Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
99 Beləliklə, qızılbaş əmirləri arasında birliyin olmaması, bəzi Səfəvi əmirlərinin türklərlə döyüşün ―yüngül bir iş‖ olcağı barədə səhv mülahizələri, 50 minlik Azərbaycan və Şirvan döyüşçüsünün birləşə bilməməsi, ən nəhayət Osmanlı ordusunun sayca çox, döyüş hazırlığı cəhətincə isə üstün olması Gürcüstanın və Şirvanın Səfəvilərin əlindən çıxmağına səbəb oldu. 217 Şirvanın tutulmasından sonra Mustafa paşa Şamaxıda Osmanlı əmirlərinin iştirakı ilə divan çağırıb, bu ölkədə sultan hakimiyyətinin möhkəmlənməsi barədə bir sıra təklifləri müzakirə etdi və Şirvanda, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, türk hərbi-inzibati üsul-idarəsi yaradıldı. 218 İbrahim Rəhimzadəyə görə, türklərin ―Şərq yürüşü‖ndə onlara Kaxetiya çarı Aleksandrın və ―sultanın muti bəndəsi‖ Dağıstan xanı Şamxalın da köməyi dəymiş, onlar hətta qızılbaşlarla qarşı aparılan döyüşlərdə iştirak etmişdilər. 219 Qış fəslinin yaxınlaşdığından və bu yerlərdə qalmağın heç də təhlükəsiz olmadığını görən Mustafa paşa Şirvanın mühafizəsini Osman paşa Özdəmiroğluya tapşırıb geri qayıtdı. 220 1578-1590-cı illər arasında qızılbaş və Osmanlı qoşunları dəfələrlə üz-üzə gəlmiş, Azərbaycanın cənub torpaqları, Kür və Araz çayları arasındakı yerlər, həmçinin bütün Şirvan ərazisi qanlı döyüş meydanlarına çevrilmişdi. Bəzi illərdə, hərbi üstünlüyün Osmanlılarda olmasına baxmayaraq, qızılbaş qoşunları böyük qələbələr də əldə etmişdilər, lakin Səfəvi dövləti daxilində baş verməkdə olan çəkişmələr, qızılbaş döyüşçülərinin uğurlu hərbi fəaliyyətlərinə mane olurdu. 221 Bundan başqa, Şirvan və Qarabağ torpaqlarını Krım tatarları da bir neçə hücuma məruz qoymuş, Osmanlı qoşunları ilə birləşərək, Şamaxı, Gəncə, Bərdə və onlarla şəhəri talayıb çapmış, böyük qənimət ələ edib, yenidən Krıma qayıtmışdılar. 222 Firidun bəyin ―Münşəati-səlatin‖ində dərc edilən məktubların biri Osmanlı dövlətinin sədr-əzəmi * tərəfindən yazılmış və Səfəvilərin məşhur dövlət başçıları və əmirlərinin ünvanına cxavab məktubu kimi göndərilmişdir. Həmin cavabda Mirzə Salman Caberi, Xəlil xan Əfşar, Müseyib, Şərəfəddinoğlu, Məhəmməd Müsahib Türkman, Şahrux Xəlifə Rumlu, Əmir Həmzə ibn Abdulla xan Ustaclı və Sultan Hüseyn Şamlı kimi məşhur qızılbaşlara müraciət edilərək, Səfəvi-Osmanlı münasibətlərinin pisləşmə səbəbləri göstərilir və təbiidir ki, 1578-ci ildə başlayan Osmanlı yürüşlərinə bəraət qazandırılır: ―İranda xilafətə başladığı vaxtdan etibarən İsmayıl Mirzə öz ətrafına bir neçə nalayiq adam yığıb, nə qədər tacir və zəvvarı qarət etdi. O, sizin ölkəyə (elçi) gələn Van və Ərzurum çavuşlarını zindana saldı, fitnə-fəsad törətdi‖. 223 Göstərmək lazımdır ki, bu məktub Qızılbaş dövlət və ordu başçılarına Osmanlı ―ali dərgahının başçısı‖ III Muradın dilindən yazılmış olduğundan (Sonradan məlum olacaqdır ki, həmin məktubun yazılması və göndərilməsindən * Sənan paşa – Ş.F. 100 sultan xəbərsizdir) qəzəbli hökm və ibarələrlə zəngindir. II Şah İsmayılı bərk məzəmmət edən Osmanlı sultanı Şah Məhəmməd Xudabəndəni də unutmur, onu da ciddi tənqidə başlayır: ―O şah (Şah Məhəmməd Xudabəndə - Ş.F.) gərək çirkin əməllərə görə (İsmayıl Mirzənin əməlləri nəzərdə tutulur – Ş.F.) bizdən üzr istəsəydi və sülhü qorumaq naminə, bizim tərəfimizdən qaçıb İran torpağına pənah aparan şəxslərin əl-qollarını başğlayaraq, onları sarayımıza yollayaydı. O, dostluğa riayət etmədiyi üçün, padşahın (III Muradın – Ş.F.) və qoşun başçılarının qəzəbini yatıra bilmədi‖. 224 Məktubun sonrakı cümlələrində sultanın şah qarşısında qoyduğu belə bir tələb ifadə olunmuşdur: ―Lakin aramızdakı sülhün möhkəmlənməsi naminə biz [Şah Məhəmməd Xudabəndənin etdiyi] xahiş müqabilində sizin rəiyyətinizin asayişi üçün belə qərara aldıq ki, bizim əsgərlərin ayağı dəyən hər yer onların olmalı və o yerlərdən çıxmamalıyıq. Beləliklə, Mustafa paşanın əlində olan yerlərdən başqa (Şirvan və Gürcüstan nəzərdə tutulur – Ş.F.), həmçinin Qarsdan da əl çəkin. Mahmudabadda həbs olunmuş Adil Gəray sağ-salamat geri qaytarılsın. Sülhün bərqərar olmasından ötrü bizim sərhədlərdə tikdiyimiz qalalara bir daha hücum etməyin‖. 225 Osmanlı sədr-əzəmi sultanın bu sözlərini xatırlamaqla kifayətlənməyərək, öz tərəfindən qızılbaş hökmdarını hədələyir: ―Hal-hazırda bizim padşahımızda cahad və qəza müşahidə edilir. O, ölkələr almağa mail bir adamdır. İrandan başqa bütün ətraf ölkələrin xan və sultanları ona tabedirlər. Buna görə də sultan siz tərəf hücum etmişdir. Bizə müvafiq cavab yollayın, yoxa bütün əsgərlərimiz tatar, çərkəz, Babül-Əbvab və başqa yerlərin sərbazlarıyla hər tərəfdən hərəkətə gəlib, sizin əhalinizi mühasirəyə alacaq, sizi məğlub edəcəklər. Sizin diyarınız tamamilə xaraba qoyulacaq, viran ediləcəkdir‖. 226 Əlbəttə, bu sülh məktubunun sədr-əzəm Sənan paşa tərəfindən qızılbaşlarla göndərilməsi və onun fəlakətli döyüşləri dayandırmaq xahişi müsbət hərəkət kimi qiymətləndirilməlidir. Lakin Osmanlı tarixçisi, III Murad və Sənan paşanın müasiri olmuş İbrahim Peçəvinin məlumatına görə, həmin məsələdən sultan xəbərsiz olmuşdur. İ. Peçəvi yazır: ―Sədr-əzəm qızı adəti olaraq Ərzurumda keçirdi. O, burada cari işlərlə məşğul olub, İranda barışıq yolları axtarmaqda ikən, azğın şahdan yeni elçi gəldi. O, qoca idi və hələ Sultan Süleyman xanın vaxtında da elçi kimi gəlmişdi. Elçi 988-ci ilin zilhiccə ayında (1581, yanvar) gəlib çatdı və sərdar tərəfindən yaxşı qarşılandı. Şah təklif edirdi: ―Kasıb-kusubun rahatlığı naminə Sultan Süleyman xan vaxtı qüvvədə olan sülh müqaviləsi yenidən bərpa olunmalıdır. O zamankı sərhədlərin toxunulmazlığını qoruyub saxlamalı, tərəflər Mahmudabad orta əsr şəhərlərindəndir. Mənbənin məlumatına görə, tatar şahzadəsi Adil Gərayla qızılbaşların döyüşü h. 986-cı ilin ramazan ayının 28-də (8 noyabr 1578) baş vermiş, nəticədə şahzadə əsir alınmışdı. (Bax: ―Xülasətət-təvarix‖, vər. 288 b; O. Əfəndiyev. XVI əsr, səh. 161). Hacı Maqsud bəy Zülqədər – Ş.F. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|