Azərbayçan xalq cumhuriYYƏTİNİN 80 İLLİYİNİN
Yüklə 6,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sədr
- Məmmədov Mustafa
- Məmməd Əmin
22
Məmməd Əmin — O birisi gün saat 12-də. Sədr — Etiraz yox isə iclas düşənbə günü, dekabrın onunda saat 12-də təin edilir. (İclas saat 5-in yarısında qapanır).
[48 - 49]
23
№ 2 İkinci iclas 10 dekabr 1918-ci il
İclas Həsən bəy Ağayevin sədarəti və Rəhim bəy Vəkilovun katibliyi ilə açılır. Sədr — Parlamentin iclası açılır. Ruzinameyi-müzakiratda olan məsələlər bunlardır: Daxil olan işlər, deklarasiyalar elami, natiqlərin nitqi. Bir neçə kağız və teleqramlar varid olmuşdur. Lakin hamısını elan etmək mümkün deyil. Ancaq bir neçəsini elan etmək istərdim. (Dağıstan hökuməti namindən: Yeni hökumətin təşkil etməsi haqqındakı bəyanatı oxuyur). Məmmədov Mustafa — Bu teleqramın böyük mənası var. Təvəqqe edirəm ki, məclis buna cavab versin. Sədr — Təklif olunur ki, bu kağıza cavab verilsin. Etiraz yox isə qəbul edildir. (Göyçaydan gələn teleqramı oxuyur). Bundan əlavə bir çox dikər teleqramlar gəlmişdir. Məsələn, Səlyandan, Tərtərdən, Gəncə rəfahi dəstəsindən, Bakı İranlı İttihad və səadət cəmiyyətindən, Suraxanı, Əmirhacıyan, Nügədi, Ağdərə kəndlərindən və i. a. Növbədə deklarasiyaların elanidir. Söz "Müsavat" firqəsindən Məmməd Əmin Rəsulzadə əfəndinindir. Məmməd Əmin — Bəyannaməmizi elan etmədən əvvəl müqəddimə olaraq bəyan etmək istəyirəm ki, keçmiş hökumətin fəaliyyəti haqqında vaxt müsaidə etmədiyindən firqəmiz ayrı bir zaman bəyanatda bulunacaqdır. Şimdi, Türk ədəmi-mərkəziyyət "Müsavat" firqəsi tərəfindən tərtib verilmiş deklarasiyaya keçəlim. (Oxuyur). Möhtərəm məbuslar! Türk ədəmi-mərkəziyyət "Müsavat" firqəsinin Məclisi-Məbusan şöbəsi tərəfindən hüzurunuza ərz etməliyəm ki, "Müsavat" firqəsi bu vaxta qədər gərək Rusiya Məclisi-Müəssisan seçkilərindən, gərək Zaqafqaziya "Seym"ində bitərəf adilə məruf olan müstəqil cəmaət xadimləri ilə bir fraksiyan təşkil edərək, onlar ilə birlikdə hərəkət etmiş idik. Bu gün isə firqə müstəqil bir fraksiyon şəklində hüzurunuzda çıxaraq məruzatda bulunur. [49 - 50] Möhtərəm məbuslar! Yəqin siz "Müsavat" firqəsinin bu hərəkətində bir tərzi-hərəkət dəyişikliyi görürsünüz. Həqqaki elədir. Əcəba böyük məclis quran müxtəlif firqələrdə proqram dəyişikliyi gorürmüsünüz?.. Bizim yaxın məqsədlərimizdən biri olan Azərbaycan muxtariyyətini tələb edərkən həm sağdan, həm də soldan hücumlara düçar oluruq. Sağdakılar bir nöqtədən, soldakılar da başqa bir nöqtədən Azərbaycan muxtariyyətini inkar edirlər. Sağdan deyirlər ki Azərbaycan, Azərbaycan deyə—deyə müsəlmanları parçalayır, türklük bayrağını qalxızarkən — nüfuzu bala — İslama xətər vurursunuz. Soldan daxi iddia edirdilər ki, Azərbaycan davası bizi inqilabçı hürriyyətpərvər Rusiya demokratiyasından ayırır, xan, bəy hökuməti düzəltməyə səbəb olur. Fəqət, bu gün nə görürsünüz? Onlar da Azərbaycanı, Azərbaycan istiqlalını. bizim bu dünənki münqadlarımız bu günnə olanca qüvvətləri ilə bir baxışda, hətta bizdən daha ziyadə bir şiddətlə müdafiə edirlər. Biz Azərbaycan muxtariyyəti şüarını ilk dəfə ortaya atan Türk ədəmi-mərkəziyyət "Müsavat" firqəsi bu gün beş ilə yaxın aləmi-şümul bir döyüşdən sonra qalib və məğlub, bütün zehinlərdə yerləşmişsə "Cəmiyyəti-əqvam" fikrinə inanmış idi. "Müsavat" firqəsincə bu cəmiyyət milli dövlətlərin ittifaqından ibarət olmalı, bu dövlətlər ədəmi-mərkəziyyət və muxtariyyət əsasları üzərinə qurulmalı idi. Bu idrakinə ürəyi ilə inanan firqəmiz Rusiya inqilabının ilk aylarında Petroqrad mərkəziyyətinə şiddətlə ərzi kəsən olan sosialist cərəyanların uymadığı kimi, əksər zehinləri tutan bir növ ruh xəstəliyi kimi şiddətli surətdə sirayət edən "İlhaqçılıq" mərkəzində mübtəla olmadı. Öz-özünə sadiq olaraq həmişə ədəmi-mərkəziyyətçi qaldı. (Mərkəzdən alqış). Əvvəla, ədəmi- mərkəziyyət, sonra muxtariyyət. Daha sonra cərəyana təbən istiqlaliyyət tərəfdarı, daima Azərbaycan məfkurəsinin müdafei olan firqəmiz üçün bu gün o böyük məqsəd hasil olmuşdur. Çünki artıq gərək sağlar, gərəksə sollar Azərbaycanı inkar deyil, var qənaətlərilə isbat edirlər. Çünki, artıq Azərbaycan fikri üzərinə müsəlman firqələri arasında ixtilafi-nəzər yoxdur. Çünki, artıq cəmatimizin zehnində Azərbaycan istiqlalının fikri yer tutmuş, yerləşmişdir. Çünki üç rəngli o məğrur bayraq artıq siyasətən həpimizi birləşdirmişdir. (Alqış). [50 - 51]
Əvvəlcə, firqə Azərbaycan fikrini yalnız xaricdə deyil, daxildə də isbat etmək məcburiyyətində idi. Bu gün isə firqəmiz daxilən isbat olunmuş müstəqil bir Azərbaycanın Məclisi-Məbusanında bulunur. Şimdi firqə felən mövcud olan Azərbaycan istiqlalının hüquqca möhkəmləşməsi, xaricdə müdafiəsi, daxildə təşkili üçün çalışmasıdır. Əgər bu vaxta qədər "Müsavat" başlıca məqsədi olan Azərbaycan fikrinə maddi bir vücud qazandırmaq niyyətilə sabit bir mərkəz vücuda gətirmək üçün bu məsələdə kəndisilə müttəfiq bulunan bitərəflərlə bir qəlibdə bulunur idisə, şimdi artıq buna ehtiyac yoxdur. Azərbaycan hər kəs üçün müdafiə olunur, qüdsi və müştərək bir sitareyi-ümid halına gəldikdən sonra təbiidir ki, mərkəz məbusan təbdil, proqramlarda təbdil etməlidir. Firqə proqramımız ilə tanış olanlar bilirlər ki, biz federalist, türkçü və demokratizm məsləkimiz milli-demokrat məsələsidir. Demokratlığımız radikalizm dərəcəsinə qədər vardır. Millətin qüvvətli bir cəhəti- camiəsi yalnız dində deyil, xalqın "dili dilimdən, dini dinimdən" deyə kəndinə məxsus sağlam hiss ilə dərk eylədiyi düsturda gorüriz. Bu mülahizə ilə biz məfkurəmizdə böyük türk millətini bu gün gəlibdə bir türk Yüklə 6,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|