411
düşmənin Azərbaycan və Zakafkaziya cümhuriyyətləri haqqında xainanə fikirləri vardır. Ona görə gərək
hökumət bunu gözünə ala, madam ki, bütün millət, məmləkət öz müqəddəratını onların əlinə tapşırmışdır. Ona
görə lazımı tədbirlər və hazırlıqlar görməlidir ki, dövlətə cəmaətə xətər gəlməsin. Neçə ay müddətində
əksinqilabı görmürük. Düşmən bizim daxildəki qüvvələrdən də istifadə edir. Bu gün burada qəzetlər çıxır ki,
açıqdan açığa buraya dobrovol ordusunun gəlməsinin lazım olduğu haqqında təbliğat yapırlar. O nümayəndələr
ki, gah yerli adillə, digəri başqa bir bəhanə ilə Yekaterinadara gedib gəlirlər. İşləyirlər. Könüllü orduya zabitlər,
nəfərlər qeyd edirlər. Burada normalnı başport verəcəyik. Bilməm nə yapacağıq. Bəhanələr ilə adam yığırlar
yazıla. Madam ki, xaricdən təhlükə gəlir, bu adamlar da burada otura, bu çətindir. Biz öz içimizdən əmin
deyilik. Bəlkə burada heç yüz zabit, əsgər tapılar ki, düşmən ordusuna mənsubdurlar. Ona heç bir vaxt təhlükə-
dən əmin olmayın.
Sədr - Söz Əliheydər Qarayevindir.
Əliheydər Qarayev - Əfəndilər! On iki gündür ki, Bakı mərkəzi həbsxanasında aclıq elan edilmişdir. 90
nəfərə kimi məhbuslar aclıq elan etmişlərdir. Onlar tələb etmişlər ki, təqsirləri üzlərinə oxunsun, müqəssir
olmadıqda azad edilsinlər. Aclıq davam edir. hökumət tərəfindən heç bir tədbir görülməyir. Onların üzünə
təqsirnamələri oxunmayır. Bəziləri aclıqdan naxoş olmuşlardır. Həbsxanada deyirlər ki, orada aclıq elan edənlər
arasında siyasi firqələrin nümayəndələri vardır ki, yerlərindən tərpənə bilməyirlər. Nikolay zamanında belə iş
yox idi. Nikolay zamanında qalodovka elan edənlərin təqsirləri üzlərinə oxunurdu. Amma şimdi 12 gündür ki,
qalodovka elan edilmişdir. Cümhuriyyətli bir məmləkətdə bu qeyri mümkün bir şeydir. Hökumətdən biz tələb
edirik ki, məhbusların təqsirləri üzlərinə oxunsun. Müqəssir olmayanlar buraxılsın.
Sədr - Mərkəzi intixab komisyonuna Zəngəzurdan qaçqınları müavinət edici komisyona birər üzvlər
seçilməlidir. Bunlar rəsmiləşməmişdir. Gələcək iclasda üzvlər intixab edilməyincə
[939 - 940]
məclisi
açmayacağam. Məclisi qapayıram. Saat 3-35 dəqiqədə məclis qapanır.
Arxiv: f. 895, siy. 1, iş 126, vər. 1-26.
412
№ 65
Altmış beşinci iclas
14 avqust 1919-cu il
Rəis - doktor Həsən bəy Ağayev.
Katib - Əhməd Cövdət Pepinov. Müzakireyi-yomiyyə:
1 - Sülh məhkəmələrinin cinayət işlərində daireyi-nüfuzunun tövsi və sülh hakimləri hökmünün təqviyəsilə
əmvali-xassəyə qarşı icra edilən bəzi cinayətlərə keçiləcək qanunların təbdil və təğyiri haqqında. Məruzəçi -
Rzayev Bağır; 2 Azərbaycan hökuməti sərhədində mühafizə bölüyü təsisi haqqında. Məruzəçi - Ağabəyov; 3 -
Spirt məhsulatından alınan aksiz vergisi miqdarlarının artırılması haqqında. Məruzəçi - Ağabəyov; 4 - Tövci
vergisinin artırılması ilə bərabər torpaq gəlir və məxaric smetasının və torpaq vergisi miqdarlarının təmdidi
haqqında: məruzəçi - Ağabəyov; 5 - Nəşr elan haqqında; 6 - Maliyyə naziri şurası haqqında; 7 - Fabrika
inspeksiyasına dair qəvaidin müvəqqətən təğyiri haqqında; 8 - "İttihad" fraksiyasının hökumətə sualı; 9 -
Ümumi əyləncə və tamaşaxana yerlərindən alınan müvəqqəti verginin hökumət məbləği - müstəhfizəsinə idxalı
haqqında; 10 - həmin sənə üçün İrəvan ümuri-xeyryyə naziri vəkilinin maaşı və onun idarə məsarifatı üçün
məzkur nazirə 177.000 rubla kredit açılması haqqında. Məruzəçi - Ağamalov; 11 - Tamğa rüsumatı
qanunnaməsinin bəzi maddələrinin təbdili və rüsum miqdarlarının təzayidi haqqında. Məruzəçi - Rüstəmbəyov;
12 - Şəhadətnaməsiz olan içki ticarətindən alınan cərimələrin qüvvələnməsi haqqında. Məruzəçi - Hacınski; 13 -
Bakı xəzinə palatası müdiri müavinliyi vəzifəsinin ləğvi haqqında. Məruzəçi Muxtar Əfəndizadə; 14 -
Azərbaycan cümhuriyyəti ümuri-xeyriyyə nəzarətin ştata siyahisi və maaşlarının artırılması haqqında [məruzəçi]
Vəkilov Mustafa; 15 - Sosialistlər fraksiyasının hökumətə sualı; 16 - Daxil olmuş kağızlar. O cümlədən: üzüm,
meyvə və xırda meyvə şirələrindən alınan aksiz vergisi miqdarlarının təbdili haqqında;
Sədr - Yomiyyeyi - müzakirata etiraz yoxmu? Qəbul edilir. "İttihad" fraksiyonu hökumətə verdiyi sualı geri
götürür. Və, yenə müzakireyi-yomiyyəyə keçmədən qabağ [xahiş edirəm] o iki seçki məsələsini bu gün
qurtarasınız: 1) Mərkəzi komitəyə üzvlər intixabı; 2) Zəngəzur uyezdindəki fərarilərə müavinət etmək üçün
gedəcək olan heyətə bir üzv intixabıdır.
Məmməd Əmin Rəsulzadə - Tərtib haqqında müsaidə etsəydiniz.
Sədr - 21 üzv seçiləsi idi.
Qara bəy - Nə surətlə olsun, acıqmı olsun?
Sədr - Böylədə eləmək olar. Nakazda bir şey yoxdur. Seçkini aşkarda yapmaq olur. Qapalı seçkiyə ehtiyac
yoxdur.
Məmməd Əmin - Rica edirəm.
Sədr - Buyurunuz.
Məmməd Əmin Rəsulzadə - Bu Mərkəzi Komitəyə üzv seçilməsi haqqında fraksiyaların ayrı-ayrı qərarları
vardır və fraksiyalar daha öz aralarında uluşamamışlar və namizədləri göstərməmişlərdir. Komitənin intixabı
üçün əsnayi-tənəffüsdə vərəqələr tövzi edilib, hər fraksiya öz kandidatını göstərməli və seçməlidir.
Rəis - Etiraz yoxmudur? 2) İntixab məsələsi: Zəngəzur mühacirlərinə müavinət edəcək ya parlaman
tərəfindən bir üzv intixabi.
Əhməd bəy Pepinov - Qanun layihəsində böylə bir maddə yazmışdı ki, mühacirlərə müavinət edəcək ya
parlaman tərəfindən bir üzv intixab edilsin. Üzvün getməsi doğru deyildir. Çünki göndərilən heyət bir qüvvəyi-
icraiyyədir və məsuldur. Halbuki göndərilən üzv qüvveyi-təşriyyəyə tabe olduğu üçün irəlidə parlaman üzvünün
də məsul edilməməsi və işin qarışdırılmaması üçün mən təklif edirəm ki, üzv getməsin.
Sədr - Məclis əvvəlcə qərar verməmiş və arzu etmişdi ki, parlaman tərəfindən də məzkur heyətə bir üzv
seçilsin. Və layihə ilə bərabər bu üzrə də qəbul edilmişdi. Hökumətdən komissiyaya daxil olacaq üzvün tezliklə
seçilməsi üçün dəfəatla
[941 - 942]
məktub gəlmişdir. nın vaxt ilə işə başlaması üçün üzvün tezliklə intixabi və
məsələnin tezliklə sərəncamı lazımdır.
Əhməd bəy Pepinov - Əvvəlcə parlaman tərəfindən deyilmişdiki seçiləcək üzv ictimai müəssisə tərəfindən
seçilsin; yoxsa doğrudan-doğruya parlaman tərəfindən olsun. Söz yoxdur.
Sədr - İstərsə ki bu məsələ tənəffüsdən sonraya qalsın.
Məmməd Əmin - Əsas məsələ nəyə qərar verildi? İntixab olacaq, ya yox?
Sədr - Bu bir arzudur. Əsasən, əvvəlcə parlaman tərəfindən artıq dərəcədə xahiş edilmişdi.
Sədr - Parlamanın qərarını oxuyunuz.
Katib - Qərarı oxuyur.
Sədr - Bu qərar üzrə hökumət tərəfindən dəfaət ilə məktub yazılıb, xahiş ediblər ki, bir nəfər göndərək. Əgər
parla-man seçmək istəyirsə onda bir qərar çıxartsın ki, bu nümayəndə müəssisələrdən olacaq. Söz Məmməd
Əmin Rəsulzadənindir.