413
Məmməd Əmin - Əhməd bəyin bu təklifi pak müvafiq və münasibdir. Çünki bu kimi məsələlərdə
parlamanın iştirakı bir adam intixabilə olsa da, orada hesab məsələsi var və parlaman özü də hesab çəkən bir
müəssisədir. Öylə olduqda o vaxt parlaman müşkül mövqedə qalar. Deyərlərsə ki, bu işdə parlamanın özüdə
iştirak etmişdir. Ona görə əsaslı bir nəzəriyyə var ki, qüvveyi-icraiyyə ilə qüvveyi-qanuniyyə yek digərindən
ayrı olmalıdır. Əkər bu barədə bir qərar olmuşsa təbiidir səhvən olmuşdur. Orada cəmaət müəssisələri məsələn
cəmiyyəti-xeyriyyə ki, təşkilatların iştirakı arzu edilir. Bizə öylə gəlir ki, parlamanın iştirakı - münasib deyildir.
Sədr - Buna etiraz yoxdur ki? Növbədəki məsələ sülh məhkəmələri qanunun bəzi maddələri təğyir və təbdili
haqqında layihədir. Məruzəçi Bağır Rzayev.
Bağır Rzayev - Ədliyyə nəzarəti tərƏfindən sülh məhkəmələrində sülh hakimləri hökmünün təğyir və təbdili
haqqında bir qanun layihəsi təqdim edilmişdir. Məhkəmə qanunlarına görə bəzi cinayət işlərində oğurlanmış
malların qiyməti 25 manatdan üç yüz manata kimi olursa sülh məhkəməsinə verilməsi söylənir. Bu qanun indiyə
kimi davam edir. Hal-hazırda manatın kursunun bir neçə dəfə aşağı düşməsi, bəlkə bir neçə
[942 - 943]
qəpiyə
enməsi sülh məhkəməsi işlərinin pərişanlığına movcib olmuşdur. Lazım gəlir ki, bu qərarı dəyişək və bunun
sayını iki-üç dəfə artıraq. Qanunda Ədliyyə Naziri söyləyir ki, bu əşyanın qiyməti üç yüzdən 10 min manatadək
artsın. Sülh məhkəmələrinin vergisi isə 4 yüz manatdan artıq olmasın. Kursun getdikcə düşəcəyi gözlənildiyinə
görə bu qiyməti on dəfə artırmaq təklif olunur. Bir neçə cinayət işləri var ki, qanun hadisat üzərində olur.
Məsələn: yanğın, qapı sındırmaq və sair bu kimi şeylər ki, təcili surətdə baxılmasına, sülh məhkəməsinə
verilməsi qanun layihəsində söylənir. Komisyon əsasən bunu qəbul etmiş və bir neçə təshihlər vermişdi. Onlar
da bundan ibarətdir: Birinci maddədə deyilir ki, cinayət on min manata qədər olursa verilir sülh məhkəməsinə,
artıq olarsa cəza qanunlarının sülh hakimləri lazım bildiyi maddələrinə müraciət olunur. Bu aşkar olmadığı üçün
ləvayehi-qanuniyyə komisyonu daha da aşkar etmək üçün qərar qoymuşdur ki, bu kimi şeylər ümumi məclisə
verilsin. 4-cü fəsildə cərimələrin miqdarı haqqında ləvayehi-qanuniyyə komisyonu bu fəsildə ləğv edir.
Parlaman qanun müəssisəsi olduğu üçün onu da parlamanın öhdəsinə qoyur. Nəinki vükəla şurası ixtiyarına. Bu
barədə layihə gələrsə parlaman qəbul edər. Sonra bir təshih də vardır. O da bundan ibarətdir: (oxuyur) Bu
maddədə söylənir ki, dörd ildən 5 ilə kimi ləvayehi-qanuniyyə komisyonu bunu iki yerə bölmək istədi, bunu
təqsim edib böylə qərara aldıq 1-2 ildən 2 1/2 qədər. 2 1/2 3 sənəyə qədər olsun. Komisyon bu təshihləri qəbul
ilə parlamandan bu surətdə təsdiqini rica edir.
Katib müavini Kiçikxanov - Oxuyur birinci və ikinci maddələri.
Bağır Rzayev - Rusca həmin maddələri oxuyur.
Sədr - Layiheyi-qanuniyyə əsasları üzrə kim danışmaq istər-di? Rza bəy Ağabəyov.
Ağabəyov - Bu qanun layihəsi çox gec gəlib təqdim olub, ha-man sülh məhkəmələri ki, doğrudan doğruya 3
yüz manatadək olan işlərə baxırdı, bu o idi ki silistçilərin işləri çox olurdu bu barədə danışmaq istəmirəm, mən
bir qədər bu qanun ətrafında danışmaq istəyirəm. Qayda budur ki, mətni sudlar gərək o dildə ola ki, cəmaət onu
başa düşə. Təəssüflər olsun ki, bizim sud işlərimiz yenə rus dilində gedir. Bu barədə deyəcəklər
[943 - 944]
ki,
türkcə işləri aparmağa adamlarımız yoxdur. Amma bilmək lazımdır ki, hökumət Gəncədə olanda
böylə qərar var
idi ki, dəftərxana işləri rusca olsa da danışıqlar türkcə olsun, halbuki, rus məmurlarının çoxusu köhnə qulluqçu
olduqlarından yenə əski qayda ilə perevodçik vasitəsilə danışılır. Deməli mətləb odur ki, təhrirat türkcə çətin isə
lakin türkcə danışıq mümkündür. Buna da biz cəhd etməliyik. Bir də cinayət işlərində qanunnan bir para
fəsillərini dəyişmək lazımdır. Biz gərək onları bütün bütünə dəyişək. Çünki o fəsillər 3 yüz ya 4 yüz il bundan
qabaq tərtib edilmişdir və bu da hal-hazırda milli məişətimizə müvafiq gəlmir. Amma biz isə indi də onları
işlədirik. Hərçənd qəzetlərdə oxuyuruq ki, bu barədə komissiyalar əmələ gəlib işləyirlər, lakin biz onların
işlərini görmürük. Sülh məhkəmələri üçün on min manatadək iş kifayətdir, çünki keçənlərdə 3 yüz manatadək
olan işlərə baxırlardı, indi isə on min manatadək işə baxılacaqdır, bunu da artırıb onlara mühüm işlər vermək
olmaz. Bu qanun təcili surətdə keçilir. Sülh məhkəmələrinə 10 min manata qədər olan işləri vermək kifayət
edər, əvvəlləri 300 manat idi. İndi isə 10 min manat qabili kifayətdir. Bundan çox işləri ona vermək olmaz. Bu
barədə ehtiyatlı olmalıdır.
Sədr - Daha kim bu barədə danışmaq istərdi? Söz Əhməd bəyindir.
Əhməd Cövdət Pepinov - Ağabəyovun buyurduqları xüsusda onu demək istərdim ki, hökumətimiz iki il
müddətində tamamilə ana lisanilə işlərini aparamadı, çox təəssüf olunur. Zaqafqaziya konfransında, Zaqafqaziya
komissarı Babacanov İrəvan məscidinə gəlib əhaliyə elan etdi ki, bundan sonra sülh məhkəmələri ana dilində,
yəni hər millətin - müsəlman, erməni öz dilində gedəcəkdir. Zaqafqaziya [seymi] vaxtında bu olmadı,
məhkəmələr xalqın öz dilində aparılmadı. Orada olmadı isə gərək bu iş araya çıxmalı idi. Azərbaycan içərisində
çıxdı. Fəqət Gürcüstan içərisində keçmişdir. Adamlarımızda türkcə bilən çox yox isə də, sülh
məhkəmələrimizdə xalqa bir qolaylıq olmaq üçün türk dilində olması lazımdır. Doğrudur, bizim çox
yuristlərimiz yox, hazırlanmış adamlarımız yox, təzə kurslar açaraq hazırlamalıyıq. Yoxsa hər saatda
adamlarımız yoxdur demək olmaz. Ədliyyə yoxdur ki, cavab versin.
[944 - 945]
hələlik biz bu qanunları
məcburən qəbul etməliyik. Sonra isə bu qanunları dəyişməli. Madam ki, biz yeni həyata başladıq onun üçün də
yeni qanunlar düzəltməmiz lazımdır. Fəqət şimdiyə qədər ədliyyə nəzarətində bir komissiyon yoxdur ki, ümumi