8
Ekranda Qobustan qaya təsvirlərindən ov səhnələri peyda olur.Kadr arxasın-
dan muzey əməkdaşının səsi eşidilir:
“ Qədim daş dövründə yaşamış bir çox heyvanların-kərkədanların,nəhəng
ma-ralların,mağara ayılarının və sairənin nəsli kəsildiyindən son Paleolit
dövründə in-sanlar əsasən Qafqaz maralı,ceyran,cüyür,dağ keçisi və sairə
ovlamışlar.”
Muzeyin əməkdaşı bəzi eksponatları göstərə-göstərə deyir:
“Son Paleolit dövrünün əmək alətləri içərisində uclu qaşovlar, biz,kəsici,
dairəvi yarımdairəvi və uzun qaşovlar,gəzli və üçbucaq alətlər,prizmatik
nukleuslar,habelə istehsal tullantıları geniş yer tuturdu.
Üst Paleolitdə məhsuldar qüvvələrin inkişafı obyektiv olaraq ictimai həyatda
da öz əksini tapmalı idi.Əqli və fiziki cəhətdən daha da inkişaf etmiş insan kollek-
tivi birgə fəaliyyət göstərə biləcək daimi qruplarda birləşmişdi.Nəsli-qəbilə quru-
luşunun əsasını qan qohumluğuna malik insanların qəbilə birliyi təşkil
edirdi.Nəsli--qəbilə quruluşu dövründə insanlar ana xətti üzrə qohumluq əlaqələri
əsasında bir-ləşmişdi.Nəsli –qəbilə quruluşunun anaxaqanlıq,başqa sözlə
matriarxat,yəni ana nəsli quruluşu adlanması da bununla bağlıdır.”
Qobustanın ümumi planda görünüşü.Bu görünüşü qayaüstü təsvirlərin iri
planda görüntüləri
əvəz edir və ən nəhayət,kameranın obyektivi Böyükdaşın yuxa-
rı mərtəbəsində ,29№-li daşın şimal tərəfində cızılmış çoxfiqurlu kompozisiyanın
üzərində durur.Kompozisiyanın təbii şəklini onun qrafik surəti əvəz edir və onun
fonunda tarixçi alim F.Muradova peyda olur.Ekranın altında onun adı,soy adı və
elmi dərəcəsi yazılır.Alim deyir:
“Azərbaycanın ən gözəgəlimli abidələrəndən biri də Qobustan tarixi– arxe-
oloji kompleksidir. Burada minlərlə qayaüstü təsvir, onlarca Daş dövrü düşərgəsi
və sonrakı dövrlərə aid məskən və məzar yerləri tapılmışdır. Qobustanın qaya təs-
virləri 1939-cu ildə tanınmış arxeoloq İshaq Cəfərzadə tərəfindən kəşf edilmlşdir.
1947-1965-ci illərdə onun başçılığı altında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası-
nın Tarix İnstitunun ekspedisiyası 750 qaya və daş parçası üzərində 2500 təsvir, o
cümlədən qonşu Şıxqaya və Sonqardagda 30 təsvirli daş təsbit etmişdir. Hazırda
Qobustanın Böyükdaş, Kiçidaş, Cinqirdag-Yazılıtəpə abidələrində, eləcə də Şıxqa-
yada yüzdən artıq daşın üzərində 6 mindən çox qədim təsvir və arxeoloji abidə aş-
kar edilmiş və öyrənilmişdir.”
Ekranda qayaüstü təsvirlər bir-birini əvəz edir.Diktorun səsi deyir:
“Tanınmış rus alimi Formozov Böyükdaşın Mezolit,yəni Orta Daş dövrü qa-
ya təsvirlərini,başqa sözlə petroqliflərini tədqiq edərkən iki mədəni təbəqə kəşf
9
etmişdir.(Ekranda Formozovun şəkli görünür.): 1-ci mədəni təbəqə ilk Mezolit
dövrünü – eramızdan əvvəl 12-10-cu minillikləri,2-ci mədəni təbəqə isə son Mezo-
lit dövrünü – eramızdan əvvəl 10-8-ci minillikləri əhatə edir.(Ekranda yenidən bir-
birini əvəz edən qayaüstü təsvirlər peyda olur.) 1-ci təbəqə gizləncəklər- ov mü-
qəvvaları,kürəklərində kaman, əllərində daş bıçaq olan ucaboylu ovçuların gen
dəri şalvarda və qısa önlükdə qazılmış siluet təsvirləri aşkar edilmişdir.
Qeyd edilməlidir ki,bəzi təsvirlər hər iki mədəni təbəqə üçün səciyyəvidir.
Belə qaya təsvirlərinə misal olaraq kollektiv şəkildə rəqs edənlərin və gizləncəklə-
rin siluet rəsmlərini göstərmək olar.İkinci təbəqədə ovçuların kiçik və sxematik
rəsmləri,ovçuların itlə ov etməsi, tur,at və qabanların kontur xətli təsvirləri aşkar
edilmişdir.”
Ekranda tarixçi alim,arxeoloq Rəşid Göyüşov görünür.O deyir:
“Azərbaycan ərazisində 10-12 min əvvəl qədim Daş dövrü orta Daş dövrü
ilə,yəni Mezolit dövrü ilə əvəz olunur.Mezolit abidələrində təsadüf olunan çox ki-
çik ölçülü,mikrolit adlanan daş alətlərin ilkin variantları hələ Paleolitin son
inkişaf mərhələsinin axırlarında təşəkkül tapmış,Mezolit dövründə isə mükəmməl
formaya salınmışdır. Mezolit dövründə insanların əmək fəaliyyətində,dünya
görüşündə,ətraf alə-mə münasibətində dəyişikliklər baş verir,qədim insanların ən
mühüm ixtiralarından biri olan ox və yay meydana gəlir.Şübhəsiz,ox və yayın kəşfi
insanların min illər boyu əldə etdikləri bir çox vərdişlər sayəsində,müxtəlif texniki
üsullara bələd ol-maları nəticəsində mümkün olmuşdur.”
Ekranda tarixçi alim H.Cəfərov peyda olur.O deyir:
“Ox və yayın kəşfi ilə ovçuluq sahəsində əsaslı dəyişiklik yarandı və hey-
vanları uzaq məsafədən ovlamaq mümkünləşdi.Bununla daha çox ərzaq ehtiyatı
əldə etməyə nail olan insanlar eyni zamanda heyvanları əhliləşdirməyə
başlayırlar.İlk vaxtlar heyvanları yem ehtiyatı kimi saxlayırdılar.Beləliklə,ibtidai
heyvandarlı-ğın əsası qoyulur.Əlbəttə,bu heyvanları hələ ev heyvanları hesab
etmək olmazdı. Vəhşi heyvanların əhliləşdirilməsi, heyvandarlığın təşəkkülü və
inkişafı çox uzun və mürəkkəb yol keçmişdir.Lakin heyvanların bir qisminin ehtiyat
üçün saxlanma-sı və bu işin vərdiş halına keçməsi obyektif surətdə ibtidai
maldarlığın bünövrəsini qoymuşdur. Mezolit dövründə ibtidai maldarlıqla
yanaşı,ilkin əkinçilik vərdişləri də təşəkkül tapmışdır.Ət ehtiyatının artması ərzağa
olan tələbatı ödədiyindən yaba-nı bitki toxumlarının bir hissəsinin ehtiyat üçün
saxlanmasına şərait yaratmış,bu isə öz növbəsində ibtidai əkinçiliyin təşəkkülünə
səbəb olmuşdur.”
Ekranda ox və yayla ,itlə ov səhnələrinin təsvir edildiyi,eləcə də əyinlərində
şalvar olan adam təsvirləri bir-birini əvəz edir.Diktorun səsi eşidilir: