10
“Hələ qədim Daş dövründə,daha dəqiq desək,700 min il öncə süni od qala-
maq və onu uzun müddət yanar vəziyyətdə saxlamaq texnologiyasının kəşf edildiyi
ilk ərazi olan Azərbaycan ərazisinin ox və yayın ilk dəfə kəşf edildiyi,itin ilk dəfə
əhliləşdirildiyi və ondan ov zamanı ilk dəfə isyifadə edildiy məkan olduğunu Qo-
bustanın Mezolit dövrünə aid petroqlifləri sübut edir.Bəs, görəsən, bəşər tarixində
böyük sıçrayışa səbəb olan bu misilsiz kəşfləri etmiş xalq kim olmuşdur,hansı dil-
də danışmışdır?”Bu suala cavab tapmağa bizə Qobustanın qədim Firuz yaşayış
məskənindən tapılan,yaşı təqribən 12 min il olan Mezolit dövrü insanlarının skelet-
ləri yardımçı olur.”
Ekranda tarixçi alim Kərəm Məmmədov görünüür.Ekranın altında onun adı,
soy adı və elmi rütbəsi yazılır.O deyir:
“Qafqaz ərazisində məskun olan xalqların sayının çoxluğu,onların müxtəlif
dil ailələrinə mənsub dillərdə danışması,bölgənin fiziki- coğrafi şəraitinin mürək-
kəbliyi və bu mürəkkəbliyin ayrı-ayrı etnosların təcridinə gətirib çıxarması etnoge-
nez proseslərinin öyrənilməsi baxımından Qafqaz ərazisindən əldə edilmiş paleo-
antropoloji materialın önəmini artırmaqdadır.Qafqaz ərazisində məlum olan ən
qə-dim kəllə sümükləri Qobustandan,Kiçikdaşın ətəyindəki “Firuz”mağarasından
ta-pılmışdır.Bu tapıntılar Mezolit dövrünə aiddir.Eyni dövrə aid edilən və eyni
morfo-loji xüsusiyyətləri daşıyan insan qalıqları Cənubi Azərbaycan ərazisindən
də tapılmışdır.Üzün nisbətən ensizliyi və kəllənin nisbətən uzunsovluğu ilə
fərqlənən bu tip bütün Qafqaz və Cənubi Azərbaycan üçün təkcə Mezolit dövründə
deyil,Eneolit,yəni Mis-daş və Tunc dövrlərində də xas olmuşdur.Bu insan tipi elm
aləmində “kaspi” və ya “oğuz”tipi adlanır və öz parametrlərinə görə Azərbaycan
türklərinin antropoloji tipinə uyğundur və digər qonşu xalqların göstəricilərindən
əsaslı surətdə fərqlənir.”
Alim danışdıqca ekranda müxtəlif kəllə sümükləri və kəllələri ölçməklə məş-
ğul olan antropoloqların təsvirləri görünür.Eyni zamanda ayrı-ayrı vaxtlarda Qaf-
qazın müxtəlif bölgələrindən tapılan və müxtəlif dövrləra
aid olan kəllə sümükləri-
nin ölçülərinin Qafqazın müxtəlif xalqlarının kəllə ölçüləri ilə müqayisəsini əks
etdirən cədvəllər də nümayiş etdirilir.
Eyni təsvirlərin fonunda diktorun səsi deyir:
“Antropoloji tədqiqatlar Bütün Qafqaz və Cənubi Azərbaycan ərazisində Me-
zolit dövründə yaradılan zəngin mədədniyyətin qurucularının məhz Azərbaycan
türklərinin əcdadları olduğunu birmənalı şəkildə sübut etməkdədir.Bu faktı Qobus-
tan ərazisində təsbit edilən və ayrı-ayrı türk soy və boylarına aid soy tamğaları da
sübut etməkdədir.”
Ekranda F.Muradova peyda olur və deyir:
11
“Qobustanda insan,heyvan,balıq və sairə təsvirləri lə yanaşı,müxtəlif işarə və
tamğalara da rast gəlinməkdədir.”
Ekranda yenə də müxtəlif qayaüstü təsvirlər bir-birini əvəz edir. Kadr arxasın-
dan diktorun səsi deyir:
“Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki,qəbilə və soylar özlərinin hesab
etdikləri əşyaları və yaşadıqları ərazilərin sərhədlərini işarləmək üçün
tamğalardan istifadə etmişlər.(Ekranda professor Cəfər Cəfərovun şəkli peyda
olur.)Professor Cəfər Cəfərovun yazdığına görə,türk soy və boylarının ən qədim
düşərgələrini,ata-baba yurdlarını,onların doğma vətənlərini,habelə mövcud olmuş
ünvanlarını müəy-yənləşdirmək üçün həmin tamğaların müstəsna əhəmiyyəti
vardır.Tamğa və işarə-lər, bir sıra başqa xalqlarda olduğu kimi,türk xalqlarının,o
cümlədən Azərbaycan türklərinin də etnogenezində iştirak etmiş soy və
soybirləşmələrinin qədim yazı nü-munələri kimi qiymətlidir.Azərbaycanın bir sıra
rayonlarından tapılmış və 10-12 min əvvələ və daha sonrakı dövrlərə aid edilən
müxtəlif işarə və tamğalar haqqın-da Cəfər Cəfərov və (Ekranda Əbülfəz
Hüseyninin şəkli görünür.)
Əbülfəz Hüseyni
kimi tədqiqatçılar fikir
söyləmiş,Əbülfəz Hüseyni Gəmiqaya təsvirləri,Cəfər
Cə-fərov Qobustan
petroqlifləri içərisindən üzə çıxartdıqları,(Ekranda F.Muradovanın şəkli görünür.)
Firəngiz Muradova isə Şirvan zonasında tapdığı tamğalardan söhbət
açmışlar.Müəlliflər bu işarələrin hansı soya mənsub olduğunu,həmin işarələrin qə-
dim türk yazı sistemində paralellərini müəyyənləşdirə bilmişlər.”
Ekranın sol tərəfində Yazıçıoğlu Əlinin oğuz soylarının sıralamasını və
tamğalar sistemini əks etdirən cədvəli əks olunur.Diktorun səsi deyir:
“ Maraqlıdır ki,həmin işarələrin paralellərinə digər qədim xalqların əlifba-
larında da rast gəlinir.Məsələn,Yazıçıoğlu Əliyə görə 11-ci oğuz tayfası olan beg-
dililərin soy damğasına (Cədvəldəki 11-ci ad və tamğa qırmızı haşiyəyə alınır və
ekranın sağ tərəfində sözügedən tamğanın böyüdülmüş surəti peyda olur.)
Gəmiqaya işarələri arasında cüzi fərqlə rast gəlinir.”
Ekranın sol tərəfində qaranoqayların as (az) soyunun tamğası peyda olur.
Sağ tərəf boşdur.
Diktorun səsi:
“Qaranoqayların as və ya az soyunun tamğası isə Sofu Novruz pirində ta-
pılmış işarə ilə eyni olmaqla yanaşı,(Ekranın sağ tərəfində hind-brahmi əlifbası
görünür.) həmin işarəyə eramızdan əvvəl 3-cü əsrdə Hindistanda formalaşdığı
ehti-mal edilən brahmi əlifbasının “ça” və “ba” hecalarının qrafik təsvirində də
rast gə-linir.”
Əlifbadakı “ça” və “ba” qrafemləri,eləcə də ekranın solundakı tamğa qırmı-