Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

32 

 

deyə-deyə  niyyət  tutub  yatırlar.  Çərşənbə  gecəsinin  sabahısı  durub  baxırlar. 

Əgər  yumurtada  təsadüfən  qırmızı  boyalı  xətlər,  işarələr  varsa,  deməli, 

uğurludur.Tutulmuş niyyətdəki arzu, istək qarşıdakı ildə mütləq həyata keçəcək. 

Axır çərşənbə axşamı "ağacəkmə günü" də adlanır. Bu gün hər bir ailə üzvünün 

adına  ağac  əkirlər.  Hələ  qədim  zamanlardan  bağ  salmaq,  yaşıllıq  yaratmaq  ata-

babalarımızın  adəti  olub.  Ağac  əkmək,  xüsusilə  meyvə  ağacı,  tənək  əkmək  bolluq, 

şirinlik,  mehribançılıq nişanəsi hesab edilib. Xalq təsəvvürünə  görə  həyətdə,  yaşayış 

evinin ətrafında ağac əkilərsə, ailəyə xeyir-bərəkət, xoş güzəran qismət olar. 

"Barlı ağacın başına dolanarlar" fikri ilə ömür sürənlər təbiətə, yaşıllığa, ağaca 

həyat  mənbəyi  kimi  baxmış,  ağac  əkməyi,  ona  qulluq  etməyi  insanın  doğuluşu  və 

kamilliyi  qədər  müqəddəs  saymışlar:  "Ağacı  arx  qırağında  ək  ki,  yıxılanda  el-obaya 

körpü  olsun",  "Ağaclı  kəndi  sel  basmaz",  "Ağacı  çox  olan  elin  məzarı  az  olar", 

"Əkiblər yemişik, əkərik yeyərlər". 

Ulu  Dədə  Qorqud  öz  alqışlarında  "Kölgəlicə  qaba  ağacın  kəsilməsin"  -  deyə 

igidini,  yurddaşını alqışlamış, "kölgəlicə qaba ağacın kəsilməsini" ən böyük qəbahət, 

düşmənçilik kimi qiymətləndirmişdir. 

Əlbəttə, bütün bu deyilənlər, eləcə də təxminən bu sıraya daxil olan digər ayin 

və  mərasimlər,  əsasən  təbiətin  oyanması,  dirilməsi  ilə  bağlı  öncədən  görülən 

tədbirlərdir.  Bir  az  da  dəqiq  desək,  qışın  bitməsi  və  yazın,  baharın  başlanması  ilə 

əlaqədar  geniş  şəkildə  qeyd  olunan  zəngin  xüsusiyyətli  Novruz  bayramının  hazırlıq 

mərhələləridir.  Minilliklərin  və  bundan  da  çox-çox  qabaqların  məhsulu  olan  bu 

bayramı əcdadlarımız və əcdadlarımızın varisləri olan bizlər, ümumi şəkildə xalqımız 

həmişə,  hər  il  böyük  fərəh  və  sevinc  hissləri  ilə  qarşılamağa  çalışmışdır.  Çünki  ta 

qədimdən yaşaya-yaşaya gələn, yaşamaqda davam edən Novruz bayramı, sözün geniş 

anlamında, "...xalqın həyata nikbinliklə baxmasının, təbiətin qələbəsiylə sevinməsinin 

bayramıdır.  İndiyə  qədər  öz  qüvvətli  təsirini  saxlamış  bu  ənənəvi  bayram  məişətlə 

bağlı kütləvi bir xalq bayramıdır"[10]. 

Bəllidir  ki,  bəşəriyyət  təkamülünün  əsasını  qoymuş  əkinçilik,  eləcə  də 

maldarlıq  Yaxın  Şərq  xalqlarının,  eyni  zamanda  Azərbaycan  xalqının  təsərrüfat 

həyatında,  onun  inkişafında  başlıca  rol  oynamış,  mühüm  yer  tutmuşdur.  Axtarışlar 

sübut  etmişdir  ki,  Neolit  dövrünün  axır  qərinələrində,  yəni  səkkiz,  on  min  il  öncə 

Azərbaycanın  aran  və  yaylaqları,  münbit  torpaqları,  bütövlükdə  ərazisi  əkinçilik  və 

maldarlığın  ilkin  məkanlarından,  hətta  mərkəzlərindən  olmuşdur  [11].  Ulu 

əcdadlarımız tədricən özlərinin zəngin əkinçilik mədəniyyətlərini yaratmışlar. Sözsüz  

ki,  bütün  xalqların  tale  tarixində  olduğu  kimi,  Azərbaycan  xalqının  tarixində  də 

əkinçiliyin və maldarlığın, yəni təsərrüfatın geniş inkişaf etməsi maddi mədəniyyətlə 

bərabər,  mənəvi  mədəniyyətin  də  yaranıb  formalaşmasında  mühüm  təkanverici  rol 

oynamışdır.  Bu  çağlarda  Azərbaycanın  əkin-biçin,  maldarlıq  təsərrüfatı  ilə  məşğul 

olan  insanları  fəsil  dəyişmələrinə  göz  qoymaqla,  müşahidələrlə  müəyyənləşdirmişlər 

ki,  yaz  adlanan  fəslin  başlanması  ilə  təbiətin  oyanması,  otlaqların,  çəmənliklərin, 

əkilmiş  məhsulların  cücərməsi,  ağacların  tumurcuqlanıb  küpələnməsi,  çiçəklənməsi 

---

33 

 

başlayır.  Bununla  da  taleyini,  dolanışığını  torpağa,  bu  torpağın  yetişdirdiyi  məhsula 

bağlayan  əkinçi,  maldar  azərbaycanlı  hər  il  yazın  gəlişini  təmtəraqla,  sevinclə 

qarşılamış,  növ-növ  oyunlar,  tamaşalar  göstərib  əylənmişlər.  Bu  oyunlar,  tamaşalar, 

əyləncələr tədricən ayin, mərasim, adət-ənənə şəklində formalaşa-formalaşa, nəhayət, 

bayram xarakteri almışdır. 

Hazırda Novruz bayramı adı ilə tanınan bu bayramı Azərbaycan və Yaxın Şərq 

xalqları  baharın  -  yeni  ilin  gəlməsi,  təsərrüfat  ilinin  başlanması  kimi  qeyd  edirlər. 

Sözsüz  ki,  ilkin  keçirildiyi  vaxtlarda  bu  bayram  belə  adlanmamışdır.  Bunun  belə 

olmasını  əski  çağların  xəbərlərini  bizə  çatdıran  qaynaqlar  da  sübut  etməkdədir.  Bu 

bayram  ayrı-ayrı  vaxtlarda  "Xızır  günü",  "Azər  bayramı",  "Hörmüzd  bayramı", 

"Fərvərdin bayramı", "Bahar cəşn", "Yenigün bayramı", "Yaz bayramı", "Ərkənəkon 

bayramı" və s. adlarla adlanmışdır. Düzdür, bu adların bəziləri elə doğrudan-doğruya 

qışın qurtarıb yazın başlanması ilə bağlı təbiətin oyanması, canlanması mənasındadır. 

Amma bunların bəziləri mütləq bir istəkdən, məqsəddən irəli gələn təsadüflərlə bağlı 

adlardır. 

Novruz  bayramının  ən  qədim  elementləri  Azərbaycanda  ilkin  insan 

məskənlərindən olan Qobustan, Gəmiqaya, Abşeron qayaüstü rəsmlərində, habelə bir 

sıra  qədim  yaşayış  yerlərində  aşkar  olunmuş  arxeoloji  materiallarda  öz  əksini 

tapmışdır. Əldə edilmiş maddi mədəniyyət abidələri arasında bahar motivli nümunələr 

- od-ocaq ətrafında yallı rəqsi, müxtəlif maddi mədəniyyət qalıqları üzərindəki günəş, 

səməni,  yazın  gəlişini  əks  etdirən  gül-çiçək  təsvirləri,  nəsil  artımıyla  bağlı  gildən 

qoyun, keçi fiqurları və öküz başı formalı ocaq ibadətgahları diqqəti cəlb edir. 

Yazılı qaynaqlara gəldikdə isə Novruz bayramı, onun mahiyyəti, tarixi kökləri, 

təbiət  hadisələri  və  astronomik  təqvimlə  bağlı  olması  müxtəlif  ayin  və  etiqadlar, 

mərasimlər,  mif  və  əsatirlər,  adət-ənənələr,  oyun,  əyləncə  və  tamaşalar,  mahnı  və 

---