Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

5 

 

Azərbaycanlıların  müdrik,  sülhsevər,  adına,  andına,  inamına,  əqidəsinə  sadiq, 

əslinə,  kökünə  minnətdar,  zəngin  təbiətli  -  alicənab,  genişürəkli,  vətəncanlı,  sadə, 

səmimi, istiqanlı, əməksevər, qonaqpərvər və bəşəri xalq olması əsərin qayə, məna və 

məzmununda öz əksini tapmışdır. 

Bu  baxımdan  XIX  əsrin  fransız  sosioloqu  və  coğrafiyaşünası  E.Reklünün 

xalqımızın  qədir-qiyməti  haqqında  söylədiyi  fikrini  xatırlatmaq  yerinə  düşərdi: 

"Cənubi  Qafqazda  yaşayan  azərbaycanlılar  Qafqazın  heç  bir  xalqına  xas  olmayan 

keyfiyyətlərə  malikdirlər.  Belə  nadir  səmimiyyətə  və  tamahdan  uzaq  düzgünlüyə, 

həddən  artıq  mehribanlığa  və  qonaqpərvərliyə  yalnız  onların  arasında  rast  gəlmək 

olar. Azərbaycanlılar Qafqazda mədəniyyət yayanlar hesab olunur". 

XX  əsrin  əvvəllərində  görkəmli  rus  alimi  V.L.Veliçko  "Qafqaz"  əsərində 

xalqımızın şərafəti  və  bəşəri keyfiyyəti haqqında  heyranlıqla  yazırdı: "Heç şübhəsiz, 

azərbaycanlıların qanları safdır; onlar təbiətən alicənab, mehriban, xoşrəftar, mərd və 

genişürəklidirlər,  zehni  cəhətdən  istedadlı,  əxlaqi  baxımdan  təmizdirlər".  Həqiqətən, 

xalqımız  xeyirxahlılığı,  qədirbilənliyi,  ləyaqətliliyi,  nəcabətliyi,  saflığı,  mərdliyi, 

mübarizliyi ilə seçilir. Dostluqda etibarlı, qonşuluqda əvəzsizdir. 

Belə bir bəşəri xalqı layiqincə öyrənmək alimlərimiz üçün şərəf işi, qürur hissi 

olmaqla yanaşı, həm də böyük məsuliyyət tələb edir. 

Mənəvi  mədəniyyətin  mühüm  tərkib  hissələrindən  biri  xalq  bayramlarıdır. 

Onların  arasında  ən  qədimi  və  geniş  yayılanı  Novruz  bayramıdır.  Bu  bayram  öz 

yaşarlılığı, kütləviliyi, məna və məzmunu baxımından digər bayramlardan seçilir. Bu 

üstün cəhət nəzərə alınaraq bahar bayramına daha çox yer ayrılması təsadüfi olmayıb, 

qanunauyğundur.  Əsərdə  xalqımızın  əziz  bayramlarından  Qurban  bayramı,  Orucluq 

bayramı və digər bayramlar haqqında da məlumat verilir. 

Xalqımızı  birliyə,  həmrəyliyə,  köməyə,  arxa  durmağa  səsləyən  qarşılıqlı 

yardım  formalarından  demək  olar  ki,  həyatımızın  bütün  sahələrində  geniş  istifadə 

edilir.  Lakin  etnoqrafik  baxımdan  yanaşdıqda  qarşılıqlı  yardım  formaları  daha  çox 

təsərrüfatda,  yaşayış  məskənləri  və  yaşayış  evlərində,  müxtəlif  sənətkarlıq 

sahələrində, ailə-məişət məsələlərində geniş tətbiq edilir. 

Xalqımız  vətənə  sonsuz  məhəbbət,  torpağa  bağlılıq,  el-obaya  sayğı,  sevgi, 

ailəyə  yüksək  qayğısı  ilə  tanınır.  Bu  bəşəri  keyfiyyətlər  arasında  ağsaqqallıq  və 

ağbirçəklik  institutu  böyük  məna  və  məzmun  kəsb  edir.  Bu  institut  ibtidai  icma 

quruluşundan başlayaraq zəmanəmizə qədər davam edir. Təlim-tərbiyə məktəbi, gör-

götür  dünyası,  ibrətamizlik  abidəsi  olduğuna  görə  bu  məsələyə  də  cilddə  xüsusi  yer 

ayrılması təbiidir. 

Geniş qəlbliliyi, sadəliyi və səmimiliyilə tanınan Azərbaycan xalqı dünyada öz 

qonaqpərvərliyi  ilə  də  sayılır,  seçilir.  İbrətamizliklə  dolu  bu  xalq  adətində  qonağa 

dərin  hörmət  və  ehtiram  bütün  çalarları  ilə  özünü  büruzə  verir.  Əsərdə 

qonaqpərvərliyin  ilkin  çağları,  inkişaf  mərhələləri  zəngin  materiallar  əsasında  şərh 

edilir. 

Kitabda  xalqımızın  məşhur  musiqişünasları,  dahi  bəstəkarları,  qoşub-coşan  el 

---

6 

 

aşıqları, xanəndələri, təkrarsız xalq mahnıları, sirli-sehrli muğamlar haqqında da geniş 

söhbət  açılır.  Eyni  zamanda  rəqs  və  rəqqaslar,  nəfəsli,  simli,  zərb  musiqi  alətləri 

tədqiq  edilir.  Onların  quruluşu,  hazırlanma  üsulları  açıqlanır.  Əsərdə  xalqımızın 

musiqi  dünyasına  geniş  yer  verilməsi  tamamilə  qanunidir.  Musiqi  xalqımızın 

təbiətindən doğur, insanlara ümumbəşəri hisslər    aşılayır, onları haqqa, ədalətə, eşqə, 

məhəbbətə, ülviliyə, təmizliyə, paklığa səsləyir. 

Azərbaycan  xalqı  tarixdə  musiqili,  şairli-şeirli  xalq  kimi  tanınır  və  sevilir. 

Yüksək  mənəvi  zənginliyi  ilə  seçilən  xalqımızı  dünya  xalqları  sazlı-sözlü,  min  bir 

avazlı, Nizamili, Nəsimili, Füzulili, Vaqifli, Ələsgərli, Üzeyirli, Vurğunlu, Şəhriyarlı, 

Qaralı,  Fikrətli  xalq  kimi  tanıyır.  Musiqi  ilə  şerimizdəki  bu  qoşalıq,  bu  doğmalıq 

sözümüzdə, musiqili səsimizdə, dilimizdədir. 

Tərbiyə beşik nəğməsi, ana laylasıdı, südlə gələr, sümüklə çıxar. Qandan qana, 

candan  cana  keçər.  Təlim  insanın  həyatda  arzu  və  istəyinə  nail  olmaq  üçün 

məqsədyönlü formalaşması prosesidir. Təhsil insanın, cəmiyyətin, dövlətin inkişafına 

xidmət  edən  strateji  əhəmiyyətli  fəaliyyət  sahəsidir.  Sistemləşdirilmiş  bilik,  bacarıq, 

vərdiş  və  təlim  prosesi  onun  nəticəsidir.  Təhsil  milli  zəminə,  bəşəri  dəyərlərə 

əsaslanır, dünyəvi xarakter daşıyır. 

Elm idrakın bir forması olmaqla təbiətin öyrənilməsi, cəmiyyətin və təfəkkürün 

inkişafı  üçün  yaradılan  biliklər  sistemidir.  Elmin  vəzifəsi  insanlara  təbiət,  cəmiyyət 

haqqında  dəqiq,  dürüst  biliklər  aşılamaq,  onlarda  elmi  dünyagörüşü  formalaşdırmaq 

və  hərtərəfli  kamil  inkişaf  etmiş  şəxsiyyət  yetişdirməkdir.  Cilddə  təhsil  və  elm 

haqqında da yığcam məlumat verilmişdir. 

Mənəvi  mədəniyyətimizin  aparıcı  sahələrindən  biri  də  çoxəsrlik  Azərbaycan 

ədəbiyyatıdır.  Əsərdə  ədəbiyyatımızın  təşəkkülü,  inkişaf  mərhələləri,  görkəmli 

nümayəndələrinin  yaradıcılığı  yığcam  şəkildə  şərh  edilməklə  yanaşı  folklora  daha 

geniş  yer  verilir.  Bu  da  təsadüfi  deyil.  Əgər  etnoqrafiyanı  dünyagörmüş  çinara 

bənzətsək,  folklor  onun  şah  budağıdır.  Çox  vaxt  etnoqrafiya  və  folklor  bir-birini 

tamamlayır,  biri  digərinin  inkişafına  əsaslı  zəmin  yaradır.  Bu  doğmalıq,  bu  qoşalıq 

bəzən  elə  şəkil  alır  ki,  onlardan  hansının  etnoqrafiyaya,  hansının  xalq  yaradıcılığına 

aid olduğunu belə müəyyənləşdirmək çətin olur. Bu ayrılmazlıq, ortaqlıq, oxşarlıq və 

doğmalığın  nəticəsidir  ki,  bir  çox  məsələlər  eyni  dərəcədə  hər  iki  elm  sahəsinin 

tədqiqat obyektidir. 

Azərbaycan  xalqı  tarixən  zəngin  əkinçilik  mədəniyyətinə  malik  olmuş  və 

özünəməxsus  təsərrüfat  ənənələri  yaratmışdır.  Xalqımızın  özünəməxsus  əkinçilik 

təqvimi və xalq meteorologiyası yaratması bunu əyani şəkildə sübut edir. Hər ili dörd 

fəsilə, hər fəsli onun təsərrüfat həyatındakı yerinə görə kiçik hissələrə bölən xalqımız 

əmək fəaliyyətini də məhz bu prinsiplərə uyğun qurmuşdur. Qədim azərbaycanlıların 

təqvimi qışın çıxıb yazın gəlməsi, başqa sözlə, təbiətin oyanışı ilə başlamışdır ki, bu 

da xalq arasında yeni gün, yəni Novruz adlandırılmışdır. 

Azərbaycan  xalqının  mənəvi  mədəniyyətində  xalq  təbabəti  mühüm  yer  tutur. 

Elmi təbabətin xalq məişətində geniş yer tuta bilmədiyi dövrlərdə el biliciləri müxtəlif 

---