Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

7 

 

xəstəlikləri empirik üsullarla müalicə etmiş və bu sahədə zəngin təcrübə qazanmışlar. 

Xalq  arasında  təbib,  loğman,  sınıqçı,  çöpçü  adları  ilə  məlum  olan  bilicilər  müxtəlif 

xəstəliklərin  müalicəsilə  məşğul  olmuşlar.  Onlar  ölkəmizin  ərazisində  müalicə 

əhəmiyyətli  yüzlərlə  bitki  və  meyvələrdən  məlhəm  hazırlamış,  xəstələrə  şəfa 

vermişlər.  Xəstələrin  sağaldılması  üçün  bir  çox  materiallardan,  o  cümlədən  heyvan 

mənşəli məhsullardan da geniş istifadə olunmuşdur. 

Azərbaycan  xalqı  öz  dini  görüşləri  baxımından  da  səciyyələnir.  Cilddə 

minilliklərdən  xəbər  verən  ibtidai  dini  təsəvvürlər,  inanclarla  yanaşı  zərdüştilik, 

xristianlıq və  islam dininin tarixi qısa  şərh edilir, xalqın  mənəvi dünyasında  tulduğu 

yer müəyyənləşdirilir. 

Xalqımızın  mənəvi aləmində  dinin  mühüm  yeri  vardır. Min ildən artıq zaman 

çərçivəsində  islam  dini  xalqın  dünyagörüşündə,  adət-ənənələrində,  etik  davranış 

qaydalarında əsas rol oynamış, islam ehkamlarının toplandığı müqəddəs kitab Qurani-

Kərim  inam-etiqad  qaynağımız,  and  yerimiz  olub,  xalqı  düzlüyə,  doğruluğa,  paklığa 

səsləyib,  pis  əməllərdən  çəkindirib.  İslam  dini  qaydaları,  əxlaq  normaları  milli 

adətlərlə  elə  çulğalaşıb,  qaynayıb-qarışıb  ki,  hətta  onları  bir-birindən  ayırmaq, 

hansının  islam  dini  qaydalarına,  hansının  milli  adət-ənənələrə  aid  olduğunu  ayırd 

etmək  belə  çətindir.  Bu  qaynayıb-qarışmanın  səviyyəsi  o  dərəcəyə  çatıb  ki,  bəzən 

islam dini təfəkkürü etnik təfəkkürü belə  üstələyib; bir  nəfər adət-ənənələri pozanda 

"türk  deyilsənmi?"  əvəzinə  "müsəlman  deyilsənmi?"  deyə  qınanılıb.  Məhz  bunun 

nəticəsidir  ki,  xalqımızın  dünyagörüşünə,  həyata  baxışına,  inamlarına  hakim  kəsilən 

islam  dini  dünyagörüş,  inam,  inanc  səviyyəsindən  çıxaraq  xalqımızın  yaşam  tərzinə, 

həyat tərzinə çevrilib. 

Buna  baxmayaraq,  islam  dini  özündən  əvvəlki  qədim  dini  etiqadları,  inamları 

sıxışdıraraq sıradan çıxarmadı,  bu gün də  Azərbaycanda  islamaqədər  mövcud  olmuş 

etiqadlar - daş, su, ağac, od ayini, göy cisimləri ilə bağlı etiqadlar islam dini görüşləri 

ilə "dinc  yanaşı  yaşayır" və  bu dini ayinlər animizm, totemizm,  fetişizm,  magiya və 

əcdadlara sitayişlə sıx bağlıdır. Xalqımız bu gün də daşa, suya, oda, ağaca sitayiş edir, 

qurban  kəsir,  nəzir  verir,  onlardan  kömək  diləyir,  bununla  da  arzusuna,  istəyinə 

çatacağına  inanır.  Halbuki,  Qurani-Kərimdə  yeganə  etiqad  edilməli  varlığın  Allah 

olduğu  göstərilir.  Bunun  səbəbini  isə  elə  Quranda  axtarıb  tapmaq  olar.  Müqəddəs 

kitabın özündə qədim dini etiqadların izləri qabarıq şəkildə özünü göstərməkdədir. 

İslamda digər dinlərə - atəşpərəstliyə, xristianlığa qarşı dözümlülük, hörmət bu 

gün  Azərbaycanda  müxtəlif  dinlərin  mövcudluğuna,  dini  tolerantlığa  zəmin 

yaratmışdır  və  bu  gün  də  ölkəmizdə  müxtəlif  xalqların  nümayəndələri  sülh  və 

mehribanlıq şəraitində yaşamaqdadır. 

Xalqımızın  mənəvi  aləmində,  dünyagörüşündə  inamların  xüsusi  yeri  var. 

Cəmiyyətin inkişaf səviyyəsinin aşağı olduğu dövrlərdə baş verən hadisələrin səbəbini 

bilməyən, "niyə", "nə üçün" sualları qarşısında qalan insan vəziyyətdən çıxmaq üçün 

müxtəlif  sınamalara,  ovsunlara,  fallara,  dualara  əl  atmış,  yaxşı  iş  görənlərə  alqış 

oxumuş,  yamanlıqları,  pislikləri  qarğamış,  sözün  sehr  qüvvəsinə  inanan  insan  onun 

---

8 

 

həyata  keçəcəyinə  əmin olmuşdur. "Kitabi-Dədə  Qorqud" dastanında  rast gəldiyimiz 

"Bəylərin  alqışı  alqış,  qarğışı  qarğış  idi,  nə  deyirdilərsə  olurdu"  sözləri  də  həmin 

təfəkkürün  nəticəsi  kimi  meydana  çıxır,  tərbiyə  vasitəsinə  çevrilir,  yaxşılıqlara  sövq 

edir,  pisliklərdən  uzaqlaşdırır  və  həmin  funksiyanı  indi  də  saxlamaqdadır.  Üstündən 

min  illər  keçməsinə,  cəmiyyətin  inkişaf  etməsinə  baxmayaraq,  cəmiyyət  və  təbiət 

hadisələrinin  səbəbləri  aydınlaşsa  da,  cəmiyyətdə  gedən  sosial  irəliləyiş,  sivil 

əvəzlənmə,  dəyişikliklər  ibtidai  inamları,  xüsusi  məna  daşıyan,  mifoloji-semantik 

yükə  malik  olan  sınamaları,  ovsunları,  falları,  duaları,  andları,  alqış  və  qarğışları 

sıradan  çıxara  bilməmişdir  və  bu  gün  də  onlar  xalqın  mənəvi  aləmində, 

dünyagörüşündə yaşayır, bir sıra hallarda isə tərbiyə vasitəsi kimi əhəmiyyətini indi də 

saxlayır  və  onların  öyrənilməsini  zəruri  edir,  elmi  əhəmiyyət  daşımaqla  yanaşı 

praktiki  əhəmiyyət  də  daşıyır.  Xalqımızın  mənəvi  mədəniyyətində,  dünyagörüşündə 

rənglərin  də  öz  yeri  var;  onların  öyrənilməsi  mənəvi  varisliyin  qorunmasında, 

yaşadılmasında  mühüm  rol  oynayır  və  dünyaya,  əhatə  olunduqları  mühitə  baxışları 

rənglərdə, onların daşıdığı mifoloji-semantik mənalarda qorunub saxlanır. Çox zaman 

bu  mənaları  bilmədən  xalqımızın  min  illər  ərzində  yaratmış  olduğu  mənəvi 

mədəniyyət  nümunələrinin  əsil  mahiyyətini  belə  başa  düşmək,  dərk  etmək  mümkün 

olmur. Xalqımızın dünyagörüşündə, həyata baxışında rənglər birbaşa daşıdıqları məna 

yükündən  kənara  çıxır,  semantik  məna  daşıyır,  xeyiri,  uğuru,  xoşbəxtliyi,  yaxşılığı, 

pisliyi,  hətta  Tanrını  belə  özündə  əks  etdirir,  simvola  çevrilir.  Məsələn,  Azərbaycan 

türklərinin  təfəkküründə  ağ  -  xoşbəxtlik,  qara  -  bədbəxtlik,  qırmızı  -  qan,  müharibə, 

yaşıl - bolluq, bərəkət, sarı - quraqlıq, qıtlıq, mavi - sevinc, şadlıq, hətta Tanrı rəmzi 

kimi  semantik  yük  daşıyır.  Hətta  babalarımız  cəhətləri,  istiqamətləri  belə  rənglərlə 

işarələmiş,  şərqi  göstərmək  üçün  mavi,  qərbi  göstərmək  üçün  ağ,  şimalı  göstərmək 

üçün qara, cənubu göstərmək üçün qırmızı rəngdən istifadə etmişlər. 

Bütün  dünya  xalqlarının,  o  cümlədən  Azərbaycan  türklərinin  dünya 

duyumunda saylar qədim zamanlarda indi olduğu kimi sırf kəmiyyət, sıra bildirməmiş, 

xüsusi səciyyə, məna daşımışdır. İnsanlar onlara müqəddəslik, uğur, sevgi, nəhs və s. 

mənalar  vermiş,  özlərinə  uğurlu  rəqəmlər  seçməklə  xoşbəxt  olacaqlarına  inanmışlar. 

Qədim türk tayfalarının bir çoxlarının adlarının qabağına əlavə olunan 8, 9, 24, 32 və 

s. rəqəmlər də bu inancların nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. İndi də xalqımız 3, 7, 

9,  40  rəqəmlərini  uğur  rəmzi  sayır,  13  rəqəmini  isə  nəhs  rəqəm  hesab  edir.  Kitabda 

saylara  xüsusi  yer  ayrılması  da  geniş  oxucu  kütləsinə  onların  mahiyyəti,  haradan 

qaynaqlandığı haqda məlumat vermək istəyindən irəli gəlir.  

Azərbaycan  xalqının  min  illər  ərzində  yaratdığı  zəngin  mənəvi  mədəniyyət 

nümunələrindən  biri  də  oyun  və  əyləncələrdir.  Oyun  və  əyləncələr  xalqımızın 

həyatında,  məişətində  öz  məzmun  və  mahiyyəti  etibarilə  müxtəlif  səciyyə  daşımış, 

xalqın  təsərrüfat  və  ailə  məişəti,  həyat  tərzi,  dünyagörüşü,  mənəvi  aləmi  ilə  bağlı 

meydana  gəlmiş,  bəşər  mədəniyyətinin  bir  hissəsinə  çevrilmişdir.  İndi  oyun,  əyləncə 

mahiyyəti  daşıyan  bu  mənəvi  mədəniyyət  nümunələri  son  əsrlərədək  ciddi  həyat 

sınağına  hazırlıq  məqsədi  daşımış,  əsas  tərbiyə  vasitələrindən  biri  olmuşdur.  Əgər 

---