Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
aydın desək, onların tanınması qeyri-mümkün olduğu vaxtda pay almağa gəlmələri səbəbsiz deyil. İnama görə, elə Xıdır nəbi də onların arasında olur. Odur ki, hər bir ev tərəddüd etmədən uşaqların simasında guya elə Xıdır nəbinin özünə pay verir. Bəzən elə Xıdır nəbi mərasimi üçün də qarpız saxlanılır və bununla adamlar bir növ yenə qışdan qorxmadıqlarını nümayiş etdirirlər. Kiçik çillənin qurtardığı vaxtdan yazın ilk gününə, yəni Novruz bayramına qədər olan çağ Alaçalpo, Ağlar-gülər, Boz ay adlanır. Ayinin bu cür adlarla adlanması onun buludlu, yağışlı, küləkli, isti, soyuq, bir sözlə; dəyişkən olması ilə bağlıdır. Əbəs yerə deyil ki, xalq bu adlara Boz aya münasibətini "Boz ay bozara-bozara keçər" - şəklində bildirmişdir. Buradakı "bozara-bozara"nın həm müstəqim, həm də məcazi mənası vardır. Bəlli olduğu üzrə, "boz" dilimizdə bir sıra anlamlarla yanaşı, həmçinin həm rəngi (boz paltar, qorxudan, yaxud soyuqdan insan üzünün boz rəng alması), həm də xasiyyəti, sərtliyi, kobudluğu (boz adam, üzə bozarmaq) bildirir. "Boz ay bozara-bozara keçər" - deyəndə də daha çox onun sərtliyi nəzərdə tutulur. Bunu el söyləmələrindən də görmək mümkündür: Martda mərək, Yarı gərək. Və yaxud: Ay oğlağım, oğlağım, Çıxdı yaza oğlağım. Payız üstü beş oldu, Qılları şeş-şeş oldu. Mart gözüvə barmağım, Yaza çıxdı oğlağım. Gəldi keçdi zamanın, Ötdü ömrü samanın, Mart gözüvə barmağım, Yaza çıxdı oğlağım. Birinci örnəyin içinə aldığı məna belədir. Martda havalar soyuq, qarlı-şaxtalı ola bilər. Odur ki, elə "Xıdır Nəbi" üçün deyildiyi kimi bu ay üçün də:
Mart girdi, qış girdi, Mart çıxdı, qış çıxdı, - deyilir. Buna görə də təsərrüfatçı mal-qarası, qoyun-quzusu üçün tədarük etdiyi ot-ələfin, bəlim-samanın müəyyən hissəsini bu ay üçün mərəkdə (samanlıqda) ehtiyat saxlamalıdır. Boz ay, hər biri yeddi gündən ibarət cəmlələr adlanan dörd həftəyə -
çərşənbəsində təbiət və cəmiyyətdə canlanma, oyanma, dirilmə prosesi gedir. 20
Dediyimiz yeddi çərşənbədən üçü oğru çərşənbə, oğru buğ, oğru üskü, dördü isə doğru çərşənbə, doğru buğ, doğru üskü, cəmlələr adlanır. Çərşənbələrin sayının yeddi olması səbəbsiz deyil. Bu, bilavasitə say simvolikası ilə bağlıdır. Belə ki simvolikada hər sayın özünə görə mənası, bilinən funksiyası vardır. Və bu sayların sırasına cütlük bildirən saylar daha çox geosimvolika ilə - istiqamətgöstərmə ilə bağlıdırsa, təklik sayları ümumiyyətlə kainatın durumunu səciyyələndirir. Qaynaqların verdiyi xəbərə görə yeddi sayı əski şumerlərdə kainatın işarəsi imiş. Onların ucaltdıqları yeddipilləli qüllə əslində yeddi səyyarənin, həftənin yeddi gününün, yeddi küləyin, yeraltı dünyanın yeddi qapısının simvoludur. Yeddi sayı mənbələrdə deyildiyi kimi zamanla, kosmosla, insanın maddi və mənəvi həyatı ilə sıx bağlıdır. Xatırlatdığımız yeddi çərşənbənin hər birinin məxsusi cizgiləri, ayin, mərasimləri vardır. Düzdür, "oğru çərşənbə", "oğru buğ", "oğru üskü" adlanan üç ilk çərşənbənin dörd ilaxır çərşənbələr qədər rolu böyük deyil. Amma inama görə, həmin çərşənbələrdə də az-çox torpağa buğ-istilik gəlir. Bu çərşənbələrin hər üçündə adamlar yandırdıqları tonqalların üstündən hoppanmaqla bərabər bu tonqalda yandırdıqları lopanı üç kərə ev-eşiyin dövrəsinə dolandırıb: Qaçın, qaçın, şeytanlar, Sizi oda qalaram, - deyə-deyə ovsun edirlər. Ayində şər, demonoloji qüvvələrin qorxub qaçması, bir daha həmin evə yaxın düşməyəcəyi inamı ifadə olunubdur. Sözsüz ki, novruzqabağı qeyd olunan dörd ilaxır çərşənbə mərasimlərinin, ayinlərinin zənginliyi ilə daha məşhurdur. Eldə-obada, kənddə-kəsəkdə hamının, bütün evlərin təntənə ilə qeyd etdiyi bu çərşənbələrin hər birinin ayrı-ayrılıqda müxtəlif adları da vardır. Misal üçün, dörd ilaxır çərşənbənin birincisi ayrı-ayrı bölgələrdə müxtəlif adlarda tanınır: Əzəl çərşənbə, Müjdəçi çərşənbə, Muştuluqçu çərşənbə, Toz çərşənbə, Yel çərşənbə və s. Çərşənbəyə belə adların verilməsi elə onun öz məzmunu ilə bağlıdır. Bu, ilk çərşənbədir. Yazın yaxınlaşmasını xəbər verir. Həmin çərşənbədə ev-eşik his-tozdan təmizlənir. Pal-paltarın, xalça-palazın tozu tökülür. Bu üzdən də həmin çərşənbə "Toz çərşənbə" adlanır. Sözügedən çərşənbənin "Yel çərşənbə" adlanması da səbəbsiz deyil. Çünki ilaxır çərşənbənin birincisi bilavasitə kainatın astronomik durumu, təbiətşünaslıq və fizika qanunlarına uyğun hadisədir. Deyilənlərə əsasən, istilik ilk olaraq havaya gəlir. Sözsüz ki, əgər hava (yel) qızmayıbsa, onda suların donu açılmaz. Havaya isti gəlməlidir ki, torpağın canındakı suyun donu ərisin, torpaq yumşalsın və təsərrüfatçı - əkinçi bu torpağı şumlaya bilsin, bağban bağdakı ağacların dibini belləyib yumşalda bilsin. Çərşənbənin nə üçün "Yel çərşənbəsi" adlanması isə birbaşa əski təsəvvürlərlə, mifoloji görüşlərlə bağlıdır. Bəlli olduğu üzrə, bizdə adında "baba"lıq gəzdirən əsatiri obrazlar az deyil: "Əkinçi baba", "Cütçü baba", "Şah baba", "Yel baba", "Baba Sucəddin" və b. Bu babalar ilkin təsəvvürlərin formalaşdırdığı mifoloji obrazlardır və bunların hər biri hami vəzifə daşıyır. Qaynaqların verdiyi xəbərə görə suyun hamisi Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|