Azerbaycanda tolerantliq enenesi indd
Yüklə 79,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
77 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi və xalq ilə imam arasında bağ rolunu oynamışdırlar. O, iddia edirdi ki, Həzrət Məhəmmədin həqiqət nuru özündən öncəki peyğəmbərlərdə qismən, özündə və özündən sonra gələn on iki imamda isə tam şəkildə təcəlli etmişdir. Bu nur min il keç- dik dən sonra təkrar bu dəfə Əhsainin özündə, daha sonra isə müridi Seyid Kazım Rəştidə (1843) ortaya çıxmışdır. 1 Əhsaiyə görə, həqiqət nurunun öncə Məhəmməd peyğəm- bər də, sonra imamlarda, daha sonra isə özündə və müridi Rəştidə təcəlli etməsi eyni varlığın fərqli formalarda təzahürü deməkdir. Bu həqiqət nuru isə Allahın öz varlığıdır. Çünki Al- lah yalnız peyğəmbər və imamlar vasitəsi ilə dərk edilə bilər. İmamlar Allahın dərk edilməsi ilə bilinməyən gizli sirlərin idra- kına açılan qapı (bab) rolunu oynayırlar. Başqa ifadə ilə desək, həqiqətin idrakı Allahın idrakı ilə mümkündür. Həqiqətin id- rakı üçün imamlar xalq ilə Allah arasında vasitə rolu oynayır- lar. İmamlardan sonra bu vəzifənin icrası “kamil şiə” sifətinə sahib Əhsai və Rəştinin üzərinə düşmüşdür. 2 Kazım Rəşti isə rəhbərliyi dövründə İmam Mehdinin zü- hurunun yaxınlaşdığını iddia edərək özündən sonra canişin təyin etməmiş və müridlərinə onu tapanadək boş durmayıb axtarmağı əmr etmişdir. O, tələbəsi Molla Hüseyn Buşruyəyə görüşlərini yaymağa göstəriş vermişdir. Rəşti öldükdən son- ra Molla Hüseyn bu məqsədlə Şiraza gələrək burada Kazım Rəştinin tələbələrindən Seyid Əli Məhəmmədlə görüşmüş- dür. 1844-cü ilin oktyabr ayında baş vermiş bu görüş zama- nı Seyid Əli Məhəmməd İmam Zamanın zühurundan əvvəl onun müjdəçisi və xalqla onun arasında qapı (bab) rolu oy- nayacaq şəxs olduğunu elan etmiş və Molla Hüseyndən ona beyət etməsini istəmişdir. Beləliklə, Rəştinin ölümündən son- ra şeyxlərin bir qismi Seyid Əli Məhəmmədi özlərinə rəhbər 1 Ethem Ruhi Fığlal – Ramazan Şimşek, Bahalik ve el-Kitabul-Akdes, Ankara Univerisitesi Mezhep Araştırmaları, Ankara - 2010, c. III, s. 9. 2 Azər Cəfərov, Bəhai dini Azərbaycanda, Bakı, 2004, s. 12. 78 seçərək “babilər”, digər qismi isə “kamil şiə” anlayışı əsasında Kermanlı Hacı Kərim Xanı özlərinə rəhbər seçərək “şeyxlər” adlandırılmışdırlar. 1 Babiliyin qurucusu Seyid Əli Məhəmməd 20 oktyabr 1819-cu ildə Şirazda dünyaya gəlmişdir. Valideynlərini erkən yaşlarında itirən Seyid Əli Məhəmməd dayılarının himayəsində böyümüş- dür. O, özünü bab elan etdiyi ilin payızında Məkkəyə gedərək orada (başqa bir görüşə görə Məsqət şəhərində) özünü zühuru gözlənilən Mehdi olduğunu bildirdi. Onun bu iddiası ilk olaraq 18 yaxın dostu tərəfindən qəbul edildi və onlara əbcəd hesabı ilə “hurufatul-həyy” (8+10 = ﻲﺣ) deyildi. 2 Seyid Əli Məhəmmədin bu iddiası daha sonralar onu qəbul edən lərlə etməyənlər arasında silahlı qarşıdurmalara səbəb oldu. Babın dəvətçiləri İranı başdan- başa gəzərək İmam Mehdinin zühur etdiyi müjdəsini verməyə başladılar. Seyid Əli Məhəmməd Məkkədən Şiraza qayıtdıq- da isə Məhəmməd Şah Qacarın (1808-1848) ordusu tərəfindən tutularaq həbs edildi. Bu hadisə gərginliyi daha da artırdı. Se- yid Əli Məhəmməd 1846-cı ildə Şirazdakı həbsxanadan qaça- raq İsfahana gəldi və şəhər valisi tərəfindən yüksək səviyyədə qarşılandı. O, burada olarkən tərəfdarları ilə görüşlər keçirir və alimlərlə müzakirə və mübahisələr aparır və öz missiyasını çatdırmağa çalışırdı. 1847-ci ildə İsfahan valisi öldükdən sonra onun yerinə keçən yeni vali şaha sədaqət nümayişi olaraq Seyid Əli Məhəmmədi bir dəstə silahlı əsgərin nəzarəti altında Tehra- na göndərdi. Keşnəyə çatdıqda Mirzə Cani Kaşani adlı bir tacir əsgərlərə rüşvət verərək Seyid Əli Məhəmmədi iki gün evində qonaq saxladı. Sonralar babiliyin təbliğatçılarından olan Mirzə Cani, eyni zamanda babilik hərəkatının ən dolğun tarixini qələmə aldı. “Noktatul-Kaf” adlanan bu kitab 1910-cu ildə Edvard Braun və Məhəmməd Qəzvini tərəfindən tədqiq olunaraq nəşr edildi. 3 1 Ethem Fığlalı, “Bahailik”, TDV, Ankara, 1991, c, 4, s. 465. 2 Ethem Fığlalı, “Bahailik”, TDV, Ankara, 1991, c, 4, s. 465. 3 Ethem Ruhi Fığlal – Ramazan Şimşek, Bahalik ve el-Kitabul-Akdes, Ankara Univerisitesi Mezhep Araştırmaları, Ankara, 2010, c. III, s. 13. 79 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi Babın tərəfdarları Tehranda onu qarşılamaq üçün səfərbər oldular. Onların arasında daha sonra bəhailiyi quracaq Bəhaullah ləqəbli Mirzə Hüseyn Əli Nuri də var idi. Babın Teh- rana gəlməsinin təhlükəli olduğunu anlayan şah onun şəhərə girməsinə izin vermədi. Seyid Əli Məhəmməd İranın ucqar qərb hissəsinə sürgün edildi. Bu sürgün üsyanın yatırılma- sına səbəb olmadı, əksinə onu daha da şiddətləndirdi. Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Mazandaran şəhərində 300 silah- lı Bab tərəfdarı ilə müsəlmanlar arasında şiddətli qarşıdurma ya şandı və çoxlu sayda insan tələf odu. Daha sonra babilər meşəyə sığınaraq burada 2000-dən çox Bab tərəfdarının toplan- dığı qala tikdilər. Onların məqsədi hökuməti ələ keçirərək babi hakimiyyəti qurmaq və babiliyi bütün dünyaya yaymaq idi. Şah üsyanı yatırtmaq məqsədi ilə qalaya ordu göndərdi. Babilər bir neçə ay şah ordusuna qarşı böyük cəsarətlə vu- ruşdular. Nəhayət, qala mühasirəyə alındı və təslim olan 230 nəfərdən başqa hamısı öldürüldü. Zəncanda da baş vermiş babi üsyanı şahın 30 minlik ordusu tərəfindən yatırıldı. Tehranda isə üsyan baş verməsinin öncədən qarşısını almaq məqsədilə hökumət buradakı məşhur babi dəvətçiləri həbs etdi. Onlardan Babı inkar etmələri tələb olun- du, əks-təqdirdə öldürüləcəkdilər. Dəvətçilərdən 31-i Seyid Əli Məhəmmədi inkar etsə də, yeddisi ona olan sədaqətindən geri addım atmadı və liderləri uğrunda canlarını qurban verdilər. 1 Seyid Əli Məhəmməd tərəfdarlarına savaş əmri verməsə də, ardıcılları ona Mehdi inancı ilə baxdıqları üçün onun uğ- runda ölməyi özlərinə borc bilirdilər. Bu isə hökumətin Baba və babiliyə qarşı daha ciddi addımlar atmasına səbəb oldu. Beləliklə, Seyid Əli Məhəmmədin kafir olması haqqında fətva verildikdən sonra 28 iyul 1850-ci ildə güllələnərək edam edil- di. Tərəfdarları Seyid Əli Məhəmmədin cəsədini Tehrana apa- raraq orada torpağa basdırdılar. Daha sonra isə onun məzarı 1 Ethem Ruhi Fığlal, Ramazan Şimşek, eyni əsər, s. 16. Yüklə 79,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|