Azerbaycanda tolerantliq enenesi indd
Yüklə 79,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
91 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi Azərbaycan xalqının maariflənməsində, mədəniyyətinin inkişafında mesenat kimi xidmətlər göstərmiş Musa Nağı- yev (1849-1919) və xalq şairi Əliağa Vahidin müəllimi, Qafqaz türkləri arasında “ustad şair” kimi tanınmış Mirzə Əbdülxaliq Yusif də Bakı Bəhai icmasının üzvləri olmuşdurlar. Musa Na- ğıyevin uzun illər Bakı Ruhani Məhfilinin üzvü olduğu qeyd edilir. Deyilənə görə, o, ikinci həya yoldaşı Liza Qriqoryevna ilə 28 mart 1907-ci ildə bəhai qaydalarına uyğun kəbin kəsmiş və başlıq olaraq 95 misqal qızıl vermişdir. 1 Musa Nağıyev Bakı bəhailəri ilə birlikdə, 1924-cü il Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, bir sıra tarixi və fəlsəfi mahiyyətli əsərlərin müəllifi Hüseyn Cavid (1184-1941) iddiaya görə, Almaniyada olan zaman bəhailiyi qəbul etmiş, bu təlimin ideyalarını əsərlərində əks etdirmişdir. Tədqiqatçı alim Rafael, Hüseyn Cavidin həyatına həsr etdiyi tədqiqat əsərində bildirir ki, Hüseyn Cavid yoldaşını bəhailərə 1 Səlahəddin Əyyubov, eyni əsər, s. 58. 92 məxsus tərzdə, “Allahu Əbha” deyə salamlayırmış. Hüseyn Cavidin oğlu Ərtoğrul bəhai gənclərlə, xüsusən də Ətaullah Qasımovla (1983-ci ildə repressiya qurbanı olmuş Fərəc Qası- movun oğlu) yaxın dostluq əlaqələri saxlamışdır. 1 Azərbaycan bəhailəri tərəfindən qələmə alınan əsərlərdə ölkəmizin bir çox görkəmli elm, incəsənət adamları və məşhur şəxslərin adları bəhailiklə əlaqələndirilir. Lakin bu iddiala- rı sübut edən heç bir dəlil yoxdur. Qeyd etmək lazımdır ki, bəhailik Azərbaycanda yayıldığı ilk dövrlərdə müsəlman din xadimlərinə qarşı mübarizə aparmışdır. Bu isə müsəlmanlarda bəhailərə qarşı xoşagəlməz əhval-ruhiyyə yaratmışdır. Daha sonralar din xadimlərinə qarşı çıxan elm və düşüncə adamla- rı xalq tərəfindən bəhai adlandırılmışdır. Lakin bu insanların bəhailiklə din xadimlərinə qarşı təbliğat aparmaqdan başqa heç bir bənzərliyi olmamışdır. 1927-ci ildə Azərbaycan bəhailərinin keçirdiyi milli qurultay 1 Azər Cəfərov, Bəhai dini Azərbaycanda, s. 23. 93 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi Oktyabr çevrilişi nəticəsində Rusiyada bolşeviklərin haki- miyyətə gəlməsi bəhai icmaları üçün ağır günlərin başlanğıcı oldu. Xüsusən, dekretlə dini nikahların ləğv edilməsini və icma mülkiyyətində olan torpaq sahələrinin dövlət mülkiyyətinə keç məsini nəzərə almasaq, ilk illər Sovetlər birliyi bəhai icma- larının daxili işlərinə qarışmırdı. 1 1922-ci ildən başlayaraq isə bəhailərə qarşı kampaniyaların başlanıldığı müşahidə olunur. Bu dövrdə mətbuatda dərc olun- mağa başlayan məqalələrdə bəhailik antibolşevik ideologiyada ittiham edilirdi. Daha sonralar isə bu məqalələrin təsiri özünü göstərir və Sovetlər birliyinə daxil olan ölkələrdə bəhailərə qar- şı təqiblər başlayır. 1926-cı ildən isə bu bölgələrə İrandan gələn bəhailər təkrar vətənlərinə deportasiya edilməyə başlayırlar. Bu dövrdə bəhai icmalarında yığıncaqlar keçirmək və ianələr toplamaq qadağan edilir. Dini ədəbiyyat və məhfil iclaslarının protokolları müsadirə olunur. Aşqabadda nəşr edilən “Şərqin günəşi” adlı jurnal bağlanır, arxivi məhv edilir, avadanlığı isə müsadirə olunur. Bir müddət sonra kəskin qadağalar götürülsə də, məclislərin keçirilməsi üçün xüsusi dövlət razılığının olma- sı tələbi qoyulur. 2 1928/29-cu illərdə isə bütün SSRİ ərazisində İslama qar şı aparılan sərt tədbirlər bəhailikdən də yan keçmədi. Azər bay- can da bəhailər həbs olunaraq müxtəlif bölgələrə sürgün edildi. Xüsusi fərmanı ilə dini icmaların mülkiyyətində olan daşınmaz əmlaklar dövlət mülkiyyətinə keçdi. İcma qarşısında ya bina- nı boşaltmaq, ya da onu yüksək məbləğdə dövlətdən icarəyə götürmək şərti qoyulur. Dövlət orqanları ilə danışıqlardan son- ra icarə haqda müəyyən razılaşma əldə edilir. 30-cu illərin əvvəllərində Sovet hakimiyyəti mövcud reji- mi bir qədər də kəskinləşdirərək icmalardan məhfillərin bura- xılmasını və bütün fəaliyyətlərin dayandırılmasını tələb edir. 1 Azər Cəfərov, eyni əsər, s. 23. 2 Azər Cəfərov, eyni əsər, s. 22-23. 94 Bəhailər dövlətin tələbini yerinə yetirərək kollektiv fəaliy- yətlərini dayandırırlar. Bu vəziyyət 1934-ci ilədək davam edir. 1934-cü ilin əvvəl lə- rində dövlətin siyasəti gözlənilmədən dəyişir; müsadirə olun- muş əmlak yenidən icmalara qaytarılır, Bərdə, Balaxanı, Sal- yanda icmalar öz fəaliyyətlərini tam bərpa edirlər. Lakin 1937-ci ildə vəziyyət gözlənilmədən yenidən dəyişir. Həmin ilin oktyabrından 1938-ci ilin fevral ayına kimi bü- tün SSRİ ərazisində bəhai icmalarına qarşı təqib kompaniya- sı başlayır. Bakı, Balaxanı, Gəncə, Bərdə, Salyan, Xıllı (indiki Neftçala), Naxçıvan icmalarının çoxlu sayda üzvü həbs edilir. Yüzlərlə ailə İrana deportasiya və Qazağıstana sürgün olunur. Qaytarılmış mülkiyyət yenidən müsadirə olunur və bu təqiblər 1949-cu ilədək davam edir. 1956-cı ildən sonra ölkədə siyasi abı-havanın yumşalmasına baxmayaraq, bəhai icmalarının açıq fəaliyyəti qeyri-mümkün şəraitdə idi. İcma üzvləri müxtəlif mənzillərdə on, on iki nəfərlik qruplar şəklində görüşmək məcburiyyətində idilər. Yerli ruhani məhfilləri seçki yolu ilə deyil, yerli bəhailərin təklifləri ilə for- malaşırdı. Xaricdəki bəhailərlə yalnız 60-cı illə rin əvvəllərində əlaqələr qurmaq mümkün oldu. Bu əlaqələr şəxsi səviyyədə olub təsadüfi xarakter daşıyırdı. Bayramlar mü qəddəs günlər, ad günləri və yubileylər adı altında keçirilir di. Andropovun qısa hakimiyyəti dövründə - 1982-ci ilin noyabrında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin xüsusi qrupu Bakıda əməliyyat keçirərək icmanın 3 üzvünü həbs edir və dindirildikdən sonra onlar sərbəst buraxılır. Bu hadisədən son- ra icma üzvlərinə bir yerə toplanmaq, hansısa tədbirləri həyata keçirmək qadağan olunur. Bu qadağalar 1987-ci ilədək davam edir. 1988-ci ildən etibarən bəhai icmasının açıq fəaliyyətə başla- ması üçün əlverişli şərait yaranır. 1989-cu ildə icmanın dövlətlə münasibətləri bərpa olunur. 1990-cı ildə Bakı Ruhani Məhfilinə, 1992-ci ildə isə Milli Ruhani Məhfilinə açıq seçkilər keçirilir. Yüklə 79,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|