Azerbaycanda tolerantliq enenesi indd
Yüklə 79,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 Hacı Qaraman əvvəlcə Cəbrayıl qəzasının Hareylan, Mən sümlü, Piravardı, Quradərə tərəflərində məskunlaşmış, nəhayət Çələbilər kəndinin əsasını qoymuşdur. Rəvayətə görə, bir çox kəramət göstərən Hacı Qaraman bölgə əhalisinin böyük hörmətini qazanmışdır. Hacı Qaramandan bu nəslin bölgə camaatı içərisində ən çox nüfuza sahib olan nümayəndəsi Hacı Qasım Çələbiyə qədərki silsilə belədir: Hacı Qaraman (Əhməd Əfəndi) Məhəmməd Çələbi Maqsud Çələbi Vəli Çələbi Hüseyn Çələbi Böyük Alı Çələbi Hacı Qasım Çələbi Hacı Qasım Çələbinin Yasin Çələbi, Alı Çələbi, İdris Çələbi və Osman Çələbi adlı oğlanları, Hafizə Çələbi və Həcər Çələbi adlı qızları olmuşdur. 1 Bu silsilədə Nigari məktəbi baxımından iki şeyxin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Bunlar Böyük Alı Çələbi 2 və Hacı Qasım Çələbidir. Ocağın nümayəndələrinin, xüsusən də Müs tə qim Zamanovun verdiyi məlumata görə, Böyük Alı Çələbi Seyid Həmzə Nigari ilə dost olmuş və onun görüşlərini mə nim- 1 Abuzər Abuzərov, Qaramanlı Əli Çələbi, s. 6. 2 Böyük Alı Çələbiyə “böyük” ləqəbi daha sonra nəvəsi Alı Çələbidən fərq- ləndirmək üçün verilmişdir. Əlisahib Əroğul, Yəhya Çələbi Haqq dünyamızın işığı, Bakı, 2002, s. 69. 17 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi səmişdir. Onlar tez-tez görüşərək fikir mübadiləsi aparmış- lar. Məhz Böyük Alı Çələbi vasitəsilə Nigari düşüncəsi bu ocaqda hakim olmuşdur. Hacı Qaraman ocağının mənsubları Seyid Nigarini “Şıx Əfəndi” adı ilə yad edirlər. Seyid Nigari- nin Azərbaycanı tərk edərək Türkiyəyə gedərkən bölgədəki təriqət şeyxliyini Böyük Alı Çələbiyə həvalə etdiyi söylənilir. 1 Qeyd etmək lazımdır ki, həm bir şeyx kimi təsiri baxımın- dan, həm də Qarabağda müxtəlif İslam məzhəbləri arasında müsbət əlaqələrin yaradılması nöqteyi-nəzərindən Çələbi nəs li içərisində ən mühüm şəxsiyyət Hacı Qasım Çələbi ol- muş dur. O, atasının yaxın dostu olan Həmzə Niga rinin dü- şün cələrindən faydalanaraq Əhli-beyt sevgisini bölgədəki iki məzhəb mənsublarını birləşdirən bir dəyər kimi önə çəkmiş və məzhəbçiliklə ciddi mübarizə aparmışdır. Sirik kənd sa- kini Zamanov Müstəqim Həsən oğlu bu həqiqətləri Qarabağ ləhcəsi ilə belə ifadə etmişdir: “Bizim baba larımız deyif ki, orda-bırda soruşan olsa, sün- nü sən, şiyə? Denən ki: Nə sünnüyəm, nə şiyə, Əhli-müsəlmanam mən! Yəni, on iki imamı sevən. Deməh, elə bil ki, həm on iki imamı mızı sevirih, həm peyğəmbərin əsabaların sevirih, yəni heş birinə qarışacağımız yoxdu. Ən düzgün yoldu də. O vax Çələbi baba məhər rəmlihdə qazan asdırır, imam ehsanı verməyə. O vaxd oranın qazisi olufdu. Çələbi babanın qaynı olufdu. Gəlif belə təpihnən qazana vuruf ki, ay Çələbi, indi biz dönüf şiyə olajıyıx? Bı nədi? Bı da deyif, ay bədbax nə şiyə, nə sünnü? Bəs biz on iki imamın nəsliyih də. Yəni, bütün seyitdər, bütün övliyalar, ojaxlar hamısı imamların nəslidi da. Ayrı nəsil yoxdu ha. Yəni, on iki imamın soyudu”. 2 1 Əlisahib Əroğul, Yəhya Çələbi Haqq dünyamızın işığı, s. 69. 2 Qarabağ: Folklor da bir tarixdir- VI kitab (Cəbrayıl, Kəlbəcər və Tərtər rayon- larından toplanmış folklor örnəkləri), s. 69. 18 Qeyd edək ki, Müstəqim Zamanov Hacı Qaraman oca- ğının məşhur simalarından olan Alı Çələbinin mənəvi irsi- nin varisidir. Hazırda Müstəqim Zamanov və Çələbi ocağı na mənsub Sirik kəndinin sakinləri Yasamal və Biləsuvar ra yon- larında kompakt halda məskunlaşıblar. Yasamalda yaşayan siriklilər, xüsusən Müstəqim Çələbinin oğlu Malik Zamanov və Mübariz Məhəmmədəli oğlu Camalovla, eləcə də Bilə su- varda məskunlaşan Camalov Məhəmmədəli Rəhim oğlu ilə söhbətimizdə də Müstəqim Zamanovun fikirlərinə bənzər görüşlər dilə gətirmişlər. Onlar da Hacı Qaraman ocağının Qa- rabağın həm sünni, həm də şiə bölgələrində yaşayan insanlar tərəfindən ziyarət olunduğunu və bu ocağın nümayəndələrinin hər iki məzhəbin mənsublarına qarşı eyni mövqeni nüma- yiş etdirdiyini bildirmişlər. Əslində Hacı Qaraman ocağının əsaslandığı əsas prinsipin “Əhli-beytə və Raşidi xəlifələrə ehti- ram” olduğunu görürük. Bu ocağın nümayəndələrində Əhli- beyt məhəbbəti və Əhli-beytə qarşı çıxanlardan uzaq durma anlayışı çox yüksəkdir. Məhz bunun nəticəsində ənənəvi sünni anlayışdan fərqli olaraq onlarda Əhli-beyt nümayəndələrinə qarşı çıxdığı üçün Müaviyə ibn Əbu Süfyana mənfi münasibət mövcuddur. 1 Sirik kəndinin sakinləri ilə görüşümüzdə ocaq mənsublarında Müaviyəyə nifrətin güclü olduğunu müşahidə etdik. Həmsöhbətlərimizin bir qismi ocaq nümayəndələri ara- sında indi də mövcud olan “Müaviyəyə lənət oxuma” ənə- nə sinin əsasını Hacı Qasım Çələbinin qoyduğunu söyləsə də, Çələbi irsinin tədqiqatçısı Əlisahib Əroğul bu adətin Bö- yük Alı Çələbi ilə başladığını bildirir. Hətta bu səbəbdən bəzi din xadimləri Böyük Alı Çələbiyə qarşı çıxaraq ondan Şuşa şəhərində yerləşən divana şikayət etmişlər. Lakin buna baxma- yaraq Böyük Alı Çələbini bu fikrindən daşındıra bilməmişlər. 2 1 Bax: Xasay Şıxlar Mehdizadə, Daş beşiyin laylası, Bakı, 2005, s. 57. 2 Əlisahib Əroğul, Yəhya Çələbi Haqq dünyamızın işığı, s. 70-71. 19 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi Ocağın mənsubları bəzi radikal şiələrin Raşidi xəlifələri barəsində xoşagəlməz ifadələrdən istifadə etmələrinə qarşı çı- xaraq məzhəblərin bir-birlərinin müqəddəsatına və şüarlarına hörmətlə yanaşmalı olduğunu bildirmişlər. Sirik kənd sakini Mübariz Camalovla söhbətdə ocaq mənsublarının bu fikirlərini belə ifadə etdiklərini söyləmişdir: “Nə Ömərə səbb edən (söyən) şiələrdən, nə də Əlini vəli bilməyən sünnilərdən deyilik. Biz əsl müsəlmanıq”. Əslində bu fikir Seyid Nigari düşüncəsinin bir təzahürüdür. Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, Nigari- nin şeirlərində Əhli-beytin tərənnümü və onlara müxalif olan Əməvilərə qarşı mənfi münasibət öz əksini tapmışdır. Məzhəb ayrı-seçkiliyinə qarşı nigarilikdəki sərt münasibət hazırda da bu ənənənin daşıyıcıları olan Çələbi ocağının nümayəndələri tərəfindən davam etdirilir. Fiqhdə hənəfi məzhəbində olması- na baxmayaraq onlar şiə-sünni qütbləşməsini qəbul etmirlər və ona qarşı çox mənfi münasibət bəsləyirlər. Xasay Şıxlar Mehdizadə bu münasibəti belə ifadə edir: “Bizim camaatların nümayəndələrindən bu gün də yeri düşəndə soruşurlar: - Siz hansı məzhəbdənsiniz? Şiə, ya sünnü? Belə sorğulara cavabımız birdir və dəyişilməzdir?: - Biz əsl müsəlmanıq! Nə şiəyik, nə sünnü!” 1 Ocaq mənsublarının verdikləri məlumata görə, Hacı Qasım Çələbi Zəngəzur mahalında tanınmış şiə nümayəndələrindən olan Qubadlının Həmzəli kənd sakini Hacı Həsən Hacı Mehdi oğlu ilə birlikdə həccə gedir. Çələbi Kəbənin qapısının yanından keçərkən Hacı Həsəndən soruşur: “Hacı Həsən Kəbənin neçə qapısı var?” Hacı Həsən: “Əlbəttə, bir”, - deyə cavab verir. Bu cavabdan sonra Hacı Qasım Çələbi belə deyir: Onda biz nə üçün sünni-şiəyə bölünməliyik? İslamda təfriqə salmaq, tirələrə ayaq vermək, ziddiyyətlər aramaq-axtarmaq, məzhəb ayrı-seçkilikləri salmaq vallah, ağlımızın darlığındandır. Kəbə birlik evimiz, Qu- ran ürfan tacımızdır. Bunlardan qeyri nə var?! Sünni-şiəlik mal- 1 Xasay Şıxlar Mehdizadə, Daş beşiyin laylası, Bakı, 2005, s. 56. Yüklə 79,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|