23
Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi
əsas almışlar. Müsətqim Zamanovun yerli ləhcə ilə anlatdığı
aşağıdakı hadisə bu ənənənin daşıyıcılarının cəmiyyət içində,
hətta ölümlə nəticələnə biləcək anlaşmazlıqların həll yollarını
necə bəsirətlə tapdıqlarına dəlildir: “Qubatdı rayonunda Ballı
qaya kəndi deyillər, mənim babam Alı Çələbi bir gün ordan
keçəndə görür kü, kəntdə çox pis çaxnaş ma var. Hə, kətdə nəy-
sə hamı vırılıf bir-birinə, ofşim, əlində silah, camahat nəysə
dava halındadı. Bının da yanında mürütdəri varımış. Soruşuf
ku, nədi bı, noolufdu? Deyiflər ki, bəs bir gəlinin tumanı itifdi.
Bı da yəni namus məsələsidi da. Bı kənt iki yerə bölünüfdü,
yəni bı sahat qırğın ola bilər. O vaxdacan Alı Çələbini tanımır-
mış dar da Qubatdının Ballı qaya kəndində. Bu yaxınnaşır, ay
camahat, nolufdu, bir sakit olun. Deyillər ki, bəs belə, fılankəsin
gəlini nin tumanı itif. Elə bil ki, qonşudan şüpələnillər və ya-
xut da başqa sın nan. Bir inəh varımış, elə orda yatıp. Orda,
deməh, bağla mış ımış dar. Deyir, bı inəh kimindi? Deyillər ki,
mənimdi. Deyir, qiyməti nə qədər olar bunun? Deyir, a kişi,
sən nə deyirsən? Bırda camahat qırır bir-birin. Nə qiymət, nə
inəh? Elə bilillər inəh alandı. Deyir ki, inəyin qiymətin deyin.
İnəyin qiymətin deyillər. Çıxardır pulun ödüyür inəyin, deyir
ki, inəyi kəsin. İnəyi, nəysə kə sil lər, deməh qarnınnan gəlinin
tumanı çıxır çeynəmmiş vəzyət də. Onnan sonra o boyda kət –
o Ballı qaya camahatı deməh, Alı Çələbini nazəm bil lah, Allah
qədər, o dərəcədə çox isdiyillər də. Onnan sonra o kən din ha-
mısı kirvə oldu. Yanı indi də gəl-getdəri var”.
1
1
s. 70-71.
24
Nəticə
Mir Həmzə Nigari irsinə dair yazılmış əsərlərin tədqiqi
və bu irsin canlı daşıyıcıları olan Çələbi ocağının mənsubları
ilə, xüsusilə Cəbrayıl rayonu Sirik kəndinin sakinlərilə
söhbətlərimizin nəticəsində Seyid Nigari ənənəsinin Qarabağ-
da müxtəlif məzhəblərin mənsubları arasında sosial zəmində
qarşılıqlı ehtirama əsaslanan birgəyaşayış ənənəsinin forma-
laşmasında xüsusi rola malik olduğu qənaətinə gəldik. İlk to-
xumları Şeyx İsmayıl Şirvani ilə atılan məzhəblərarası müsbət
münasibət ideyası, öz zirvəsinə Seyid Nigari ilə çatmışdır.
Nigarinin nəzəri fikirləri isə Qarabağda fəaliyyət göstərən
müxtəlif seyid ocaqları, xüsusilə Hacı Qaraman ocağı ilə prak-
tiki zəminə daşınmış və beləcə bölgədə tolerant mühitin for-
malaşmasında mühüm rol oynamışdır.
25
Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. Abuzərov, Abuzər, Qaramanlı Əli Çələbi, Bakı, 1998.
2. Algar, Hamid, “Halid el-Bağdadi”,Türkiye Diyanet Vakfı İs-
lam Ansiklopedisi, C. 15.
3. Allahmanlı, Məhəmməd, Azərbaycanın Qərb Bölgəsinin
Mənəvi Mədəniyyətindən (tarixi-etnoqrafik tədqiqat) , Bakı,
2011.
4. Behcət, Bəhlul, Ali-Məhəmməd tarixində təşrih və müha-
kimə, Tehran, 1371.
5. Behcət, Bəhlul, Təşrih və mohakeme dər tarix-e Ali-
Mohəmməd, trc. Mehdi Ədib, Məşhəd, 1362.
6. Bilgin, A. Azmi, “Nigari”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam An-
siklopedisi, c. 33
7. Eloğlu, Səbahəddin, Zəngəzur Hadisələri, Bakı, 1992.
8. Əbu Davud, Süleyman ibn Əşəs, Sünən, “Sünnə” 13, thq.
Muhamməd Əvvamə, Ciddə, 1419/1998.
9. Əroğul, Əlisahib, Yəhya Çələbi Haqq dünyamızın işığı,
Bakı, 2002.
10. Əzimbəyli, Seyid Camal, “Azərbaycanda Seyid Ocaqları”,
Azərbaycan və Əhli-beyt irsi, Bakı, 2013.
11. Göktaş, Vahit, “Mevlânâ Halid-i Bağdâdî’nin “Risaletü
fî Tahkîki’r-Rabıta” Adlı Eseri ve Rabıta ile İlgili Görüşle-
ri”, Tasavvuf Yazıları, 2014.
12. İbn Mənzur, Əbül-Fəzl Muhamməd ibn Mükərrəm,
Lisanul-ərəb, “svd” maddəsi, Beyrut, tarixsiz.
13. Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Seyyid”, Türkiye Diyanet Vakfı
İslam Ansiklopedisi, c. 37.
14. Küçükdağ, Yusuf - Dedeyev, Bilal, “Safevîlerin Nesebine
Farklı Bir Bakış”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi
= The Journal of International Social Research, 2009, cilt II,
sayı 6.
26
15. Məmmədov (Qaramanlı), Hüsaməddin, “Ön söz”, Gəncə-
Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri, red. Vasif Quliyev,
Bakı, 2000.
16. Mehdizadə, Xasay Şıxlar, Daş beşiyin laylası, Bakı, 2005.
17. Mükərrəmoğlu, M. , “Bəhlul Əfəndi Behcət: Xanlıq üsya-
nı” Yeni kitablar”, Xalq qəzeti, 24.01.2014.
18. Nemət, Məşədixanım, Azərbaycanda pirlər, Bakı, 1992.
19. Nərimanoğlu, Məhəmməd, “Bu yurdun maddi-mədəni
sərvətləri ermənilər tərəfindən məhv edilib”, Azərbaycan
qəzeti, 22 Avgust 2014.
20. Nigari, Həmzə, Divan-ı Seyyid Nigari, haz. A. Azmi Bilgin,
İstanbul, 2003.
21. Rıhtım, Mehmet, “Seyid Yəhya Bakuvi və Şifa əl-Əsrar adlı
əsəri”, Seyid Yəhya Şirvani, Şifa əl-Əsrar, nəşrə haz. M.
Rıhtım, Bakı, 2013.
22. Sarıcık, Murad, Osmanlı İmparatorluğu’nda nakibü›l-eş-
raflık müessesesi, Ankara, 2003.
23. Şeyx Müfid, Əbu Abdullah Muhamməd ibn Muhamməd
ibnun-Numan əl-Bağdadi, əl-İrşad, Beyrut, 1416/1995, c. 2.
24. Təkəli, Minəxanım Əliyeva, Fəridə, “Nigari Aşiqi Şahnigar
Xanım Təkəli”, Karabağ`dan Amasyaya Gönül Köprüsü- I.
Uluslararası Hamza Nigari Sempozyumu, Amasya, 2012.
25. Tirmizi, Əbu İsa Muhamməd ibn İsa, Sünən, “Mənaqib”
30, thq. Bəşşar Əvvaz Məruf, Beyrut, 1998.
26. Weismann, Itzchak, The Naqshbandiyya: Ortodoxy and ac-
tivism in a worldwide Sufi tradition, London, 2007.
27. Yıldırım, İbrahim, “Ben” deki Seyyid Nigari”, Karabağ`dan
Amasyaya Gönül Köprüsü- I. Uluslararası Hamza Nigari
Sempozyumu, Amasya, 2012.
Dostları ilə paylaş: |