Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası
Yüklə 214,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Plüralist – majoritar sisteminə (HQÇ)
- Proporsional nümayəndəlik sistemləri (PN).
- II Seçki komissiyalarının formalaşdırılması sahəsində Azərbaycan təcrübəsi
- Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP)
- Ana Vətən Partiyası
Milli Məclisdə olan 125 yerdən 100 – ü plüralist – majoritar sistem, 25 – i isə proporsional nümayəndəlik sistemi üzrə formalaşıb. Lakin 2000 – ci ildən sonra 2005 – ci ildə keçirilən parlament seçkiləri plüralist – majoritar sistemi ilə həya keçirilib. Milli Məclisə 2010 – cu ilin noyabrında keçiriləcək seçkilər də plüralist – majoritar sistemi ilə baş tutacaq. Bəzi müxalifət partiyalar proporsional nümayəndəlik sisteminin bərpa olunması və parlament seçkilərin tam bu sistem üzrə keşirilməsi ilə bağlı təkliflər irəli sürürlər. Lakin Milli Məclisdə çoxluq təşkil edən partiya əksinə plüralist – majoritar sistemin Azərbaycan realığına daha çox uyğun gəldiyinin, hökümətin əvvəlki illərə nisbətən daha effektiv fəaliyyətinə şərait yaratdığını bildirilər. Bu cür təkliflərin hansının daha əhəmiyyətli olduğuunu yaxından görmək üçün bu sahədə mövcud olan beynəlxalq təcrübəyə nəzər salmaq vacibdir. Beynəlxalq təcrübədə seçki sistemlərinin müxtəlif kateqoriyaları var ki, bunlar da aşağıdakılardır:
Plüralist – majoritar sistemlər (Hamısı qalibə çatır -HQÇ);
Proporsional nümayəndəlik sistemləri (PN)
Yarıproporsional sistemlər Azərbaycan Respublikasında tətbiq olunan plüralist – majoritar sistem (HQÇ) Amerika Birləşmiş Ştatları və Böyük Britaniya kimi demokratik ölkələrdə tətbiq olunur. Gürcüstanda parlamentdə olan 235 yerin 150 – si plüralist – majoritar, 85 - i isə proporsional nümayəndəlik seçki sistemi ilə formalaşdırılır.. Ukrayna parlamentində olan 450 yerdən 250 –sinə seçkilər plüralist – majoritar, 200 yerə isə proporsional nümayəndəlik seçki sistemi üzrə aparılır. Türkiyə Böyük Məclisində isə mövcud olan 550 yerin hamısı proporsional nümayəndəlik seçki sistemi ilə formalaşdırılır. Yuxarıda adı çəkilən seçki sitemləri haqqında ətraflı məlumat əldə etmək üçün onların şərhinə ehtiyac var. Plüralist – majoritar sisteminə (HQÇ) görə səslərin nisbi çoxluğunu qazanan namizəd qalib gəlir.Məslən, bir namizəd səslərin 51% - ni, digəri 49 % - ni qazanırsa, 51% səs toplamış qalib hesab olunur və demək olar ki, səslərin hamısı (100%) qalibə çatır. Bu sistem Proporsional nümayəndəlik sistemindən (PN) fərqli olaraq seçkilərdə ən çox səs qazanmış partiyaya parlamentdə yerlərin sayını artırmağa imkan verir. Məsələn, Bu sistemlə seçicilərin 53 % - nin səsini qazanmış partiya yerlərin 60 % - ni ala bilər. Bu sistemə görə hər dairədən bir namizəd seçilir və ən çox səs qazanmış namizəd qalib gəlir. Plüralist – majoritar sistem (HQÇ) parlamentdə çoxluq təşkil edən partiyaya öz proqramını, hətta həmin partiyadan kimlərinsə müxalifətə keçməsindən asılı olmayaraq həyata keçirməyə imkan verir. Bu sistem hökumətin effektivlik meyarına daha çox uyğun gəlir. Proporsional nümayəndəlik sistemləri (PN). Bu sistemə görə hər bir partiyaya verilən səslərin miqdarı ilə parlamentdə tutduğu yerlərin sayı uyğun gəlir.Məsələn 52% səs toplamış partiya parlamentdə yerlərin 52% - ni əldə edir. Bu sistem ölkə üzrə partiyalara verilən səslərin itməməsi və onlara çatması baxımından cəlbedici görünür. Lakin bu sistem parlamentdə ədavətdə olan və rəqabət aparan çoxlu sayda partiyaların olmasına şərait yaradır ki, bu da koalision çoxluğun formalaşdırılması işini çətinləşdirir. Hətta belə koalisya yarandıqda belə onun sabitliyinə ümid az olur. Nəticədə hökümətin effektivliyi kəskin şəkildə aşağı düşür.
seçkini keçirməyi nəzərdfə tutur. Bu sistemlərlə yanaşı preferensial səsvermə kimi tanınan alternativ səsvermə (AS) və Fransada tətbiq olunan iki turluq sistem mövcuddur. Bunların hər ikisi HQÇ sisteminin potensial qüsurunu aradan qaldırmağa imkan yaradır. Bu qüsür ondan ibarətdir ki, bir mandata 2 namizəd iddia etdikdə qələbə gözlənilmədən elə namizədə çata bilir ki, seçicilərə yenidən seçim imkanı verilsə onlar həmin namizədi rədd edərdilər. AS sitemi seçicilərə bu imkanı yaradır. Alternativ səsvermə (AS) sistemindən yalnız Avstraliyada və bir qədər dəyişilmiş şəkildə Sakit okeandakı Nauru ada dövlərtində istifadə olunmasına baxmayaraq bəzi ekspertlər onu dəstəkləyir. Bu sistemə görə namizədlər birmandatlı dairələr üzrə seçilir (HQÇ- da olduğu kimi). Lakin fərq ondadır ki, seçicilər öz istəklərinə uyğun olaraq namizədləri siyahı üzrə sıraya düzürlər. Siyahıda birinci yer tutana 1 bal, ikinci yer tutana 2 bal verilir və s. namizədlərdən heç biri səslərin əksəriyyətini toplaya bilmədikdə, ən az səs toplamış namizəd sıradan şıxır. Bu proses o vaxta qədər davam edir ki, namizədlərdən hansısa biri səslərin 50 % - ni toplamış olsun. Belə olduqda təkrar hesablama zamanı namizədə verilmiş “ikinci yerlərin” cəmi nəzərə alınır.
Fransada tətbiq edilən iki turluq sistem analoji nəticənin əldə olunmasına yönəlib.
Respubliksaında seçki komissiyalarının formalaşdırılması ilə bağlı bu vaxta qədər müxtəlif təkliflər irəli sürülüb, müxtəlif qanunlar qəbul edilib. Bunlar əsasən aşağıdakılardır:
"Mərkəzi Seçki Komissiyası haqqında" Qanunun (15 may 1998 - ci il) 2-ci maddəsində qeyd olunurdu ki, MSK həlledici səsə malik 24 üzvdən ibarətdir. Bunlardan 12 üzvü Milli Məclis tərəfindən, həlledici səs hüququna malik olan digər üzvlər isə Azərbaycan Respublikası Konstitutsiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndinə uyğun olaraq prezident tərəfindən təyin edilir. Bundan başqa, həmin qanunda qeyd olunur ki, həlledici səsə malik olan MSK üzvləri heç bir siyasi partiyanın üzvü olmamalıdırlar.
haqqında" Qanuna görə, 18 nəfər üzvü olan MSK-nın 1/3-i hakim partiyanın, 1/3-i Milli Məclisdə təmsil olunan 2 müxalifət partiyasının, 1/3-i müstəqil deputatları tərəfindən təyin olunmalı idi. Müstəqil deputatların da təyin edəcəyi 6 nəfərdən biri iqtidar partiyası, biri isə həmin 2 müxalif partiya ilə razılaşdırılmalı idi. Qərarların MSK-da üzvlərin 2/3- nin səsi ilə qəbul olunması da qanunda öz əksini tapmışdı. Bir nəfərin müxalifətlə razılaşdırılması, yəni onun rəyi ilə təsdiq olunması MSK-da heç bir tərəfin, yəni nə iqtidarın, nə də müxalifətin 2/3 səsə malik olmamasına gətirib çıxarırdı ki, MSK haqqında həmin qanun məhz bu cəhəti ilə əvvəlki qanunlardan fərqlənirdi. Lakin müxalifət ilə razılaşdırılmalı olan bir namizədin seçilməsi ilə bağlı problem yarandığına görə həmin müddəa sonradan dəyişdirildi.
təklif verdi. Təklifə görə 1/3-i iqtidar partiyalarından, 1/3-i parlamentdə təmsil olunan partiyalardan, 1/3-i isə parlamentdən kənarda bir faizdən artıq səs toplayan partiyalardan təşkil olunması nəzərdə tutulurdu.
Hazırda qüvvədə olan "Seçki Məcəlləsi"nin 24-cü maddəsinə görə "Mərkəzi Seçki Komissiyası 18 üzvdən ibarətdir. Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvləri Milli Məclis tərəfindən seçilir. Mərkəzi Seçki Komissiyasının 6 üzvü Milli Məclisdə çoxluq təşkil edən siyasi partiyanı, 6 üzvü parlamentdə təmsil olunan bitərəf deputatları, 6 üzvü Milli Məclisdə azlıq təşkil partiyaları təmsil edir.
Azərbaycan Respublikasında seçki komissiyalarının təşkili ilə bağlı siyasi partiyaların, QHT və müstəqil ekspertlərin mövqeləri 2007 – ci ilin noyabrında aşağıdakı kimi olub və faktlar göstərir ki, bu mövqelərdə elə bir ciddi dəyişikliklər baş verməyib:
Seçki komissiyalarının tərkibi olduğu kimi qalmalıdır. Partiya paritetin əleyhinədir. Milli Məclisin müstəqil üzvləri MSK-da təmsil olunmalıdırlar.
Yüklə 214,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|