Komissiya əsasən hüquqşünaslardan, ziyalılardan və QHT
nümayəndələrindən təşkil edilməlidir.
MSK üzvləri heç bir siyasi partiyanın üzvü olmamalıdırlar. Onlar
dövlət qulluqçuları da ola bilməzlər.
XIV
Seçki komissiyaları ideyasından imtina etməliyik, çünki hətta
paritet sistemi də azad seçkilərin keçirilməsinə təminat vermir.
Hakimiyyətin icraedici orqanı seçkilərin idarə olunması və
düzgün təşkil edilməsi məsuliyyətini öz üzərinə götürməlidir.
İnzibati vəzifələrə seçim zamanı test imtahanını tətbiq etmək
məqsədəuyğun olardı.
Seçki komissiyaları sistemi qalarsa, üzvlərin test imtahanı üzrə
təyin edilməsi məntiqə uyğun deyil.
XV
MSK üzvlərinin heç bir siyasi mənsubiyyəti olmamalıdır.
Siyasi partiyalar seçki komissiyalarının
təşkilində iştirak etməli,
lakin üzvü olmalı deyillər.
QHT-lər seçki komissiyalarının təşkilində və formalaşma
prosesinin monitorinqində iştirak edə bilərlər. Lakin MSK-ya üzv
olmaq onların səlahiyyətindən kənardır.
Azı 37 dairədə namizədlərini qeydiyyata aldırmış siyasi partiyalar
və siyasi partiyalar blokları seçki prosesinə qoşula bilərlər.
Paritet sistemi dəstəklənməməlidir.
Seçki Məcəlləsinin 18.3 maddəsinə dəyişiklik edilməli və seçki
komissiyaları test imtahanı əsasında formalaşan dövlət orqanları
olmalıdır.
Göründüyü kimi qüvvələr nisbətinin qeyri bərabərliyi, müxtəlif fikirlərin mövcudluğu və
müxalifət daxilində vahid mövqenin olmaması seçki komissiyalarının paritet əsasda
formalaşdırılmasını qeyri mümkün edir. Beynəlxalq təcrübə isə sübut edir ki, heç bir ölkənin
qanunvericiliyində seçki komissiyalarının paritet əsalarla formalaşdırılması ilə bağlı müddəa
yoxdur.
III Seçki komissiyalarının formalaşdırılması sahəsində müxtəlf ölkələrin təcrübəsi
Seçki komissiyalarını təşkili ilə bağlı tədqiqatlar göstərir ki, bunun üçün hansısa vahid
standartlar yoxdur. Hər bir ölkə özünə uyğun olan qaydada komissiyaları təşkil edir. Deyilənləri
əyani görmək üçün aşağıdakı ölkələrin təcrübəsinə nəzər salaq.
Almaniya
Seçki orqanları aşağıdakılardan ibarətdir:
1.
Federal Seçki məmuru və Federal Seçki Komissiyası;
2.
Hər bir ərazi üzrə Ərazi Seçki məmuru və Ərazi Seçki Komissiyası;
3.
Hər bir bölgə üzrə Bölgə Seçki məmuru və Bölgə Seçki Komissiyası;
4.
Hər bir seçki regonu üzrə Seçki məmuru və Seçki Şurası;
5.
Poçt vasitəsilə verilmiş səslərin hesablanması üçün hər seçki regionu üzrə ən azı bir Seçki
məmuru və Seçki Şurası. Poçt vasitəsilə verilmiş səslərin hesablanması üçün lazım olan
Seçki Şuralarının sayı Bölgə Seçki məmuru tərəfindən seçki günü müəyyənləşdirilir.
Bir neçə qonşu seçki əraziləri üçün Birgə Seçki Komitələri yaradıla bilər ki, belə hallarda
bu komitələrin sədrləri həmsədr statusunda çıxış edirlər. Poçt vasitəsilə verilmiş səslərin
hesablanması üçün Seçki Şuraları və Seçki məmurları bir və ya bir neçə icma və ya seçki
ərazisi üzrə müəyyənləşdirilə bilər. Bu məslə barədə qərarı Ərazi höküməti və ya onun
tərəfindən təyin olunan agentlik veririlər.
Federal Seçki məmuru və onun müavini Federal daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən qeyri –
müəyyən
müddətə təyin olunur;
Ərazi Seçki məmuru və onun müavini Ərazi höküməti və ya onun müəyyənləşdirdiyi
orqan tərəfindən qeyri – müəyyən müddətə təyin olunur;
Bölgə Seçki məmurları və onların müavinləri hər seçkidən əvvəl Ərazi höküməti və ya
onun müəyyənləşdirdiyi orqan tərəfindən təyin olunurlar. Federal Seçki məmuru və
Ərazi Seçki məmuruna bu barədə məlumat verilirnəlidir;
Federal Seçki Komissiyası 8 nəfərdən ibarətdir. Onları Federal Seçki Komissiyasının
sədri kimi fəaliyyət göstərən Federal Seçki məmuru təyin edir. Digər seçki komissiyaları
isə 6 nəfərdən ibarət olub həmin komissiyaların sədri olan Seçki məmurları təyin edirlər.
Federal Seçki məmuru, Ərazi Seçki məmuru və Bölgə Seçki məmuru seçkinin tarixi
elan ediləndən dərhal sonra seçki komitələrini üzvlərini və hər üzv üçün bir müavin təyin
edirlər.
Seçki şuraları Seçki məmuru, onun müavini və Seçki məmuru tərəfindən təyin olunan 3-
7 nəfərdən ibarət olur. Mümkün olduğu hallarda seçki komissiyalarına üzv təyin edərkən
ərazidə qeydiyyatı olan partiyalar nəzərə alınmalıdır.
Fransa
Seçkilər hər birinin xüsusi vəzifəsi və səlahiyyətləri olan aşağıdakı müxtəlif orqanlar həyata
keçirir:
Dövlət Şurası – Fransa milli hhökümətinin bir orqanıdır. Vitse prezident rəhbərlik
edir.Şuranın rəhbəri rəsmi mərasimlərdə Fransanın ən öndə duran dövlət qulluqçusu
hesab olunur. İcra hakimiyyətinə hüquqi məsləhətlər verir və inzibati ədliyə üzrə ali
məhkəmə funksiyasını yerinə yetirir.
Konstitusiya Şurası – ən ali konstitusiya orqanıdır. Prezident və parlament seçkilərinə
rəhbərlik edir. Rəsmi nəticələri elan edir. Referendumun legitimliyini təmin
edir.Konstitusiyanın prunsip və normalarına riayət olunmasını təmin edir. Tərkibi 9 il
müddətinə təyin olunan 9 üzvdən ibarətdir. Onların üçdə biri, hər üç ildən bir yeni
üzvlərlə əvəz olunur və üzvlərin təkrar tərkibə düşmək hüququ yoxdur. Üzvlərdən biri
Respublika Prezidenti, biri Milli Assambleyanın Sədri, biri isə Senatın Prezidenti
tərəfindən təyin olunur. Bunlardan başqa ölkənin keçmiş prezidentləri birbaşa siyasətlə
məşğul olmadıqları halda könüllü Surada təmsil olunurlar. Şuranın prezidentini Fransa
Prezidenti təyin edir.
Milli Nəzarət Şurası – Dövlət Şurasının üzvü olan 5 nəfərdən təşkil olunur.Seçki
kampaniyasına və bu proses zamanı dövlət qurumlarının bütün namizədlərə bərabər şərait
yaratmasına nəzarət edir. Hər namizəd tərəfindən təqdim olunan seçki kampaniyası
materiallarını nəzərdən keçiri və onları təsdiq edir. Qanun pozuntuları zamanı sanksiya
tətbiq etmək səlahiyyəti olmasa da, işləri inzibati vəya cəza məhkəmələrinə göndərmək
hüququ var. Seçkilərdən sonra hökumətə namizədlərin davranışı baxımından ortaya çıxan
problemləri özündə əks etdirən məruzə təqdim edir. Bundan başqa seçki prosesini
möhkəmləndirmək üçün tövsiyyələr verir.
Yerli komissiyalar – hər departamentin prefekti tərəfindən formalaşdırılır. Yerli
səviyyədə qeydə alınan hər hansı qanun pozğunluğu barədə Milli Nəzarət Şurasına
məlumat verməyə borcludur.
Fransa Yayım hakimiyyəti – 9 üzvdən ibarət kolegial orqandır. Üzvlərin üçdə birini
Respublika Prezidenti, üçdə birini Milli Assambleya, üçdə birini isıə Senatın Prezidenti
təyin edir. Seçki kampaniyası zamanı mətbuatın davranışına nəzarət edir.