Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari



Yüklə 2,62 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/112
tarix31.10.2018
ölçüsü2,62 Mb.
#77348
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   112

16 
 
Hələliksə...  hələlik  o  qanlı  terror  maşınını  işə  salacaq  adam  Novxanı 
məscidində,  minbərin  içində  gizlənib  ürəyinə  kin-küdurət  yığırdı.  Bütün 
insanlardan  qisas  almaq,  onları  özünün  əsarəti  altında  saxladıb,  qula  çevirmək 
planını  düşünürdü.  Bu  məqsədə  gəlib  çatmağın  yeganə  yolu  «proletariatdan», 
«əzilən sinif»dən istifadə etmək idi. 
Axund  minbərdə  müqəddəs  quranı  oxuyur,  adamları  paklığa,  xeyirxahlığa 
çağırırdı. 
Əsrin  cəlladı  isə  minbərin  içində  əyləşib  kütlələri  əzabla  qırıb,  işgəncə  ilə 
öldürməyi düşünürdü. 
Amma onu dəfələrlə ölümdən qurtaran bir adama  —köhnə  mübarizə dostu 
Məmməd Əminə də borcunu qaytaracaqdı. Bütün bunlar çox sonralar olacaqdı. 
Qafqazda  inqilabi  coşğunluq  artır,  siyasi  mübarizə  kəskinləşirdi.  İnqilab 
alovunun  artmağı  çar  imperiyasını  yaşadanların  ümdə  narahatlığına  çevrilmişdi. 
Əsarətdən  silkinib  yaxa  qurtarmaq  istəyən  Bakının  odunu  necə  söndürməli?  Bu 
işdə  uzun  illərin  təcrübəsindən  istifadə  edilməlidir.  Qafqaziyada  imperiya 
boyunduruğuna ən asan yolla girən ermənilərdir. Qafqaz xalqları bu günə kimi də 
Rusiya əsarətində qalmaq əleyhinə üsyanlar edir, döyüşüb qan tökürlər. Hələ ötən 
əsrdən  ermənilər  gizli  yollarla  (sonra  açıqdan-açığa)  rus  təbəəliyini  qəbul  etmək 
istəyində  olduqlarını  bildiriblər.  Hələ  xanlıqlar  dövründən  ermənilər  dəridən-
qabıqdan çıxır, rusların onların türk zülmündən qurtaracağına inanırlar. Çox geniş 
planları  var.  Əvvəl  istəkləri  Rusiyanın  ətəyindən  yapışıb  türk  əsarətindən 
qurtarmaq,  sonra  geniş  ərazilər  əldə  etməkdir.  Ermənilər  həmişə  çar  Rusiyasının 
könüllü  quluna  çevrilməyin  tərəfində  dayanıblar.  Və  bu  yolda  hər  cür  xəyanət 
etməyə razılaşıblar. 
Eyni  zamanda  Türkiyə  ilə  həmişə  müharibə  və  çəkişmədə  olan  Rusiya 
ermənilərin  «biz  xristianıq»  deyib  qürrələnməyindən  məhz  öz  məqsədi  üçün 
istifadə  edirdi.  «Böyük  Ermənistan»  yaratmaq  ideyası  ilə  xəstələnmiş  erməniləri 
qızışdırmağın ən yaxşı yolu onlara torpaqlar vəd etmək idi. 1890-cı ildən fəaliyyət 
göstərən  «Daşnaksütun»  partiyası  onların  arasında  geniş  təbliğat  aparır,  özünə 
çoxlu tərəfdarlar toplayırdı. Əvvəllər Türkiyə torpaqlarına göz dikən ermənilər indi 
bu  boş  xəyallarına  daha  bir  istək  də  əlavə  etmişdilər  —  Azərbaycan  torpaqlarına 
sahib  olmaq.  1904-cü  ildən  başlayaraq  «Daşnaksütun»  partiyasının  bu  ümumi 
göstərişi ilə hərəkət edirdilər. Çar məmurları isə onları gizli şəkildə silahlandırırdı. 
İndi  yenə  məqam  gəlib  çatmışdı  və  onlardan  istifadə  olunmalıydı. 
Azərbaycanın  içərisində—Qarabağda  onlar  çoxluq  təşkil  edirdi  və  bu  torpağı  ələ 
keçirmək çoxdankı niyyətləri idi. 
Qırğını  başlamaq  haqqında  siyasi  uzaqgörənliyi  olmayan  ermənilərə  fitva 
verildi. İmperiya könüllüləri işə başladılar. 
Erməni-müsəlman davası ucbatından evsiz-eşiksiz qalanlara köməkdən ötrü 
ianə  dəftərləri  açılır,  pul-para  toplanılırdı.  İrandakı  müsəlmanlar  din  qardaşlarının 
halına yanıb çoxlu yardım edirdilər. 


17 
 
Qırğın davam edirdi. Günahsız adamların qanı tökülürdü. 
1905—06-cı il qırğınının ağrıları idi bunlar. 
Belə  bir  zamanda  tanınmış  ziyalı  Əhməd  bəy  Ağayev  «Fədai»  partiyası 
yaradıb  xalqı  qırğından  qurtarmağa,  erməni  hücumundan  qorumağa  çalışırdı. 
Partiyanın Qarabağda, Şuşada, Gəncədə yerli komitələri yaradılmışdı. 
Partiya imperiyanın qoruyub müdafiə etdiyi güclü və hiyləgər bir düşmənlə 
üz-üzə  dayanmışdı.  Hər  cür  silahları  —  hətta  topları  olan  ermənilər  imperiyanın 
çaldığı  hava  ilə  oynayıb  uzağı  görmədən,  özgə  torpağına  sahib  olmaq  istəyi  ilə 
vəhşiliklər edirdilər. 
Əhməd  bəy  Ağayevin  başçılıq  etdiyi  «Fədai»  partiyası  həmin  vaxtlar 
Qafqaz baş valisinə bir bəyannamə göndərdi. Ermənilərin qarşısını almağa çağırış 
ruhunda yazılmış bəyannamənin sonu bu sözlərlə bitirdi: 
«Daşnak»  firqəsi  əmin  olsun  ki,  heç  bir  vaxt  biz  öz  millətimizin 
xarabazarlığı  və  külü  üzərində  erməni  millətinin  səadət  və  xoş  güzəranlıq 
qurmasına yol vermərik». 
Azərbaycanın bütün  imkanlı  adamları  yuxarıdan ipi tərpədilən bu  «oyuna» 
qarşı çıxırdılar. 
Davam  etməkdə  olan  dəhşətli  hadisə  Məmməd  Əmini  çox  ağrıdır,  əzab 
verirdi. Xalqın necə qüvvətli və hiyləgər bir düşmənlə üz-üzə dayandığını o yaxşı 
başa düşürdü. Çar imperiyasının belə dəhşətli siması açılanda, ermənilərin onun əl 
oyuncağına çevrilib istənilən xəyanətə hazır olduqlarını görüb anlayanda iyirmi iki 
yaşı  vardı.  Bu  qorxulu  siyasət  oyunu  Məmməd  Əminin  sonrakı  fəaliyyətinin 
məzmunca  başqalaşmağına  böyük  təkan  verdi.  Bu  günə  kimi  tutduğu  mübarizə 
yolundakı çox qaranlıqlara işıq düşdü. Xalqın düçar olduğu bəlaların haradan baş 
alıb gəldiyini tam genişliyi ilə anladı. Elə iyirmi iki yaşın düşüncəsi ilə baş verən 
qırğın haqda içəri ağrılarını yazıb qəzetlərdə çap etdirirdi. «İrşad»da çap olunmuş 
«Kənddə müsibət» məqaləsində yazırdı: 
«...On  bir  aydır  ki,  biz  bir-birimizi  öldürməkdən,  malını  qarət,  əmlakını 
təhriqdən  usanmayırız.  Heç  bir  tərəf  öz  qəbahətini  qanmayıb  göyü  atəşfəşan  kimi 
gah  sakitləşib kahi nafeyi-ədavəti şöləvər ediriz. 
Oktyabrın yeddisindən sonra bu qırğınların təkrarına hərgiz inanmayırdınız. 
Lakin  Gəncə  və  Tiflis  hadiseyi  ələməngizləri  bizim  fikrimizə  müğayir 
olaraq  müsibətlər  üstünə  təzədən  qəm  və  ələm  artırdılar.  Xərabələrin,  füqarələrin 
ədədi dəxi də artdı. Əmma ədib şəhidlərimizdən birisinin dediyi kimi bu vaqiələri 
qanuni-ətalət babindən hesab edib, bir növü özümüzə təskine qəlb verir. Əmma bu 
günlərdə  yetişən  xəbərlər  ki,  guya  Qarabağda  şuluqluq  üz  verib,  bizi  bu  ümiddən 
dəxi  salıyor.  İmdi  hər  kəs  əhvalata  nikbinlik  deyil,  bədbinliklə  baxırlar.  Çoxları 
sülh  və  müsalimətdən  qəti  ümid  edir,  aləmi  ədavət  və  qisasda  cövlan  edirlər. 
Çarəmiz  nədədir?  Din,  ianə  yerləri  açıb  vəhşiyanə  mütəzərrir  olanlara  maddi 
kömək  edəriz...  Üçüncü  əlac  yazıçılar  əlindədir.  Yazıçılar  lazımdır  ki,  nüfaqə  bir 
cüzi  də  olsa  xidmət  edən  məqalələrdən  ibrazi-nifrət  və  narazılıq  etsinlər.  Bunu 


Yüklə 2,62 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   112




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə