Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki

I fəsil 
 
II DÜNYA MÜHARĠBƏSĠNĠN BAġLANMASI 
 
§ 1. Müharibənin mərhələləri 
 
Antanta  İttifaqına  daxil  olan  dövlətlərin  I  Dünya  müharibəsində  məğlub 
olmuş  Almaniyaya  1919-cu  ildə  qəbul  etdirdikləri  Versal  sülh  müqaviləsinin 
şərtləri  Almaniyanın  yenidən  silahlanmasının  qarşısını  ala  bilmədi.  Az  sonra 
Almaniya öz hərbi maşınını gücləndirməyə başladı. Qərb ölkələrinin (ilk növbədə 
İngiltərə  və  Fransa)  dövlət  başçıları  Almaniyanın  silahlanmasına  saymazyana 
yanaşaraq,  onun  hərbi  qüvvəsini  Şərqə,  SSRİ-yə  qarşı  istiqamətləndirmək 
siyasətini seçdilər. 
Qərbin  bu  məkrli  siyasətini  Sovetlər  İttifaqının  rəhbəri  İ.Stalin  tez  başa 
düşdü  və  1939-40-cı  illərdə  Pribaltikanı,  Qərbi  Ukrayna  və  Qərbi  Belarusiyanı 
SSRİ  tərkibinə  birləşdirmək  yolu  ilə  Sovet  imperiyasının  sərhədlərini  qərb  tərəfə 
xeyli məsafədə genişləndirdi. 
İkinci  dünya  müharibəsi  1939-cu  ilin  1  sentyabrında  faşist  Almaniyasının 
Polşaya  hücumu  ilə  başlandı.  Buna  cavab  olaraq  Polşanın  müstəqilliyi  və  ərazi 
bütövlüyünə  1939-cu  ilin  31  martında  rəsmi  sənədlə  zəmanət  vermiş  İngiltərə  və 
Fransa  hökumətləri  sentyabrın  3-də  Almaniyaya  müharibə  elan  etdilər
7
.  Beləliklə 
birinсi və ikinci dünya müharibələri arasında bəşəriyyət yalnız 20 il nisbətən dinc 
yaşaya bildi. 
Sovet rəhbərliyi Qərbin SSRİ-yə qarşı istiqamətləndirdiyi faşist Almaniyası 
ilə  1939-cu  ilin  avqustunda  bir-birinə  hücum  etməmək  haqqında  saziş  (pakt) 
imzaladı. 
                                                           
7
 
A.Якобин, Второя Мировая война в хронике и документах.1939-1945; Дормштадт, 1961.
 

---

22 
 
1939-cu  ilin  sentyabrında  SSRİ  Ali  Sovetinin  növbədənkənar  IV  sessiyası 
“Ümumi hərbi mükəlləfiyyət haqqında” qanun qəbul etdi. 
İngiltərə və Fransanın Almaniyaya müharibə elan etməsi simvolik xarakter 
daşıyırdı. Belə ki, Polşaya hərbi kömək əvəzinə İngiltərə təyyarələri sentyabrın 4-
dən  başlayaraq  (25  sentyabra  qədər)  Almaniya  üzərinə  18  milyon  təbliğat 
vərəqələri  tullamışdı  və  İngiltərə  Polşaya  8,5  milyon  funt  sterlinq  maddi  kömək 
vermişdi.  Almanların  Polşaya  hücumda  istifadə  etdiyi  57  güclü  diviziyasına  və 
2000 hərbi təyyarəsinə qarşı  Polşanın 31 nisbətən zəif diviziyası  və 800 təyyarəsi 
(bunların  yarısı  təyyarə  meydanında  məhv  edilmişdi)  güclü  müqavimət  göstərə 
bilmədi  və  sentyabrın  17-də  Polşa  Prezidenti  və  hökuməti  başçısı  Rumıniyaya 
qaçdılar. 
1939-cu  ilin  17  sentyabrında  Sovet  ordusu  hissələri  Polşanın  şərqində 
yaşayan ukraynalıların və belarusların yaşadıqları ərazilərə daxil oldu və həmin ilin 
sonunda  Qərbi  Ukrayna  və  Qərbi  Belarusiya  adlandırılan  bu  ərazilər  SSRİ 
tərkibinə daxil edildi.