Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki

I mərhələ:
 1 sentyabr 1939 - 21 iyun 1941-ci il  
II  mərhələ:
  22  iyun  1941-ci  ildən  8-9  may    1945-ci  ilə  (Almaniya  faşist 
ordusunun məğlubiyyətinə) qədərki dövr  
III mərhələ:
 1945-ci ilin 2 setyabrına (Yaponiyanın təslim olması) qədərki 
dövr 
 
* * * 
 
II dünya  müharibəsi Azərbaycan sərhədlərindən çox uzaqlarda başlansa da 
neft Bakısı  müharibənin ilk  günlərindən böyük qorxu altında  idi. Belə  ki,  Bakıya 
bomba  zərbəsi  endirmək  planı  real  bir  addım  kimi  Qərbdə  müzakirə  edilirdi.  Bu 
tədbir  onunla  izah  edilirdi  ki,  Almaniya  Rumıniya  ilə  1939-cu  ilin  martında 
bağladığı müqaviləyə əsasən onun neftinə (Ploeşti rayonu) nəzarət edirdi və Bakı 
neftinə  də  nəzarət  edə  bilsəydi  Fransanı  və  İngiltərəni  müharibədə  də  tez  diz 
çökdürə bilərdi. 
Həmin  dövrdə  SSRİ  ilə  Almaniya  arasında    bir-birinə  hücum  etməmək 
paktının (1939)    bağlanması Fransa və İngiltərəni daha çox narahat edirdi. Dünya 
mətbuatında  SSRİ-nin  Almaniyanı  guya  Bakı  nefti  ilə  təmin    etməsi    haqqında  
qərəzli  yazılar  da  verilirdi.  Bütün  bu  səbəblərə  görə  London  və  Parisdə  Bakı  neft 
rayonunu  bomba  zərbəsi  ilə  sıradan  çıxarmaq  planı  hazırlanmağa  başlandı.  Bu 
vəzifəni  Fransanın  Suriyada  yerləşən  hərbi-hava  qüvvələrinin  həyata  keçirməsi 
nəzərdə  tutulurdu.  Fransa  generalı  Qamelen  1940-cı  ilin  22  fevralında  öz 
hökumətinə  təqdim  etdiyi  məruzədə qeyd edirdi ki, Sovetlər İttifaqının neftinin 
75 faizini Bakı verir və onu sıradan çıxarmaq lazımdır. Geniş müzakirələrdən sonra 
İngiltərə  və  Fransa  hökumətləri    bu  qərara  gəldilər  ki,    Bakıya  bomba    zərbəsi 
endirmək  əvəzinə  Bakı  neftinin  Almaniyaya  Qara  dənizlə  göndərilməsinə  sualtı 
qayıqlar  vasitəsilə  mane  olmaq  daha  etibarlı  və  sərfəlidir.  Ədalət  naminə  demək 
lazımdır  ki,  Bakının  bombardman  edilməsi  planının  göstərilən  digər  planla  əvəz 
edilməsində Böyük Britaniyanın  həmin  dövrdəki hərbi-dəniz naziri U.Çerçillin və 
Fransa  generalı De Qollun mövqeləri müsbət rol oynamışlar. Həmin günlərdə De 
Qoll  Berlinə  qarşı  mübarizə  əvəzinə  Bakını  bombardman  etmək  planını  irəli 
sürənləri “qızğın başlar” adlandırmışdı. 

---

24 
 
İkinci dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanda da 
gənclərin  orduda  xidmətə  çağırılması  işi  gücləndirilmişdi.  Lakin  kənd 
məktəblərində  müəllim  kadrları  çatışmadığı  üçün  Müdafi  Naziri  K.Voroşilovun 
göstərişinə  əsasən  bu  müəllimlərin  orduda  xidmətə  çağırılmasına  müvəqqəti 
möhlət  verilmişdi.    1939-cu  ilin  noyabrının  sonunda  başlanmış  Sovet-Finlandiya 
müharibəsi uzandığı üçün kənd   məktəbləri  müəllimlərinə verilmiş möhlət də ləğv 
edildi və bunları da 1939-cu ilin oktyabr-dekabr aylarında hərbi xidmətə çağırdılar.