MOSKVA ALTINDA DÖYÜġLƏR
Moskva uğrunda vuruşlarda Almaniya rəhbərliyi ildırım sürətli müharibə
yolu ilə Moskvanı zəbt etmək və qısa müddətdə müharibəni qurtarmaq xülyasında
idi. Buna uyğun olaraq düşmənin ilk və əsas zərbəsi Moskva istiqamətinə
yönəldilmişdi.
13
Bax:
Qurban Orucov, Azərbaycan Qafqaz döyüşlərində, Bakı, 1984, s.29
14
Azərbaycanın Siyasi Partiyalarının və İctimai hərəkatlarının Dövlət arxivi, fond 1, bölmə 153. İş 222.
30
1941-ilin 14 oktyabrında faşistlərin 3-cü tank ordusu Qərb cəbhəsinin
Şimal cinahını yararaq, Moskvanın şimalındakı Kalinin şəhərini zəbt etdi.
Bu ərəfədə (10/X-41) G.K.Jukov Moskvanı müdafiə edən Qərb cəbhəsinə
komandan təyin edilmişdi.
Moskvanın müdafiəsinə göndərilmiş Bakı Zenit artilleriyası alayı
qəhrəmancasına döyüşərək, düşmənin 40-a qədər təyyarəsini məhv etmişdi və
geriyə qaytarmışdı
15
.
Paytaxtın bu ağır günlərində onu səmadan mühafizə edən zenit artilleriya
hissələrinin böyük bir hissəsi Moskva-Kalinin şossesi boyu Moskva çayının
üstündəki körpünü və ətrafını müdafiə etmək üçün göndərildi. Çayın hər iki
sahilində bu sətrlərin müəllifinin xidmət etdiyi 51-ci Zenit artilleriya diviziyası
yerləşdirilmişdi və bizim zenit top hissələrinə əmr verilmişdi ki, atəş göydə
təyyarələrə, yerdə tanklara qarşı aparılmalıdır. Almaniya hərbi tarixçisi Klaus
Reynqardt öz kitabında belə yazır: “Stalin Moskvada olan bütün ehtiyatlarını Qərb
cəbhəsinin sağ cinahına göndərmişdi, hətta zenit birləşmələri də cəbhənin ön
xəttində tanklarla mübarizə üçün istifadə edilirdi”
16
.
Moskvaya səmadan hücumlar müharibənin başlanmasının birinci ayının
sonunda başlanmışdı. Belə ki, düşmənin 200-250 bombaatan təyyarəsinin
Moskvaya ilk uçuşu iyulun 22-nə keçən gecə olmuşdu və bu gecə düşmənin 22
təyyarəsi məhv edilmişdi. Moskva səmasında noyabrın 14-də olan döyüşdə
düşmənin
43
təyyarəsi
vurulmuşdur.
Alman
müəlliflərinin
yazdığı
“Barbarossa”dan “Terminal”a
17
qədər “Qərbdən baxış” adlı kitaba daxil edilmiş
Paul Karellin “Almanlar nə üçün Moskvanı ala bilmədilər?” adlı yazısında deyilir
ki, Londondan fərqli olaraq (Almaniya təyyarələri Londonu da bombardman
edirdilər) Moskva səmasında aparılan döyüşlərdə Sovetlər həmişə hegemon
olmuşlar.
18
Məlumdur ki, faşist ordusunun Moskva altında darmadağın
edilməsindən sonra, 1944-cü ilə qədər düşmən təyyarələrinin Moskvaya uçuşları
davam etmişdir.
Moskvaya faşist təyyarələrinin uçuşlarının başlanmasından az sonra Sovet
hərbi hava qüvvələri Berlinə cavab zərbələrinə başlamaq haqqında göstəriş aldı və
belə ilk uçuş 7 avqustda (1941) oldu. Baltik flotunun 2 eskadrilya bombaatan
15
Bakinskiy raboçiy. 2 dekabr 1966.
16
Klaus Reynqardt. Moskva altında dönüş. Hitler strategiyasının 1941-42-ci ilin qışında iflası
(Almancadan tərcümə). M. 1980. s.190-191.
17
“Terminal” - Podstam konfransının gizli kod adı idi.
18
“Barbarossa”dan “Terminal”a qədər Qərbdən baxış. M. 1988. s.50
31
təyyarələri (15 təyyarə) Ezel adasına köçürüldü və oradan 1760 km. məsafəni qət
edərək, Berlinə ilk bomba zərbəsini endirdilər. Sentyabrın 4-nə qədər belə daha 9
uçuş həyata keçirilmişdi. Berlinə bu uçuşların iştirakçılarından biri də Goranboy
rayonunda dünyaya göz açmış həmyerlimiz Ağasəf Məmmədhüseyn oğlu Səmədov
olmuşdur. Bu uçuşa görə o, “Qırmızı Bayraq” Ordeni ilə təltif edilmişdi. 1947-ci
ildə mayor rütbəsində orduda xidmətdən tərxis edilmiş A.Səmədov hazırda Bakı
şəhərinin Yasamal rayonunda yaşayır.
1941-42-ci ilin qışında Moskva ətrafında döyüşlər və Alman faşist
ordusunun bu döyüşlərdə darmadağın edilməsi II dünya müharibəsinin ən böyük
döyüşlərindən idi və faşist ordusunun məğlubedilməzliyi haqqındakı əfsanələrə son
qoydu. Bu döyüşlərdə düşmən qüvvələri Moskvadan 100-350 km qərbə qovuldular
və Almaniya ordusunun 38 diviziyası məhv edildi.
Moskva uğrunda döyüşlər altı aydan artıq bir dövrü (30.09.41-20.04.42)
əhatə etdi. Bu döyüşlərin sonu Almaniyanın məğlub olacağına böyük inam yaratdı.
Müharibənin yekunlarına həsr olunmuş Nyunberq Məhkəmə prosesində Almaniya
feldmarşalı Keytelə verilmiş suala ki, “Siz nə vaxt anladınız ki, bu müharibədə
uduzmusunuz?”. O, qısaca olaraq belə cavab vermişdi: “Moskva”.
Azərbaycanlı komandir və döyüşçülərdən Moskva uğrunda döyüşlərdə tank
hissəsi komandiri Həzi Aslanov, polkovnik Yaqub Quliyev, kapitan Muxtar
Süleymanov, baş leytenant Museyib Allahverdiyev, leytenant-zenitçik
Məmmədrəsul Paşayev, təyyarə hissəsində xidmət edən Pərviz Tağızadə,
pulemyotçu İdris Vəliyev, tibb bacısı Aliyə Rüstəmbəyova, snayper Ziba Qəniyeva
və digərləri öz rəşadətli döyüşləri ilə xalqımızın adını şöhrətləndirdilər.
Baş serjant İsrafil Məhərrəm oğlu Məmmədov 1941-ci ilin 3 dekabrında
Moskvanın şimalında yerləşən Novqorod vilayətinin Pustınka kəndi yaxınlığında
20 nəfər döyüşçüsü ilə 400 nəfərdən çox düşmən qüvvəsinin 9-10 saatlıq aramsız
hücumlarını dəf edərək mövqelərini daha da möhkəmləndirdilər. Bu döyüşdə
İ.Məmmədovun özü 70-dən çox faşist məhv etdi. Dekabrın 11-də İsrafil
Məmmədova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Fəxri adı verildi. O, Sovet İttifaqı
Qəhrəmanı adına layiq görülmüş ilk azərbaycanlı idi.
Bu sətrlərin müəllifi də Moskvanın müdafiəsi dövrü hərbi əməliyyatlarda
iştirak etmiş və Moskvanın müdafiəsində Azərbaycan xalqının böyük köməyi və
hünəri haqqında 1991-ci ildə bir kitabça nəşr etdirmişdir
19
. Həmin yazıda
Azərbaycanda yaşayan və Moskva uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş 260 nəfər
komandir və döyüşçünün siyahısı verilmişdir. Bütövlükdə isə Azərbaycan
19
İsrafil İsmayılov. Azərbaycan Moskva uğrunda döyüşlərdə (rus dilində). Bakı, 1991, s.87
32
vətəndaşlarından Moskvanın müdafiəsinə görə medalı ilə 1000 nəfərdən çox təltif
edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |