Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri Üzеyir hacibəYLİ
Yüklə 4,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
12
sevgililərin surətləri məişət planında, parlaq nikbin çalarlarla verilmişdir. Əgər ―Leyli və Məcnun‖da, ―Əsli və Kərəm‖də Hacıbəyli cəmiyyəti taqsırlandıraraq öz qəhrəmanlarının faciəvi taleyini göstərirsə, operettalarda o, cəmiyyətə şən, həm də acı (xüsusilə ―O olmasın, bu olsun‖da) gülüşlə gülür. Muğam operalarından fərqli olaraq Ü.Hacıbəyli operetta janrında, demək olar ki, xalq musiqisindən sitat gətirmir, lakin bu əsərlər folklor intonasiyaları, döngələri, üsulları ilə zəngindir. Bəstəkar xalq musiqisinin ruhunu, özü də peşəkar səviyyədə, xüsusilə ―Arşın mal alan‖da yaradır. Ü.Hacıbəylinin ―O olmasın, bu olsun‖ və ―Arşın mal alan‖ operettaları dünyanın bir çox dillərinə tərcümə edilmiş və dəfələrlə ekranlaşdırılmışdır. ―Arşın mal alan‖ 50-dən artıq ölkənin 120-dən çox səhnəsində qoyulmuşdur, 70-dən artıq dildə Ü.Hacıbəylinin təkrarsız musiqisi səslənmişdir ―Arşın mal alan‖ın librettosu ingilis, rus, ukrayna, belarus, gürcü, erməni, türk, fars, çin, polyak, bolqar, hətta udin və s. dillərə tərcümə edilmişdir. ―Arşın mal alan‖ Nyu-York, Çikaqo, Boston, Filadelfiya, Paris, London, Berlin, Ankara, Tehran, Qahirə, Varşava, Sofiya, Pekin və s. şəhərlərdə tamaşaya qoyulmuşdur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, 2006-cı ilin payızında Vyana şəhərinin səhnəsində ―Arşın mal alan‖ın yeni tamaşası göstərilmiş və həmçinin Vyananın gozəl guşələrinin birində bəstəkarın büstu qoyulmuşdur. ―Arşın mal alan‖ın ekran həyatı da çox maraqlı olmuşdur. Bu operetta əsasında ilk bədii film 1916-cı ildə Q.Belyakov, 1917-ci ildə B.Svetlov tərəfindən çəkilmişdir. ABŞ-da erməni rejissoru R.Mamulyan tərəfindən ekranlaşdırıldı. 1937- ci ildə ―Arşın mal alan‖ ABŞ-ın bir sıra şəhərlərində ermənilər S.Vartyan və S.Maqalyan ―Arşın mal alan‖ın erməni dilində tamaşalarını qoymuş və böyük qazanc əldə etmişlər. ―Arşm mal alan‖ ―erməni operettalarının kraliçası‖ adlandırılmışdır, afişalarda və titrlərdə operettanın müəllifi Ü.Hacıbəylinin adı isə göstərilməmişdir. 1945-ci ildə Bakı kinostudiyasında (indiki Azərbay-canfilm) çəkilmiş ağ-qara ―Arşın mal alan‖ musiqili filmi dünyada geniş şöhrət qazandı. Ssenari müəllifi S.Rəhman, quruluşçu rejissorlar R.Təhmasib və N.Leşenko, operatorlar Ə.Atakişiyev və M.Dadaşov, musiqi redaktoru Niyazi idi. Baş rollarda R.Behbudov (Əsgər), L.Cavanşirova (Gülçöhrə), Ə.Hüseynzadə (Soltan bəy), M.Kələntərli (Cahan xala), L.Abdullayev (Vəli), İ.Əfəndiyev (Süleyman bəy), F.Mehrəliyeva (Telli) və b. çəkilmişlər. ―Arşın mal alan‖ filminə görə (1945) onun yaradıcı qrupu və bəstəkarı Ü.Hacıbəyli SSRİ mükafatına layiq görülmüşlər. Bu filmin bütün dünyada şöhrət qazanmasında şübhəsiz ki, Üzeyir bəyin gözəl musiqisi ilə bərabər uğurlu aktyor tərkibinin rolu böyükdür və ilk növbədə SSRİ-nin Xalq artisti R.Behbudov Əsgər rolunun təkrarsız ifaçısı kimi qeyd olunmalıdır. 1960-ci ildə ―Arşın mal alan‖ operettası Bakıda yenidən ekranlaşdırılmışdır. Rejissor T.Tağızadə tərəfindən çəkilmiş bu film (ssenari müəllifləri M.Dadaşov və T.Tağızadə) rəngli idi. Filmin musiqi redaktoru F.Əmirov, baş rolları H.Məmmədov 13
(Əsgər), L.Şıxlinskaya (Gülçöhrə), M.Q.Yegiazarov (Süleyman), A.Qurbanov (Soltan bəy), N.Məlikova (Cahan xala), S.İbrahimova (Telli) və b. ifa etmişlər. Ü.Hacıbəylinin ―O olmasın, bu olsun‖ operettası isə 1919-cu ildə Yaltada, ikinci dəfə 1956-cı ildə ―Azərbaycanfilm‖ kinostudiyasında ekranlaşdırılmışdır. Üzeyir Hacıbəylinin mütərəqqi ictimai xadim kimi, həm də bəstəkar kimi yetişməsində həyatının Moskva və Peterburq dövrünün müstəsna rolu olmuşdur. Moskvada musiqi kurslarında oxuduğu qısa müddət, Peterburqda, görkəmli rus bəstəkarı Qlazunovun rəhbərlik etdiyi konservatoriyada təhsil dövrü - Hacıbəylinin bəstəkar kimi püxtələşməsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Hacıbəyli klassik rus və Avropa bəstəkarlarının sənətini yüksək dəyərləndirdiyi kimi, onun öz sənəti də ən mötəbər musiqiçilər tərəfındən layiqincə qiymətləndirilmişdir. Şostakoviç, Qliyer, Şaporin, Xrennikov kimi görkəmli bəstəkarlar, Belyayev, Vinoqradov, Ginzburq, Keldış, Korev, Xubov, Rıjkin kimi ciddi musiqişünaslar, Moskvin, Kaçalov, Paşennaya, Leonidov, Reyzen kimi müqtədir aktyorlar, Vesnin kimi məşhur memar, ―Lyubov Yarovaya‖ pyesinin müəllifi Trenyov kimi məşhur dramaturq və neçə-neçə başqa şöhrətli sənət xadimi Üzeyir Hacıbəyli yaradıcılığı haqqında səmimi sözlər söyləmiş, onun musiqisinə məhəbbət və rəğbətlərini bildirmişlər.
Ü.Hacıbəyli 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik hakimiyyəti dövründə ―Azərbaycan‖ qəzetində fəal çalışır. Bu qəzetin ilk redaktoru Üzeyir bəyin kiçik qardaşı Ceyhun bəy idi. Hacıbəylinin özü isə bir ildən artıq bu qəzetin müdiri olmuşdur. Həmin qəzetdə Ü.Hacıbəylinin ―İstiqlaliyyət‖, ―Partiyalarımız‖, ―Azərbaycan parlamanı‖, ―Andronik məsələsi‖, ―Vəzifəmiz nədir?‖, ―Lənkəran faciəsi‖, ―Qarabağ haqqında‖, ―Naxçıvan və Qarabağ‖, ―Milliləşmək‖, ―Rusiya əhvalı‖, ―İçimizdəki denikinlər‖ və s. mühüm məqalələr dərc edilmişdir. Ü.Hacıbəylinin l919-cu ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin bir ili münasibətilə ―İstiqlal‖ məcmuəsində dərc etdiyi ―Azərbaycan türklərinin musiqisi haqqında‖ əsəri musiqi elmi üçün də xüsusi önəm daşıyır. 8
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra milli musiqinin inkişaf məsələləri hökumətin və cəmiyyətin bütünlüklə işi olmuş, bu inkişafın planları və etapları isə ciddi müzakirələrə səbəb olmuşdu. Yeni hökumətin mədəniyyətin inkişaf problemlərinə belə münasibətilə ruhlanan Hacıbəyli böyük həvəslə özünü sevimli işə həsr edir. Sovet dövründə yazdığı elə birinci məqalədə Hacıbəyli milli musiqi qarşısında dayanan məsələləri dəqiq sistemləşdirir və müəyyənləşdirir. Milli musiqinin inkişaf məsələlərini Hacıbəyli əvvəlki kimi beynəlmiləl musiqi əlaqələrindən və təsirlərindən təcrid etmir. Bu iki məsələni o, vəhdətdə həll
8 Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan türklərinin musiqisi haqqında. Bakı, 2005. Yüklə 4,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|