Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri Üzеyir hacibəYLİ
Yüklə 4,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
edir. Azərbaycan türkləri ümumi musiqinin elm və sənətimizdə öyrənilməlidirlərmi, yoxsa buna heç bir ehtiyac hiss etməyib, yalnız Şərq musiqisi ilə iştiğal etmək kifayətmiş? Digər ibarə ilə biz Azərbaycan türklərinə ―Ala franğa, yaxud bizlərdə ―Yevropeyski‖ deyilən musiqini də öyrənmək lazımdırmı?‖. Hacıbəyli bu suala belə cavab verir: ―Bəli, lazım və vacibdir; yəni o qədər vacibdir ki, bizim öz musiqimizin tərəqqisi bundan asılıdır. ...Azərbaycanda türk əhalisi arasında musiqi təhsilini yaymaq istərkən: Bax, Motsart, Bethoven kimi musiqi dahilərinin əsərlərini ondan gizlətsək, biz məqsədə nail olmarıq‖. 9
Azərbaycan musiqi tarixinə 20-ci illər ―təşkilatçılıq‖ illəri kimi daxil olmuşdur və bu təşkilat işlərinin başında Üzeyir Hacıbəyli özü dayanmışdır. Hacıbəyli 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının əvvəl prorektoru, sonra rektoru olmuş, həmin ildə konservatoriya nəzdində xor kollektivi yaratmışdı, lakin o çox tez dağılmışdı. Hacıbəyli yalnız 10 ildən sonra 1936-cı ildə respublikada filarmoniyanın nəzdində xor sənətinin möhkəm təməlini yaradır. Hacıbəyli xor mədəniyyətinin böyük əhəmiyyətini başa düşür və inkişafı üçün hər bir şərait yaratmağa çalışırdı. Hələ inqilabdan əvvəlki operalara o, təksəsli xorları daxil edirdi. O vaxt bəstəkar kollektiv oxuma üçün başqa vasitə görmürdü. O dövrdə çoxsəsli xorun təşkili işində Hacıbəylinin qarşısında bir sıra ciddi çətinliklər dayan- mışdı, bu da ilk növbədə repertuar məsələsi idi. Repertuara daxil olunacaq xalq mahnıları təksəsli idilər. Onların çoxsəsli xor üçün harmonizə etmək lazım idi. Təbii ki, belə melodiyaların mexaniki harmonizəsi xalq mahnısının üslubunun təhrif olunmasına, bəzən isə melodik xəttin pozulmasına gətirib çıxara bilərdi. Hacıbəyli belə hesab edirdi ki, ―çoxsəsli xor sənətinin inkişafını milli əsas üzərində qurmaq lazımdır. Yəni Azərbaycan xalq musiqisinin əsasında çoxsəsli formanın elementlərini tapmaq lazımdır. Hər mahnının ritmik, melodik və digər xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi və şərti harmoniyasiyanın tətbiq edilməsi xor ifasında da Azərbaycan melosunun bütün xüsusiliyini, bütün koloritini dinləyiciyə çatdırmaq imkanı verir‖. 10
mahnıları‖ məcmuəsini nəşr etdirir. 1931-ci ildə o, radio komitəsinin nəzdində birinci notlu Xalq Çalğı Alətləri Orkestri yaradır. Hacıbəyli bu orkestri yaratmaqdan əvvəl milli alətlərin xüsusiyyətlərini dərindən öyrənmişdir. Bu illərdə o, tarın pərdələrinin dəyişilməsi planı üzərində işləyir, tar üçün qanon tipli texniki məşğələlər və s. yazır. Bu məşğələlər ilə o, Avropa not sisteminin milli Azərbaycan alətlərinə tətbiq etmə imkanlarını isbat edirdi. Hacıbəyli 1926-cı ildə yazdığı ―Şərq musiqisi və Qərb musiqi aləti‖ məqaləsində Azərbaycan musiqisinin Qərb musiqi alətləri ilə qarşılıqlı
9 Ü.Hacıbəyov. Vəzifeyi-musiqiyyəmizə aid məsələlər. Əsərləri. II c., Bakı, 1965, s. 200. 10 Ü.Hacıbəyov. İlk Azərbaycan xalq xoru. Əsərləri, II c., Bakı, 1965, s. 271. 15
əlaqələrini geniş işıqlandırır. O, əsaslı dəlillərlə Qərb aləti ilə Azərbaycan xalq musiqisi və onun alətləri arasında olan səddi aradan götürür. Hacıbəylinin təşkil etdiyi ―not‖ orkestri Qlinkanın, Motsartın, Şubertin, Bizenin və digər bəstəkarların əsərlərini müvəffəqiyyətlə ifa edirdi. İlk illərdə orkestrə Ü.Hacıbəyli özü dirijorluq edirdi. O, 1931-ci ildə bu orkestr üçün iki fantaziya yazır. Bunlarda o, milli alətlərin birgə çoxsəsli ansamblda səslənmə imkanlarını nümayiş etdirir. Hacıbəyli birinci fantaziyada ―Cahargah‖ muğamının, ikincidə isə ―Şur‖ muğamının lad-intonasiya əsasını işlədir. Hacıbəylinin simfonik musiqinin ilk nümunələri olan ―Çahargah‖ və ―Şur‖ fantaziyaları, özünün üslubu, musiqinin xarakterinə görə ―Koroğlu‖ operasının simfonik epizodlarını hazırlamışdır. Ü.Hacıbəylinin skripka, violonçel və fortepiano üçün 1931-ci ildə yazdığı ―Aşıqsayağı‖ triosu Azərbaycan musiqisində ilk ansambl pyeslərindən biridir. Hacıbəyli milli musiqi üçün yeni olan bu janrda aşıq üslubunun bəstəkarlıq texnikasının müxtəlif xüsusiyyətləri ilə vəhdətini yaradır. ―Aşıqsayağı‖nın Motsartın musiqisi kimi işıqlı musiqisi, polifonik səslərlə zərif, incə hörülməsinə baxmayaraq, fakturanın aydınlığını, şəffaflığını saxlayır. Aşıq musiqisi üçün xarakter olan ―Şur‖ ladının intonasiyaları gah major, gah ga minora boyanaraq, gözəl səslənmələr yaradır. Ənənəvi ―Sonatın alleqro‖ forması burada rondo və variasialılığın xüsusiyyətləri ilə qəribə uyğunlaşır. 60-cı illərdə Ü.Hacıbəylinin tələbəsi Qara Qarayev bu əsərin kamera orkestri üçün maraqlı transkripsiyasını yaratmışdır. Üzeyir Hacıbəyli dövrün, zamanın nəbzini həssaslıqla duya bilən, xalqın daxili tələblərini hiss edə bilən və bu tələblərə musiqidə uyğun janrlar, formalar tapa bilən böyük sənətkar olmuşdur. Ü.Hacıbəyli sovet dövründə özünün bəstəkarlıq fəaliyyətinə mahnı janrı ilə başlamışdır. Bu illərdə o, ―Komsomolçu qız‖, ―Süvari‖, ―Pilotlar‖ və s. mahnılar yazır. Bu mahnılar intonasiya xüsusiyyətlərinə görə sovet kütləvi mahnılarına yaxın idi. İnstrumental müşayiəti ilə xor üçün yazılmış əsərlər arasında xüsusi yeri onun kantataları tutur. Bu janra o, dəfələrlə müraciət edir. 1934-cü ildə o, Firdovsinin 1000 illiyinə həsr edilmiş kantatanı, 1938-ci ildə M.F.Axundovun anadan olmasının 125 illiyi ilə əlaqədar ―Ölməz sənətkar‖ kantatasını, 1942-ci ildə isə ―Vətən və cəbhə‖ və s. kantatalarını yazır. Böyük Vətən müharibəsi illərində Ü.Hacıbəyli yenidən mahnı janrına müraciət edir və vətənpərvərlik mahnıları – ―Çağırış‖, ―Yaxşı yol‖, ―Ananın oğluna nəsihəti‖, ―Şəfqət bacısı‖, ―Döyüşçülər marşı‖nı və simfonik orkestr üçün ―Cəngi‖ qəhrəmanlıq pyesini yazır. Ü.Hacıbəyli Moskvada Azərbaycan incəsənəti dekadası ərəfəsində ―Leyli və Məcnun‖dan ―Koroğlu‖ya qədər‖ məqaləsində yazırdı: ―Bu il Azərbaycan operasının otuz illiyi tamam olmuşdur. Həm ilk, həm də hələlik axırıncı Azərbaycan operasının
Yüklə 4,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|