Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Ԥrԥblԥrin Azԥrbaycanda inzibati siyasԥti vԥ idarԥ sistemi
175 Tԥԥssüf olsun ki, Azԥrbaycan, Arran vԥ digԥr vilayԥtlԥrdԥn ayr ca olaraq al nan vergilԥr haqq nda mԥlumat ԥldԥ edilԥ bilԥcԥk sԥnԥdlԥr movcud deyildir. Ԥmԥvilԥrin dövründԥ yԥqin belԥ sԥnԥdlԥr var idi, lakin bunlar ilk Abbasilԥr dövründԥ ehtimal ki, yox olmuúdur. Abbasilԥrin hakimiyyԥti dövründԥ dԥ eynilԥ elԥ idi. Hԥr halda xԥlifԥ ԥl-Mԥmunun (813-833) hakimiyyԥti dövrünԥdԥk belԥ sԥnԥdlԥr saxlanmam úd r. Bundan ԥlavԥ, Xilafԥt taxt üstündԥ ԥl- Ԥmin (809-813) ilԥ ԥl-Mԥmun aras nda gedԥn mübarizԥ dövründԥ divan ül-xԥrac baúqa divanxanalarla birlikdԥ yand r lm ú vԥ ayr ca olaraq hԥr ԥyalԥtdԥn xԥlifԥ xԥzinԥsinԥ verilԥn gԥlir hesabat yazan bütün siyah lar yan÷ nda mԥhv olmuúdur. Hicri 204 (819-820)-cü il "xԥlifԥnin divanlar nda hesabat n mövcud oldu÷u ilk il" idi 1 . Ԥl-Mԥmunun dövründԥ Azԥrbaycan n xԥrac ildԥ 4,5 milyon dirhԥm idi 2 - Yԥqubi bildirir ki, "Azԥrbaycan n xԥrac 4 milyon dirhԥmdir, lakin bԥzi illԥr çox, bԥzԥn dԥ az olur" 3 . Yuxar da gԥtirilԥn mԥlumatdan belԥ nԥticԥ ç xara bilԥrik ki, xԥlifԥ xԥzinԥsinin Azԥrbajcandan ald ÷ xԥrac ildԥ 4 milyon dirhԥm olmuúdur. Mu÷andan 30 min dirhԥm al nd ÷ n nԥzԥrԥ alsaq 4 , belԥ fԥrz etmԥk olar ki, Arrandan ildԥ tԥqribԥn 3 milyon al n rd , 3 vilayԥtdԥn birlikdԥ al nan mԥblԥ÷ isԥ ildԥ tԥqribԥn 8 milyon dirhԥm idi. Xԥlifԥlԥrdԥn ԥl-Vasiq (842), Mütԥvԥkkil (842-861) vԥ sonrak beú xԥlifԥ (Mötԥmid - 870-892-ci illԥr daxil olmaqla) dövründԥ yaúay b divan ül-bԥriddԥ qulluq edԥn ibn Xordadbeh xԥlifԥ ԥl- Mötԥsimin (833-842) vԥziri Fԥzl ibn Mԥrvan n, xԥlifԥ Vasiq dövründԥ keçmiú Sahib ԥl-Xԥrac n ad ndan bu dövr üçün Azԥrbaycan xԥrac haqq nda mԥlumat verir. Bu xԥrac 2 milyon dirhԥmԥ bԥrabԥr idi
5 . Xԥlifԥ Mötԥsimin hökmranl ÷ dövründԥ vԥ ondan sonra 1 Kudama, BGA. IV, sԥh 236-247; ԥl-Yԥqubi, VII, sԥh. 272. 2 Kudama, BGA, IV, sԥh. 244. 3 Ԥl-Yԥqibi, BGA, sԥh. 172. 4 Ԥl-Cahúiyari, sԥh. 362;A.V.Kremer. Leber bas Budget, p. 6. 5 øbn Xordadbeh, BGA, VI, sԥh. 121. 176 Azԥrbaycan vԥ digԥr vilayԥtlԥrdԥn al nan xԥrac mԥblԥ÷inin azalmasma sԥbԥb, Xilafԥtdԥki üsyanlar vԥ ayr -ayr vilayԥtlԥrin ayr lmas , habelԥ hakimlԥrdԥ ayr lma tԥmayülünün güclԥnmԥsi idi. Xilafԥt xԥzinԥsinԥ Azԥrbaycandan gԥlԥn vergi mԥblԥ÷i hicri 296 (908-909)-c ildԥn baúlayaraq ildԥ 120 min dinar olmuúdur (l dinar -15 dirhԥm) 1 . IX ԥsrin ax r - X ԥsrin ԥvvԥllԥrindԥ Azԥrbaycan vilayԥtlԥrindԥn gԥlԥn vergilԥr ölkԥ hakimlԥrindԥn Sacilԥrin, sonra Müsafirlԥrin 2 xԥzinԥsinԥ gedirdi. øbn Havqԥlin verdiyi mԥlumata görԥ, keçmiúdԥ Yusif ibn Ԥbu-s-Saca qulluq edԥn, Mԥrzban ibn Mԥhԥmmԥd ibn Müsaf rin (941-957) vԥziri Ԥbü-l-Qasim Ԥli ibn Cԥfԥr Azԥrbaycana tabe vilayԥtlԥrin hakimlԥrindԥn aúa÷ dak miqdarda vergi al rd 3 .
Ԥzdidԥn - ildԥ 1 milyon dirhԥm; 2. Ԥbu Ԥbd ül-Malik ad ilԥ mԥúhur olan ùԥki hakimi øúxanikdԥn - saziú ilԥ müԥyyԥn mԥblԥ÷; 3. øbn Savad ad ilԥ mԥúhur olan ԥr-Rüba (Bԥrdԥ?) 4 hakimi
Sanxaribdԥn - 300 min dirhԥm, habelԥ ԥlavԥ olaraq hԥdiyyԥlԥr; 4. Curzan (Gürcivan) vԥ Sagiyan hakimi Vaçaqan ibn Musadan - 200 min dirhԥm; 5. Vayosdzor (Sünik) hakimi Ԥbü-1-Qasim al-Vayzuridԥn - 50 min dirhԥm, habelԥ hԥdiyyԥlԥr; 6. Ԥhԥr vԥ Varzukan hakimi Ԥbü-1-Hԥyca ibn Rԥvvaddan - 50 min dirhԥm vԥ hԥdiyyԥlԥr; 1 øbn ԥl-Ԥsir, VIII, sԥh. 42; 304 (916/17)-ci ifdԥ Azԥrbaycan Xilafԥt xԥzinԥsinԥ 220 min dinar vermiúdir. B a x: Arib, sԥh. 77; øbn Miskԥveyh, 1, sԥh. 50; øbn ԥl-Ԥsir, VIII, sԥh. 76; øbn Xԥldun, III, sԥh. 369, 372. 2 Müsafirlԥr haqq nda b ax: Cl.Huart. Les Musaf rides de 1'Adharbaijan, p. 228-256; V.Minorsky, Musaf rids, in El. 3 øbn Xԥvkal, BGA, VI, sԥh. 354-355; V.Minorsky. Caucastca, p. 519- 520. 4 Minorsky. Caucasica, p. 522-523. 177 7. Xayzan (Xaydak?) hakimi Ԥbü-1-Qasim ԥl-Cuyzanidԥn (Xayzani) borc qal qlar ilԥ birlikdԥ - 400 min dirhԥm; 8. Xaçen hakimi Sanxaribdԥn - saziú ԥsas nda 50 min dirhԥm, habelԥ hԥdiyyԥ vԥ atlar 50 min dirhԥm mԥblԥ÷indԥ. Azԥrbaycan n, iki Arran n, Azԥrbaycan hakimlԥrinԥ tabe olan Ermԥnistan vilayԥtlԥri vԥ ԥtraf ԥrazilԥr xԥrac n n ümumi mԥblԥ÷i o zaman 500 min dinar idi 1 .
siyasԥti vԥ idarԥ sistemi Bundan ԥvvԥl qeyd edildiyi kimi, ԥrԥb istilas ndan sonra istԥr Azԥrbaycanda, istԥrsԥ Arranda idarԥ aparat Sasanilԥrin dövründԥ oldu÷u kimi saxlanm úd 2 . Sasanilԥrdԥ vԥ Bizans imperiyas nda oldu÷u kimi dövlԥt tԥúkilat na malik olmayan ԥrԥblԥr Azԥrbaycan vԥ Arranda mövcud olan idarԥ qaydalar n çarԥsizlikdԥn qԥbul etmiúdilԥr 3 . Ԥrԥblԥr Mԥrakeúdԥn Sinziyanԥdԥk geniú bir ԥrazidԥ öz hakimiyyԥtlԥrini qurduqdan sonra, sayca çox olan bu ölkԥlԥri idarԥ etmԥk üçün (vilayԥtlԥrdԥ) caniúinlik sistemi yaratd lar. Ԥvvԥllԥr beú belԥ vilayԥt var idi. Bunlardan birincisinԥ - Hicaz, Yamԥm, Ԥrԥbistan yar madas n n torpaqlar , Suriya, Livan vԥ øordaniya daxil idi, økinci vilayԥt Misir idi. Üçüncü vilayԥt iki øraqdan - Ԥrԥbistan øraq qԥdim 1 Xԥlifԥ Harun ԥr-Rԥúidin dövründԥ dinar 20, ya 22 dirhԥmԥ bԥrabԥr idi. Ԥl-Mütԥvԥkkilin dövründԥ dinar 25 dirhԥm idi. Kudama (tԥxminԥn 283 hicri ili - 896-c il) dövründԥ dinar 15 dirhԥmԥ bԥrabԥr idi, lakin xԥlifԥ ԥl-Müqtԥdirin dövründԥ mԥzԥnnԥ yenԥ qalxd vԥ dinar 20 dirhԥmԥ bԥrabԥr oldu. 2 øbn Xԥldun, sԥh. 203; ȿ.Ⱥ.Ȼɟɥɹɟɜ. ɂɫɥɚɦ ɢ ɚɪɚɛɫɤɢɣ ɯɚɥɢɮɚɬVII-IX ɜɜ., ɫɬɪ. 60-61. 3 Hԥsԥn øbrahim. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 48. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|