91
Аварал Дагестаналда (850011-29,21%), Россиялда (62000),
Азарбайжаналда
Закатала
ва
Билкан
районалда
(50,9),Чеченистаналда
(6864),
Гуржустаналда
(11996),
Туркиялда (80000), Украйната (1496), Казахстаналда (1206),
Суриялда, Иорданиялда, Г1арабистаниялда ва цогиял улкаялда
ро1нуришна.
Закатала ва Билкан районалда аварал Катех, Тала, Билкан,
Мазун г1оразда кьад компакт ро1нуришна. Закаталалда 21,
Билканалда 25 аваразул росиял ругу.
Закатала районалда Ч1ар, Гойам, Чукакуба, Динчи,
Чардахлар, Мак1ов, Йолайуж, Ойтала, Пашан, Мац1ех,
Къибиздара, Билкан районалда Ц1илбан, Мах1амалар,
Халантала, Ч1едеровтала, Беретбина, Музумкъара, Катех,
К1одок1бина, Беч1акъарбина, Моллачыбина, Роч1аг1ах1мад,
К1ац1бина, Къабахчоли, Гайса г1адинал росиял ругу.
Чардахлар, Тала, Къац1бина г1адин росибазда аварал,
падарал ц1ахуралгун ц1адахъ ро1нуришна.
Avarlar əsasən Dağıstanda (850011-29,21%), Rusiyada
(62000), Azərbaycannın Zaqatala ve Balakən rayonlarında (50,9
min), Çeçenistanda (6864), Gürcüstanda (11996), Türkiyədə (80
min), Ukraynada (1496), Qazaxıstanda (1206) qismən də Suriya,
İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanında və başqa ölkələrdə yaşayırlar.
Zaqatala və Balakən rayonlarında avarların kompakt şəkildə
yaşadığı ərazilər Katex, Tala, Balakən, Mazım çaylarının
ətraflarıdır. Zaqatala rayonunda 21, Balakən rayonunda isə 25
avar kəndi vardır.
Zaqatala rayonunda Car, Göyəm, Çökəkoba, Dardoqqaz,
Dinçi (əvvəlki Danaçı kəndi), Aşağı Çardaxlar, Silban, Makov,
Yolayuc, Oytala, Paşan, Matsex, Qəbizdərə, Yuxarı Tala,
Çardaxlar və s.
Balakən rayonunda Salban, Mahamalar, Uzuntala, Çede-
rovtala, Beretbinə, Mazımkara, Katex, Baciqarbin, Kodoqbinə,
Kamıştala, Mollaçibinə, Pirqax, Roçəhməd, Xalatala, Qasbinə,
Qabaxçöl, Qaysa və s. Yuxarı Çardaxlar, Yuxarı Tala, Qasbinə
kəndlərində avarlarla yanaşı, Azərbaycan türkləri və saxurlar da
yaşayırlar.
92
Билкан маг1арулазде хасаб Къех1 культурияб централъул
«Жагьан» фольклор ансамбл, васазул «Кавказ», Шумбул
культурияб централъул «Ясал» расани групп, Мах1амалар
культурияб централда «Табасум» расаниялъул груп, Закаталата
ясазул «Алазан» групал руго.
«Жагьан» фольклор ансамбл 2011 соналъ Бакуялда бураб
«Азарбайжан г1азизаб ватан» ц1ири Азарбайжан Миллиял
Дагьалазул III Республика фестивалу гьубураб г1ахьаллъиялъ
«Халкъияб коллектив ц1ар щана. Району гьурурал тадбиразда
гьезие бак1 кьола.
Азарбайжан
аварал
Билкан
районул
Габахчоли,
Мах1амалар, Музумкъара росну, Закатала районул Узунтала,
Ц1илбан, Миц1их, Ч1ар, Ахахъдара росну г1умру гьубулеб
росдул школазда анкьилъ 2 саат дарс кьолеб бугу. Гъанияб 19
мактаб бугу. 2009 соналъ к1араб сиях1ита т1амита 49.8 мин
авар ругу.
Balakəndə avar xalqına məxsus Qaysa kənd mədəniyyət
evində “Cahan” folklor ansamblı, oğlanlardan ibarət "Qafqaz",
Şambul kənd mədəniyyət evində “Qızlar” rəqs qrupu, Mahamalar
kənd mədəniyyət evində “Təbəssüm” rəqs qrupu, Zaqatalada
qızlardan ibarət "Alazan" rəqs qrupları vardır.
“Cahan” folklor ansamblı 2011-ci ildə Bakı şəhərində
keçirilən “Azərbaycan doğma diyar” devizi altında Milli Azlıqların
İncəsənəti III Respublika festivalında fəal iştirak etmiş, Xalq
kollektivi adına layiq görülmüşdür. Rayonda keçirilən tədbirlərdə
onların çıxışlarına xüsusi yer verilir.
Avar dili avarlar yaşayan kənd məktəblərində həftədə 2 saat
olaraq keçilir. Belə 19 məktəb vardır. 2009-cu ildə aparılmış
siyahıya almaya əsasən Azərbaycanda 49,8 min nəfər avar
yaşayır
15
.
15
Məlumat AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi əməkdaşı Cəmilə
Keyserovskaya tərəfindən əldə olunmuşdur
93
Нак1 гьарнаб г1адат
(Материал данде гьубурай: 15; Тр: 9)
Нилъер умумузулзол нак1 баллун ч1араме, бакъ
шунугьеме бакъгьарнаб г1адат боъна. Г1емераб заманалъ нак1
бадугь емерукъ дагьил бугаб мехалъ росну цочам рикъиб
буржах1ал гьурунароа, к1еч1 г1ах1набоа. Регьу к1аразиги
кьунбоа, унтарази щинзибоънабоа. Цо 12-15 сон бараб
васдакьад г1анч1лал рухьун росну серзивона. Гъаниял
хьизанази “ц1адал х1ама” бицанбоа.
Цадах ругаз ах1на:
Г1исин бади, шурунбади,
Шуго къоялъ чвахун бади.
Бесдал лъимазе г1оло бади
Херал руччабазе г1оло бади
Къаси мехалъ чахунбади
Къади мехалъ танкъч1ун бади.
Амин, я Aллагь!
Mövsüm və mərasim nəğmələri
Yağış arzulama ayini (Мətni təqdim etdi: 15; Tr: 9)
Qədim avarlar yağışın yağmasını, günün çıxmasını istəyərək
müəyyən mərasimlər keçirir və bu zaman nəğmələr oxunur. Bu
mərasimlərdən biri də yağışın yağması istəyi ilə bağlıdır. Mərasim
səhər başlanır. Kənd qadınları bir evə, ya bir neçə evə toplaşır,
əriştəyə oxşar yemək bişirirlər (буржах1ал). Gələn-gedən həmin
yeməkdən yeməlidir. Kənddə 12-15 yaşlarında oğlan uşaqları yaşıl
otlarla, ağac budaqları ilə bəzənir və kənd boyu onlar nəğmə
oxuyaraq gəzirlər. Bu cür geyimli uşağı (ц1адал х1ама) “yağış
eşşəyi” adlandırılar.
Onlar bu nəğməni oxuyurlar:
Narın yağsın, tez-tez yağsın,
Beş gün dayanmadan yağsın.
Yetim uşaqlar üçün yağsın,
Dostları ilə paylaş: |