Azsayli xalqlarin folkloru

 
 
106 
Rəvayət 
Abdulhəmid kişinin kəraməti (Mətni təqdim etdi: 16; Tr: 9) 
 
Deyilənə  görə  Danaçı  kəndində  Abdulhəmid  adında  bir  kişi 
olub.  Qonşuluqda  yaşayırdı.  Bu  kişi  şikəst  idi.  Onun  xalası  da 
savadlı  molla  olub.  Bu  kişinin  kəraməti  olub.  Yağış  yağmayanda 
yağış  yağdırırmış,  çox  yağırsa,  kəsdirə  bilirmiş,  xəstələrə  şəfa 
verirmiş.  O,  Allahdan  nə  ki,  dilək  diləsə,  o  saat  qəbul  olunurmuş. 
Bu  kişi  əllərini  açıb  Allaha  dua  eləyirdi.  Gözündən  yaş,  qan  tökə-
tökə  yalvarırdı.  Bədəni  tərləyirdi.  Heç  duası  qurtarmamış  bir  də 
görürdün  ki,  yağış  yağır.  Çox  yağanda  da  dua  eləyirdi.  Yağış 
kəsirdi.  
Xalası  da  çox  mömin  olub.  Ömründə  bir  kəsə  çarşabını 
qaldırıb durub baxmayıb. Dağa yağış yağdırmaq üçün ziyarətgaha 
gedəndə orada gözəl bir yer olub. Həyat yoldaşı buna deyib ki, əşi, 
bir  dəfə  ömründə  çarşabı  qaldır,  bax  təbiətə,  gör  necə  qəşəngdi. 
Yenə  qaldırmır  çarşabı.  Əri  özü  arvadının  çarşabını  qaldıranda 
arvadın bir gözü yanında gedən adamlara sataşır və deyilənə görə 
o, övliyalıq zirvəsindən məhrum olub. 
Hazırda  Abdulhəmid  kişinin  xalası  ziyarətgahdır.  Onun  da 
qəbri xalasının yanındadır. 
 
 
Магьру  
Кунай  гьобол,  гьалъимал  (Материал  данде  гьубурай: 
15; Тр: 9) 
 
Роъла гьеъла цо эбелги, щуго васги. Миск1инал рехьалъи 
гижедел  г1умруца  ризиялроа.  Васал  къадисун  мах1ла-к1алита 
х1алт1нароа,  эбелалъ  рокълъул  х1алт1и  гьубунбоа.  Къасунги 
супринахъса  рак1артун  эбелалъ  гьубураб  т1аг1ам  канабоа. 
Кунарсна  васазул  цояс  зурна  пуна,  цояс  къали  бачана,  цоясги 
кеч1  ах1набоа,  рассаннароа.  Къоялани  к1анароа.  Эбел  женел 
хизанса г1емер ризияййоа. 
Цокъолъвасаз ах1у-бачуншиме дазухъ цо чолса гьоболчи 
вери ва бица: 

---

 
 
107 
-Ассаламу-алейкум, гьоболчи вакьали мужой? 
-Гьоболчи  аллагьасул  вугу,  жанив  вегьи-бицунтун 
эбелалъ  гьоболчи  рикъив  ц1алри.  Васазул  цояс  хесаго  чоду 
цебеца  хер  т1амри,  дал  цоязги  дасда  воъзи  бак1бехьзибори. 
Эбелалъ хесаго сиг1и т1амри, кен х1удурри. Нух1лиса соботун 
верав гьоболчияс лазатгун кен ка къа. Нахъа гьоболчиси г1оло 
цояс зурма пури, цояс къали бача, цоясги кеч1 ах1ри, дал цоял 
рассанри. Г1емер ризи хот1рав гьоболчи к1ана. 
Цо  чан  къойица  дав  гьоболжеги  вена.  Жеги  даб  куцалъ 
эбелалъ  гундалъул  щуго  васасдаси  х1урмат  гьубутун  нух1а 
т1амна. 
Кьороса цочан къобахътун дав цалугьеан жеги вена. Чара 
къосарай  эбелалъ  хизанзул  къисматдасда  цебесалъуна, 
жидгиракъу хот1на. Гьоболас куна-къолорснавасазда: 
-Гьежебачун ах1и,- бицана. 
Чара  къосарал  васаз  ракълад  х1унук1он  бачана-ах1на. 
Ризи  хот1рав  гьобол  михъал  кьурутун  велънавадаздаса 
бикьалъна.  Эбел  вавасал  даб  сордолъ  ракъурегана.  Нахъилаб 
къоялъ къасуннуца бакана ва къат1иса сасриана: 
-Гьоболчи вакьали мужой? 
Чара къосарай эбелалъ: 
-Огьаллагь,  жегиавчи,  аман  щеб  гьубузи?-  бицунтун 
васазухъ  баланава  х1илла  ургъана.  Гьоболветун  женел 
бак1хьуна.  Эбелалъ  нижпергун  хинк1ал  гьуруна.  Кинжо 
х1удур  г1ураме  эбелалъ  даб  кьороб  лъуна  вавасазухъ  ишара 
гьубутун бицана: 
-Кунай гьобол, гьаблъимал. 
К1унил  мех1еса  иштагь  бич1арав  гьоболас  "бисмиллагь" 
бицзиг1ан  васазул  щуявги  цереретун  кунази  байбихьана  ва 
гъабса  г1аталъго  кен  лъуг1зибона.  Синуну  кинзижо  хут1у 
батнут1а  сучк1арлърав  гьобол  ч1икъ  гурса  воъана,  эбелгун 
васал серу-серу рассанна ах1на, кеп гьубуна. Пашманса нух1ли 
вахърав  гьобол  цойцо  дазухъ  венуру.  Бицинбугу,  гьоболчи 
аллагьасул  вуго,ц1алравги  ц1алч1евги,  амма  гьемер  бугасдаса 
аллагьас ц1униги. 
 

---

 
 
108 
 
Nağıl 
Ye qonaq, uşaqlar, siz də...
 
(Mətni təqdim etdi: 15; Tr: 9) 
 
Biri  var  idi,  biri  yox  idi.  Uzaq  kənddə  bir  ana  və  onun  beş 
oğlu  yaşayırdı.  Çox  kasıb  yaşasalar  da  həyatlarından  çox  razı 
idilər. Oğlanlar gündüzlər həyət-bacada işləyər, ana isə ev işləri ilə 
məşğul  olardı.  Axşamlar  süfrə  başına  yığışar,  ananın  hazırladığı 
təamdan dadardılar. Yeyib-içdikdən sonra  oğlanlardan biri zurna, 
biri nağara çalar, digərləri isə oxuyar, oynayardılar. Günlər beləcə 
keçərdi,  ana  öz  balalarından  çox  razı  idi.  Günlərin  bir  günündə 
oğlanların çalıb-oxuduğu bir vaxtda onlara bir atlı qonaq gəlir və 
deyir:  
- Asallamu-əleyküm, çağrılmamış qonaq qəbul edirsiniz? 
-  Qonaq  Allahın  qonağıdır,  gözümüz  üstə  yeriniz  var  -  deyə, 
ana  qonağı  evə  dəvət  edir.  Oğlanlardan  biri  tez  onun  atının 
qabağına ot tökür, o birilər evdə ona oturmağa yer göstərirlər. Ana 
tez  lavaş  salır,  yemək  hazırlayır.  Yoldan  yorğun  gələn  qonaq 
ləzzətlə yeyir, içir. Sonra qonağı əyləndirmək üçün oğlanlardan biri 
nağara çalır, o biri zurna çalır, o birilər oxuyur və oynayırlar. Çox 
razı qalan qonaq yola düşür. Bir neçə gündən sonra həmin qonaq 
yenə  qayııdır.  Yenə  həmin  qaydada  qonağa  ana  və  onun  beş  oğlu 
hörmət  edir  və  yola  salır.  Aradan  bir  gün  keçməmiş  həmin  qonaq 
çağrılmadan  yenə  gəlir.  Çarəsi  kəsilmiş  ana  balalarının  qismətini 
onun  qabağına  düzür,  özləri  isə  ac  qalır.  Qonaq  yeyib-içdikdən 
sonra oğlanlara:  
-  İndi  çalın,  oynayın  görək,  -deyir.  Çarəsi  kəsilmiş  oğlanlar 
aclıqdan  bir  təhər  çalıb-oynayırlar.  Razı  qalan  qonaq  bığlarını 
buraraq gülümsünür və onları tərk edir. Ana və uşaqlar isə həmin 
gecə ac – acına yatırlar. Sonrakı günün axşamı yenə qapı döyülür 
və çöldən səs gəlir: - Qonaq istəmirsiniz? Çarəsi kəsilən ana:  
- Oh, yenə bu, aman, nə edək?  – deyə, balalarına səslənir və 
hiylə qurur. Qonaq gəlib öz yerini tutur, ana isə sarımsaqlı – xəngəl 
hazırlayır. Yemək hazır olanda ana onu ortaya qoyur və balalarına 
işarə edərək deyir: 

---