123
Tsaylax
74
da qamışdan düzələn başlıqlar,
Qaxyeylağa
75
sıra ilə gediş zamanı,
Kimin yol açaraq birinci getməsi yadınızdadırmı?
Arabık har sural yığılbı doxa,
Xəə qımıl qadcume med bağrı koxa.
Eyheyi “soyus bala vuxoxa”,
Verğençed damcebı daykan, yikele?
Arab
76
vaxtı hər yerdə xotmalar
77
yığılır,
Göydə bulud görünəndə bağrı çatlayır,
Deyirdilər “ayı bala doğur”,
Gün olanda da damcıların tökülməsi yadınızdadırmı?
Kaşkaler, kıdıkar, çurçumer, eçer,
Sa-asva havaykan qadebı, içer.
Ay yizın akelnan yuçubı, çocer,
İlakkenan həşde şos şu, yikele?
İtburnu, əzgil, alma, meşədə bitən cır alma,
Bunları yığmağa gedərdik oğlanlar, qızlar.
Ay mənim ağıllı bacılarım, qardaşlarım,
Siz özünüz özünüzün yadınızdasınızmı?
74
Tsaylax yer adıdır. Bəlkə də ildırım vuran yerdir. Orada qamış bitir. Baş
örtüyü, şlyapa düzəltmək üçün oraya gedərdilər. Çaylaqda uşaqlar gildən
müxtəlif heyvanlar, qoçlar düzəldirdilər. Qamışlardan da baş örtükləri
düzəldirdilər
75
dağ adıdır. Orada bir mərasim keçirilmişdi. Atna ğotxi qarın içindən birinci
yol açana deyilir. Etna qotxi isə bağ, qırılmaq deməkdir. Bilinmirdi ki, bu yolun
çəkilməsidir, yoxsa ipin, bağın qırılmasıdır
76
Arab ot çalımı mərasiminə deyilir. Ot çalan alətə də arab deyilir
Göydə bir bulud görünsəydi, hamının ovqatı təlx olurdu. Ot çalımı zamanı ota
yağış dəyməməlidir. Yağış adı çəkiləndə insanlar təlaş keçirirdilər. Günəşli
havada yağış görünəndə deyərdilər: “Ayı balalayıb.”
77
kiçik ot tayası və ya bağlaması
124
Yikbı. Saxuraşe cokle yikbıva eyhe. Çina məna şi “suvayle”,
şi “sa millet vodun”. Saxur cuvab sak etnominike kadı. Həşde
yikbışın say 70 min vodun. Manbışin 10 azırıle hexana Dağıstane,
Rutul rayone, Babayurt, Dərbənd, Kizlər, Mahackale, Rusiyeyni
menni şaharbıse qudmuş vexe. Azerbaycanıl, Qax, Zakatala,
Belakan sayid Bake, Gənce, Sumqayıt, Şeke, vexe. (Ə: 11, s: 2;
Tərcuma hı-ına: 13)
Lezqi xalkıni igitivaleni dastane həynəxud eyhe:
“Sertba, qeb hişan ha-a deş yıkbı,
Amma manquni qılıncın igidivalike qaf ha-a.” (Ə: 11, səh: 4;
Tərcuma hı-ına: 13)
Saxurlar. Saxurlar özlərini “yıkbı” adlandırırlar. Mənası
“biz dağlıyıq” və ya “biz bir xalqıq” deməkdir. “Saxur” sözü isə
“sak” etnonimindən əmələ gəlmişdir. Hazırda saxurların sayı 70
min nəfərdir. Onların 10 mindən artığı Rusiyada, Dağıstanın Rutul
rayonunun qərb bölgəsində, Samur çayının yuxarılarında,
Dağıstanın Babayurd rayonunda, Rusiyanın Maxaçqala, Dərbənd,
Kizlər və digər şəhərlərində, Azərbaycanda isə şimal-qərb
rayonları olan Qax, Zaqatala, Balakən rayonlarında, habelə Bakı,
Gəncə, Sumqayıt və Şəki şəhərlərində yaşayırlar.(Ə:11, s:2; Tr: 13)
“Sarvili” ləzgi dastanı saxurları belə təsvir etmişdir:
Sərtdir, dinməzdir saxur,
Amma onun qılıncı,
İgidlikdən söhbət açır. (Ə:11; s: 4; Tr: 13)
Kın
Vereq enaq kalla! (Ə: 11; s: 8; Tərcuma hı-ına: 13)
Hamni verığnı həkella! (Xabarbı hı-ına va
Tərcuma hı-
ına:13; )
And
Günəşə and olsun! (Ə:11, s:8; Tr: 13)
O günəş haqqı! (S: 13; Tr: 13)
125
İnanmişebxaybı (Xabarbı hı-ına va Tərcuma hı-ına: - 12)
Qed doğibı doğame – kavutni koce.
Quraxlıx exeme – kacalaşın siyahini oykan.
İnanclar
(S: 12; Tr: 12)
Çox yağış yağanda qorğa qovururdular.
Quraqlıq olanda keçəllərin siyahısını düzəldirdilər.
Qarğış (E: 11, s: 8)
Al duvağık tsa kixan!
Qarğış (Ə:11, s:8)
Qoy toy çələngin yansın!
Bayrambı
Gev qavki (Xabarbı hı-ına: 12; Tərcuma hı-ına: 13)
Çobanaşıni əre “gev qavki” bayramni vodun. Yuxxanni vaxtal
geybı katılni okalka sikal. Yedaşıka sa cıqe uxixan, sürü xəd kexe.
Xabınbışe eyhen, dehe gev qavkuna nuqbarbı ixesınbı. Tezen nisse,
maqaş, süzma manıd exen nuqbar. Mançıkle “gev qavki”
bayramvani eyhe. Mani payıke qonşubuşusub hivi xarnani.
Qırqunqe eyhenni Məhəmməd dayi nuqbarbışka kales. Məhəmməd
dayi karı ilakkana qırqına akkaykavur ilakka, mısayi nuqbarbı
hixaras. Man ham suvab, hamıd insanaşıni əre mehribanivalanu ha-
a. Man davaraşın, qeybışın sağda axi sa bayramni vod. Gehelesdi
vaxtal gev hicıb dokanani.
Bayramlar
Quzu buraxma bayramı (S:12; Tr:13)
Çobanların arasında Quzu buraxma bayramı olurdu. Quzu
müəyyən yaşa dolur yaz vaxtında. Quzu ilkin göy ota çıxanda həm
otdan yeyir, həm də onların anaları da göy otda otlayırlar. Sürü
çoxalır. Evdəkilər də deyirlər ki, çobandır da, gələndə nübarla
Dostları ilə paylaş: |