Azsayli xalqlarin folkloru

 
 
149 
 
Dekke çaruxbı alyaasse, dix bazareyxa ğiyxarna  
(Kuma) 
Atası çarıq geyincə oğlu bazara gedib çatar.   
 (Tüstü) 
 
Karni yitsaey djaqvarana yats   
 
(Tsabıl) 
Qaranlıq damda ağ cöngə  
 
 
(Şabalıd) 
 
Veybar ıxaeyd, çisse iyxvas axa deşod   
   (Kirpi) 
İynəsi olsa da, özü tikə bilmir    
 
(Kirpi) 
 
 
 
Dekkaaşin uvhiybı (E: 4) 
Atalar sözləri (Ə: 4) 
 
Ərab mihman eyxhengun akka axtıda ıkkan 
Qonağı ərəb olanın qapısı ğen gərək 
 
Gılina umoyzar, qıdimna humoyzar 
Yayda yorulma, qışda boylanma 
 
Sabır insanın abır, cabır şahrayn abır 
Səbir insanın, hasar küçənin abrıdır 
 
Bixin aqa hetsa 
Kərki içəri yonur 
 
Vəqə vəqəni gelike, tse, tseni gelike gyuvaaxan 
Qoyunu qoyun ayağından, keçini keçi ayağından asarlar 
 
Sa  xıleka  xhıta  hoole,  manisa  xıleka  ərdıqa  ilyakka, 
kokavxhaye va 
Bir əli ilə arpa verir, o birisi ilə quyruğunu yoxlayır görsün, 
kökəlir, ya yox 
 

---

 
 
150 
Bissiyin pətəx çurunulqa hidiyxharangə, çurunus eva vod ıxa 
va eyhe 
Pişiyin pəncəsi ətə çatmayanda, deyir – iylənib 
 
Gılina xoçeyle qəyqənna, qıdimna qərçini çatuyle qəyqən 
Yayda ilandan qorxan qışda ala çatıdan qorxar 
 
Suva çank eeqa ooxhana deş, ooxhangab qoyid gel sanad exha 
Tülkü tələyə düşmür, düşəndə də iki ayağı birdən düşür 
 
Xhanel dexhayle qiyğa, kiiyn ilyozaras deş 
Quyuda su olmasa, tökməklə sulu olmaz 
 
Dama gidevcu xılibı qimiykar 
Çayı görməmiş çırmalanma 
 
Katseeqa etuyn kukeeqa qaylen 
Qaba tökülən qaşığa gələr 
 
Qənaka alivxuna goruiylqa gyooxana 
Qarğa ilə dost olan, zibilə düşər 
 
Hicoone, vəş vəqə gazanmiş havuna xhinne vor galirxhu? 
Nə uzanıbsan, elə bil yüz qoyun qazanıbsan? 
 
Bissiys hivaaquy, qovas qivkuy 
Pişik üçün oyun, siçan üçün ölüm 
 
Gafni yiqneeqa qına gavkku 
Söhbətin ortasına keçi buraxdılar 
 
Şal giyşaranbı xhinne iviykar 
Şal toxuyan kimi gəzirlər 
 
 
 

---

 
 
151 
Avtulnacab gyootana 
Bağlını döyərlər 
 
Kafanıqa cib deş eyxhen 
Kəfənin cibi olmaz. 
 
Xhyan qakkyavhiyn yöxxə. 
Suyu kəsilmiş dəyirman 
 
Gidyootuni şaltukuke birinz vooxhena deş 
Döyülməmiş çəltikdən düyü olmaz 
 
Dyakkiyn quqar menni şiteyni akvee ağaanbı 
Ququ quşu yumurtalarını başqa quşun yuvasında çıxarır 
 
Tserra hambaz, qiyğa yək 
Əvvəl yoldaş, sonra yol 
 
Yizın  kar  zaka  aldaxan  hımaa  (Xabarbı  hı-ına va  Tərcuma 
hı-ına: 11)  
Mənim malımı mənimlə dalaşdırma (S: 11 və Tr: 11) 
 
Dalı qozet haana insan yıkal axvana deş 
Arxanı gözləyən igid heç vaxt uduzmaz 
 
Qudj xidyaalesdi işilxa imeçi 
Bacarmadığın işə girişmə 
 
Seyikva balaqeyxa kimeçe 
Ayı ilə çuvala girmə  
 
En xerna duşman naps vodon 
İnsan üçün ən böyük düşmən nəfsdir 
 
Sa tapıke suva deş vooxena 
Harda bir təpə varsa o dağ demək deyildir 

---

 
 
152 
 
Sa yivıke çalaq deş eyxen 
Bir ağacla meşə olmaz 
 
Demirçiy çika dena eyxena 
Dəmirçinin bıçağı olmur 
 
Havuna pisvalla djaza dena aaxvana deş 
Həyatda pislik eləmə, pislik heç vaxt cəzasız qalmaz 
 
İtv-itv vu ivqoyka qal ittu xexe deş 
Bal-bal deməklə ağız şirin olmaz 
 
Xav haana xunaşe yexena 
Evi ev eləyən qadındır 
 
Xaana baraka akelnana xunaşe vorna 
Evin bərəkəti ağıllı qadındır 
 
Akelnana xunaşe adamiyna baxt vobna 
Yaxşı qadın kişinin bəxtidir 
 
Akelnani xunaşeyka pisda adamiy eyxena deş 
Ağıllı qadının pis əri olmaz 
 
Akelnana xunaşe adamiyn saqın xıl vodon 
Ağıllı qadın kişinin sağ əlidir 
 
Yuqun do xebna devlet vobna 
Yaxşı ad ən böyük dövlətdi 
 
Yuqun do yuqni işbişe adaylen  
Yaxşı ad əməllə qazanılar 
 
 
 

---

 
 
153 
Adamiyn djuvab sa eyxen  
Kişinin sözü bir olar 
 
Dekkis, edis dexana, şavus djar ixes deş  
Ata, anaya oğul olmayan başqasına da ola bilməz 
 
Djuni djanas dexana, merunkxusur ixes deş 
Özünə xoş gəlməyəni başqasına rəva görmə 
 
Yişo citana yugna, tü xiliyna (Ə: 11, s: 30) 
Nitq qısa olar, ip uzun (Ə: 11, s: 30) 
 
Okani kokal ok alele, mağani kokal – mağa. 
Otun kökündə ot bitər, gicitkən kökündə isə gicitkən 
 
Yıkbışın əkanabı, qimqayn qafbı, ixayn karbı  
(Xabarbı hı-ına va Tərcuma hı-ına:13) 
Lətifələr, gimgə söhbətləri, olmuş əhvalatlar  
(S: 13 və Tr:  13)
 
 
Neni karavanena 
Letifna dek məllimni vor. Sa yiğıl dekke Letifıkle eyhen: 
-
 
Qare Letif ğu dehe xerna qade vor, sa karavane xoraq he-e. 
Dek  arkınme  Letife  qırqın  karavanbı  siinbı.  Manbı  cuni 
kemerık aytıl texnikumeka arkın. Xəmni harayka dekkıkle eyhen: 
-
 
Qare daday hayinçinı nençena xoraq ha-as? 
 
Hansı qazanda bişirim 
Lətifin atası müəllim işləyirdi. İşə gedəndə atası Lətifi yanına 
çağırıb diyir: 
-
 
Bala, bax, bir azdan ocağa qazança qoyarsan. Mən gəlincə 
su qaynayıb hazır olsun ki, gəlib tez yemək bişirə bilim.  
Lətif  evdə  nə  qədər  irili-xırdalı  qazan  varsa,  bir  yerə  yığdı. 
Bilmədi  hansında  su  qoysun.  Bütün  qazanları  kəmərinə  taxıb 
atasının yanına yollandı. Döymədən qapını açıb deyir:  
-
 
Ata, bunların hansında yemək bişirəcəksən? 

---