14
Avarlar
2
(onlar Zaqatala rayonunun Car, Kebeloba,
Axaxdərə, Zilbal, Dardoqqaz, Mazıx, Qobizdərə, Maqov, Uzuntala,
Danaçı, Paşan, Hötala, Abaylı, Çardaxlar, Balakən rayonunun
Katex, Qabaqçöl, Mahamalar, Binə, Sarıbulaq və s. kəndlərində
kompakt halda yaşayırlar.
Macar tarixçisi Andras Rona-Tasa görə avarlar ilk
dönəmlərdən etibarən Türk dilinin bir ləhcəsini danışırdılar. Szarvas
şəhərində tapılan iynə qutusundakı yazılar Andras Rona-Tasa görə
Türk dilində yazılmışdır. (Ə:20)
“Qafqaz avarlarına edilən DNT testləri və araşdırmaları
nəticəsində avarların İranlı bir millət olmadığı aydın bir şəkildə
faktlarla təsdiq olunmuş, avarların Dağıstan türkləri ilə qohumluğu
ilə bağlı vacib məlumatlara rast gəlinmişdir.
Bu gün tarixə bitərəf şəkildə yanaşan və tarix elminə inanan
bütün tədqiqatçılar bunu çox yaxşı bilirlər ki, avarlar da, onların
əcdadları olan iskitlər də öz be öz türk oğlu türkdür.” (Ə:19)
“Avar dilinin çoxlu dialektləri vardır ki, bu dialektdə danışan
bu dilin daşıyıcıları bir-birini çətin başa düşürlər. Avar dilinin
dialektləri şimal, cənub-qərb, cənub-şərq qrupuna bölünür ki,
Zaqatala bölgəsində yaşayan avarlar andalan, antsux, karah, kusur,
Zaqatala (car) dialektində danışırlar.” (Ə:14; s:21)
“Tarixən Asiya ilə Avropanı bir-birinə çulğalaşdıran ilk Asiya
xalqı Saka türkləri, onlardan sonra isə Hun türkləridir. Hun
türklərinin ən yaxın xələfləri isə Topa, Sabir və Avar türkləridir.
Avar türkləri imperatorluq quran iyirmi beş türk xalqından biridir...
Bu gün Macarıstanda, Dunay sahillərində qapalı toplum kimi qədim
adət-ənənələrini yaşadan Avar türkləri Bolqarıstanda yaşayan
türklərin mühüm bir qismini təşkil edirlər” (Ə:15)
Saxurlar
3
özlərini “yıkbı” adlandırırlar. Onlar Rusiyada,
Dağıstanın Rutul rayonunun qərb bölgəsində, Samur çayının yu-
xarılarında, Dağıstanın Babayurd rayonunda, Maxaçqala, Dərbənd,
Kizlər və digər şəhərlərində, Azərbaycanda isə şimal-qərb rayonları
2
Avarlar haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 97
3
Saxurlar haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 133
15
olan Qax, Zaqatala, Balakən rayonlarında, habelə Bakı, Gəncə,
Sumqayıt və Şəki şəhərlərində yaşayırlar. (Ə:11; s: 2)
“Alban tarixində və V-VII əsrlərə aid qədim mənbələrdə
həmin bölgədə yaşayan ıpin (ıbin), silv və ciqb tayfalarının adları
çəkilir. Ibinlər avarların Albaniyada yaşayan hissəsinin, silvlər
Dağıstanda yaşayan hissəsinin etnik adlarıdır, ciqblər indiki
saxurlardır, onlar özlərinə indi də yixbı deyirlər.” (Ə:16)
“Ehtimal var ki, saxurlar leq, gel, qarqar, bəlkə də elə sak
tayfalarından törəyiblər” (Ə:5; səh:234)
“İngiloylar
4
Qafqaz Albaniyası tərkibinə daxil olan, beləliklə
Azərbaycanın etno-siyasi tarixinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan
qədim gel tayfasının varisləridir” (Ə:12; s:6)
“İngiloylar qədim Alban soykökünə bağlı müstəqil etnos
olmuşdur” (Ə:12; s:59)
Akademik Y.Yusifov, akademik M.İsmayılov, Z.İ.Yampolski,
Q.Qeybullayev, K.Əliyev, Z.Bünyadov, Ş.Kaya, M.Bala, F.Cəlilov,
X.Xəlilli albanları türk mənşəli tayfa hesab edir. Tədqiqatlar
göstərir ki, bəzi alban tayfaları əsasən Dağıstanla həmsərhəd
bölgələrdə yaşayan dağıstandilli, alban etnik adını daşıyanlar, yəni
alban tayfası olmuşdur, daha bir neçə tayfa isə türkdilli idi.
Dağıstandilli tayfalar indiki udilərin, ləzgilərin, avarların,
saxurların, qrızların, buduqların əcdadları idi. (Ə:16)
Milli Məclisin deputatı, AMEA Tarix İnstitutunun direktoru,
professor Yaqub Mahmudov “Gündəlik teleqraf” qəzetinin
“Brifinq” layihəsi çərçivəsində siyasət müxbiri Nərgiz Ehlamqızına
15 fevral 2014-cü ildə verdiyi müsahibədə gözəl bir fikir irəli
sürmüşdü: “Müstəqillik dövründə “Altay dünyası” adlı jurnal
buraxmışdıq. O jurnalda qosqoca palıd ağacı verilmişdi. O palıd
ağacının bir kökü Altaylardadır, o biri kökü Cənubi Koreyadadır,
digər kökü Qafqazdadır, gedir Bosniya-Hersoqovinaya çıxır. Sonra
budaqlardır, hər biri müasir türk xalqlarıdır. Tarixin dərin qatında
eyniləşirik... Türkçülüyün vətəni Azərbaycandır. Azərbaycan
möhürü o qədər güclüdür ki, bu möhür üstümüzdə getməlidir. O
4
İngiloylar haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 198
16
möhür olmazsa, parçalana bilərik. (Ə:18)
Azərbaycan suveren və demokratik respublikadır. Respubli-
kamız onun ərazisində yaşayan bütün etnosların Vətənidir.
“Azərbaycanda yaşayan ruslar, beloruslar, tatlar və talışlar,
avarlar və ləzgilər, udilər və ingiloylar, kürdlər və tatarlar,
ümumiyyətlə özünü bu ərazinin bərabər hüquqlu sakini sayan bütün
xalqların nümayəndələri öz hərəkətləri ilə sübut etdilər ki,
Azərbaycan təkcə azərbaycanlıların deyil, eyni dərəcədə onların da
Vətənidir. Hüquqi baxımdan özünü bu respublikanın vətəndaşı
sayan hər bir xalqın nümayəndəsi elə azərbaycanlı sayılmalıdır,
çünki bu ərazinin sakinidir, onun çörəyi, suyu, havası ilə qidalanır.”
(Ə:9;s:5)
Azərbaycan özünü bu torpağın vətəndaşı hesab edənlərin
vətənidir. Azərbaycan milli azlıqların - udi, avar, saxur, ingiloy,
ləzgi və başqalarının Vətənidir.
Hər bir xalq qoynunda boya-başa çatdığı bu torpağın
yetirməsidir.
Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev deyirdi: “...Mən
görüşlərimi milli azlıqların nümayəndələri ilə görüş
adlandırmaq istəməzdim. Bu, Azərbaycanın, Azərbaycan
xalqının nümayəndələri ilə görüşdür.”
Böyük alimlərimizin fikirlərinə hörmətlə yanaşaraq, bu alim-
lərimizdən bəhrələnərək ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
söylədiyi fikrə söykənərək bu qənaətə gəlirik ki, Şəki-Zaqatala
bölgəsində yaşayan azsaylı xalqların nümayəndələri müxtəlif dil
daşıyıcıları olmasına baxmayaraq, azərbaycanlıdırlar.
Tarixən Azərbaycan müxtəlif dilli xalqların məskəni olmuş və
bu xalqları birləşdirən Azərbaycan dili olmuşdur. Bu dil həm
Azərbaycan türklərinin, həm də bu bölgədə yaşayan etnosların
ünsiyyət vasitəsinə çevrilmişdi. Bu da Azərbaycanda yaşayan bütün
xalqlar arasında ortaq bir dilin yarandığını sübut edirdi.
Çox maraqlı faktdır ki, azsaylı xalqların örnəklərində qədim
sözlər mövcuddur ki, bu da dilçilər üçün ən sanballı mənbədir. Bir
neçə nümunəyə diqqət edək: Məsələn, udi dilində işlənən siyux -
sıyıq, tabak (tabax) - xonça – sini, yəxni – (yəxnə) - ət yeməyi;
saxur dilində işlənən qadax (qədək) - mismar; ərava – araba; doxxaz
Dostları ilə paylaş: |