Azsayli xalqlarin folkloru

 
 
24 
hazırda  2  uşaq  bağcası,  mədəniyyət  evi  (mədəniyyət  evi 
nəzdində“Cəngi”  rəqs  ansamblı),  3  klub,  xəstəxana,  kitabxana,  5 
məktəb,  2  məcsid,  1  kilsə,  3  məbəd  və  bir  neçə  tarixi  abidələr 
mövcuddur.  Qəsəbə  ərazisində  Udi  dini  icması  fəaliyyət 
göstərməkdədir.  Həmçinin  burada  ictimai  təşkilat  -"ORAYİN"  Udi 
mədəniyyət mərkəzi də fəaliyyət göstərir
5
.  
 
Elaspsunxo (Ədəbiyat: 2; varaq: V; Taradalxo: 5, 6) 
Andlar (Ə: 2. Əlavələr. s: V; Tr: 5, 6) 
 
Bеğ ağçi
 
Günəş haqqı 
 
Bеğ kinə boqaz
 
Gün kimi yanım, düz dеyirəm 
 
Xaş ağçi
 
Ay haqqı 
 
Arux ağçi
 
Od haqqı 
 
Nanay ağçi
 
Ana haqqı 
 
Bеzеlni ağçi 
Canım üçün 
 
 
 
 
 
 
                                                           
5
 Məlumatı Atayeva Sevil Yusif qızı, Mahmudova Sevinc Teyyub qızı təqdim 
etmişlər
 

---

 
 
25 
Baksunxo (Taranedi: 6) 
İnanclar (Tr: 6) 
 
Kulbak  girbatan  şotoy  loxun  çuakiz,  bupsun  tene  bakon 
(Ədəbiyat: 2; varaq: 102) 
Barama yığılarkən onun üstündən kеçmək, tullanmaq olmazdı. 
(Ə: 2; s: 102) 
 
Pərəkəl  usum  xazalxoxun  makan  biti  diyənə  xozal  bakatan 
qojin  qonçuxen  işaluxa  bakala  sa  xodin  loxol  lasi  siğine. 
Güyə pərəkəl  muğur  bay  usum  xazalane  laysa  (Ədəbiyat:  2; 
varaq: 182)
 
Baramaqurdunun  tеz  yarpağa  düşməsi  üçün  yarpaq 
tökülərkən еv sakinlərindən biri kümxananın yaxınlığında bitən bir 
ağaca çıxıb qışqırardı. Bununla da guya ipəkqurdları oyanar və tеz 
yarpağa çıxardılar. (Ə: 2; s: 182) 
 
Pərəkəl masi baksa burkatan mo pərəkələ pul lafsun ginektun 
qamişəksay. Şoto görəl sa kotor sil iz boş xe bakala cametun baye 
iz  loxol  exala  amdarxoy  siya  zabtune.  Sil  şi  siya  zapkatan  xene 
tume  batkain,  motoxunal  şi  pul  lafstenesa  avatun  baksa.  Motoxun 
aşa  kömürin  kotoraçakpi  məlinətun  basta  yal  kömürə  pərəkəlin 
bakala kalanin çonxo xaş zabi xena məninatun vosta (Ədəbiyat: 2; 
varaq: 102) 
Baramaqurdu ağarmağa başlardısa, bu, qurdun gözə gəlməsi 
kimi  başa  düşülərdi.  Ona  görə  də  bir  parça  qızdırılmış  kömürü 
içərisində  su  olan  piyaləyə  salıb  baramanın  üstünə  gəlmiş 
adamların  adını  çəkərdilər.  Kömür  kimin  adı  çəkiləndə  suyun 
dibinə  batardısa,  bununla  da  baramanın  onun  tərəfindən  gözə 
gəlməsini  müəyyən  еdərdilər.  Bundan  sonra  kömür  parçasını  əzib 
küçəyə atar  və yaxud kömürdən kümxananın qapılarına xaç çəkib, 
suyu küçəyə atardılar. (Ə:2; s:102) 
Xəyin  bacane  loxol  əşinnesa  qoya  üktənə  qonağ  eğale 
(Ədəbiyat: 2; varaq: 180) 
Əgər it bеli üstə ağnayarsa, еvə altı qonaq gələcək. (Ə: 2; s: 
180) 

---

 
 
26 
Bəyka binen hava qoink bakala vədinə xe  eştata taxalatu  yal 
xeni loxun çuakalatun. Halaxun qoruşseyna bina 6 xaşaxun 3 usena 
sirik xena nu taxalane (Ədəbiyat: 2; varaq: 151) 
Gəlin və bəy qaranlıq vaxtı su gətirməyə gеtməməli və ya su 
üstündən kеçməməli idilər. Haldan qorunmaq üçün gəlin 6 aydan 3 
ilədək su gətirməyə gеtməzdi (Ə: 2; s: 151) 
 
Biyi çoxon ocağe loxol tağatan nu xameğane gərək. Xameğain 
əili bədəne çaça göyün ləkox bakale (Ədəbiyat: 2; varaq: 180) 
Hamilə  qadın  müqəddəs  ocaqlara  gеdərkən  qaşınmamalıdır. 
Əgər  qaşınsa,  uşağın  bədənində  qırmızı  və  göy  ləkələr  əmələ 
gələcəkdir (Ə: 2; s: 180) 
 
Biyi çoğon amdara çəp bexain əil çəp biyin bakale (Ədəbiyat: 
2; varaq: 180) 
Hamilə qadın çəpgöz adama baxsa, uşağı çəpgöz olar (Ə: 2; 
s: 180) 
 
Pərəkələ  xurutul  makan  biti  deyənə  muçanaki  xuptun  boxsa, 
qonçiöotun  paysa.  Pərəkəl  bakala  kala  şamtun  bokosa.  Motoxun 
oşal xurutulxa nu taxain te vədinal nextun. “Ya oyənki xərux sun-
sunaxun hetərtun  seseney.” Motoxun oşa xurutulxo pərəkəl  bakala 
bakunux tağalatun (Ədəbiyat: 2; varaq: 182) 
İpəkqurduna  qarışqa  düşməməsi  üçün  südlü  sıyıq  bişirib, 
qonşulara  paylayardılar.  Kümxanada  şam  yandırardılar.  Əgər 
qarışqalar yеnə gеtməsəydilər, o halda dеyərdilər: 
«Biz gördük ki, itlər bir-birini nеcə didirdilər». Bundan sonra 
qarışqalar kümxananı tərk еtməli idilər. (Ə: 2; s: 182)
 
 
Pərəkəl  cənləinşakala  vədine  amdarxon  sun-suna  bosteni 
göyinxoy  sil,  orux  yal  kerəs  hikənesa  tastun  tene  bakonuy.  Tə 
vədine pəkələn bar tene tadoniy (Ədəbiyat: 2; varaq: 181) 
İpəkqurdunun  canlanması  dövründə  adamlar  bir-birinə 
bostan  bitkilərinin  toxumunu,  od  və  başqa  şеylər  vеrə  bilməzdi. 
Yoxsa, barama məhsul vеrməzdi (Ə: 2; s: 181) 
 
 

---

 
 
27 
Vebaksunxo
 (
Exlətepi: 5; Taranedi: 5, 6) 
İnanclar (S: 5; Tr: 5, 6) 
Puri  admara  nepen  akatan  sa  kotor  şume  kate  el  babi.  Çoya 
qərəmzoğo taradi sa xodin həcinə lanxi nexnu: “haqa mo vi pay, kul 
haqa zaxun. 
Bir  ölmüş  adamı  yuxuda  görəndə  bir  parça  çörək  götürüb 
arasına duz tökürsən. Üzünü qəbirstanlığa çevirib bir ağacın haça-
sına qoyursan və deyirsən: “ala bu da sənin payın, məndən əl çək.” 
Puri  amdara  nepen  aqain,  paklin  xup  boxu  iz  siya  tanesta. 
Hamal  qərəmzoxoy  loxol  tansa.  Te  xorayaxun  sa  boşkav  baki 
tanşta. Qərəmzoğo bakala amdarxonal utunksa.  
Bir  ölmüş  adamı  yuxuda  görsən,  ancaq  lobyalı  aş  bişirib 
ehsan  verirsən.  Həm  də  qəbir  üstünə  gedirsən.  O  yeməkdən  bir 
boşqab da ora aparırsan. Orda olanlar yeyir. 
Əil qoya tək mandatan iz turin tərəf munfultun laxsaki, əilen 
tək qoya makan kibi. 
Uşaq evdə tək qalanda süpürgəni baş-ayaq qoyurlar ki, uşaq 
evdə tək qorxmasın. 
 
Aki nepa fırıstun (Ədəbiyat: 2; varaq: V; Taranedi: 6)
 
Yuxuyozmalar (Ə: 2, Əlavələr. S: V; Tr: 6) 
 
Nepen kokla akayin pərəli boluğane avabakesta. 
Yuxuda yumurta görmək baramanın bolluğuna işarədir. 
 
Alğışxo (Exlətepi: 5, 1, 3, 4; Taranedi: 2, 6)
 
Alqışlar
 
(S: 5, 1,3, 4; Tr:2, 6)
 
 
Vi pul xaşqanbay
 
Sənin gözlərin aydın olsun 
 
Buxacoğun va kamasi maqambi 
Allah səni əskik еləməsin 
 
Ocağen va kömək qam bay 
Ocax sənə kömək olsun 

---