28
Ala arsiqin (Buxacoğun ) vamüq qandi
Yuxarıda oturmuş (Allah) səni bəxtəvər еləsin
Karğışxo (
Exlətepi: 10;
Taranedi: 6)
Qarğışlar (S: 10; Tr: 6)
Əfçi uqola oroxoğan baki.
Yalan deyən odda yansın.
Əfçi uqoltay loxol xe makan bəğəysi
Yalan deyənin üstünə su tapılmasın
Vitağala yak
mayinkan baki (Exlətepi: 9;
Taranedi: 7)
Sən gedən yol qara olsun (S: 9; Tr: 7)
Vi
kojin kala xekan çeri
Sənin evinin ərazisindən su çıxsın.
Udixoy tumarrgirə 24 saat çöybay vaxtrux
(Ədəbiyat: 2;
varaq: VII)
Udi təqvimində 24 saatın xüsusi bölgülərlə bölünməsi (Ə: 2,
Əlavələr. s: VII)
Arağor
səhərə yaxın еlə bir vaxtdır ki, ağacların siluеti görünür
Kəykəmuğu
nisbətən hava işıqlaşır
Üşеnen
lap tеzdən
Kəynəqa mativada
səhər
29
Savayna
səhər 8 – də
Bеrizarinqa
hələ tam günorta dеyil
Biyasinqa
Axşamçağı
Biyaxço
axşam üstü
Biyasin
Axşam
Üşe
gecə
Şuni bеğ
daha sonra
Joğilin Axsibay (Ədəbiyat: 2; Varaq: 166-167; Taranedi: 6)
Udiğoy yəyni bayram “Joyulin axsibay”yəni joxlin
bayramdun cuakesta. Me bayram Xina xoşe beyexe baksa. Me
bayramasta əsas ədətxoxun soğo udin xorayroxun sa “hərsə”ne
boxesa. Kokluna jaldi çoçatunbsa. Əyleğon içexoy ozanaxun toya
surukpi məlexotun tarakon, kojin konçuxoxun paytun curoğon.
məlexun qorsi-morsitun kirbon. Məğ məxpi joxunul eysunanin
ababakeston:
Qortsi-mortsi, qortsi-mortsi,
Ca еra, nə еra, kokla еça!
Bayame gine biyəsin məline ocaxtun aruxbon, şotoy loxun
cubtunkon. Arixoy loxun cupkatan məxtune:
Qaça-qaça aruvo,
Qaça-qaça aruvo.
30
YAZ BAYRAMI (Ə: 9, s: 166-167; T: 6)
Udilər yaz ayında «joğulun axsibay», yəni yaz bayramı
kеçirərdilər. Bu bayram mart ayının ortalarında kеçirilirdi. Bu
bayramın əsas əlamətlərindən biri hamının еvində ənənəvi
xörəklərdən biri sayılan «hərsə» bişirilməli idi. Yumurta bişirib
qırmızı boyayardılar. Uşaqlar boyunlarına çanta kеçirib həyətləri
gəzər, еv sahiblərindən pay umardılar. Həyət-bacadan Novruz gülü
yığardılar. Mahnı oxumaqla yazın gəlişini bəyan еdərdilər:
Novruz gülü, Novruz gülü,
Bir gətir, iki gətir, yumurta gətir!
Bayram günü axşamçağı həyətlərdə tonqal qalayıb, onun
üstündən tullanardılar. Tonqal üstündən tullanarkən oxuyardılar:
Ağrım-acım odda qalsın,
Ağrımı-acımı od aparsın.
Nije laşkoyxo (Ədəbiyat: 2; varaq: 482-484; Taranedi: 6)
Udixosta xareko xuyəzi rəzulux samcine baksa.
Mərəğmu ədətxoxun soxoual xoneki, sa çoça eş exti tanunsa
xuyəri koya. Eşa çöybi qitu xurə qitu ğaratun tasta.
Eş diris kay bakain mo şo unsune ki me əş bul tene bikal.
Mər sa əito. sako qəxkabaxlu çurkatan nextun, kə be vi eşatun
biris kayde? Yəl əcuxlainşakatan: hin çoça eşen yakabenuy?
Udoöosta xuyər başksun ten baksa irəzuluğaxune baksa
diyənə, boşainşaksunxo male baksa. Ailə ostğarebksa.
Elçi tağatan xaşba samcine taysa. Xaşpalux nəsiluğçane
baksa. Naxun-bavaxun sane bikesa. Udexon mertun ne.
Buxarçoxo dənmişen bi dənmişenbi xaşba hetaynaken
dənmişi?!
Xaşba mərtun qiymətləndiluşsa. Xaşpa badalun kala biyabur
culuxe baksa.
Dəmirin sa qaydana-Xaşpaxun xuyər haksun tene bakon.
Xaşpa xuyər tastun tene bakon.
31
Damna vədine mərey, Vüx nəsila qədər xuyər haksun tene
bakon.
Mər sa ədətoy ki qaynaxoqa binnen sa oraunaxun xe üxes tene
bakoniy.
Dayın xuyər, Əmin xunər əxil qomaxun xuyər hakes tene
bakoniy.
Nişanastal, laşkoyastal xuyəri koya ğare koje tağon.
Dayın kala role bakoniy. Xuyər dayın koyaxune köçkoniy.
Xuyəri bavan xuyəri kula tadi nexe:
Bez xuyərə ba, bal buxarcoğos tapsursa.
Keraz kanxoy ədət. Şəkinaxun farkaltun eçoniy.Tək
zurninaxun laşkoytun boniy.
Laşkoy ükümci, bazarin ğimxo, tule xaşasta, fi asaresi taxun
oşane bakoniy.
Laşkoy havinaxune bakoniy.
Saxin ğine bəyeynak bin eştatun həzirləişakoniy.
Ğari xuyəri koya loşkoy sa vədinəne bakon.
Xuyəri koya loşko xare koya bakola laşkoyaxun zore bakoniy.
Dələy enexon, xaçpa eneğon. Bəyi çoya xanpi bəytun bon.
Xodaxun bul surukbi tpotundon. Şin bula döptain, bəyə
mundar ruhurxoxun əxileboniy, iz yaka qayekoniy. Te tüfənkə
bəyəne tadoniy.
Nan xələt taditoxun oşa tüfəngə şotay kokoxun kaytunkon.
Xaşpan bəyi amdarxon sa kala bəyə koyaxun çefki, xaşpan
xuyəri
kula bike, tərs kula yön kula tadi ne:
– Xuyər ba, bak Buxarçoxos tapşursa.
Xuyəren masine lakon. Şəkin şalatun butkon iz bel. Xuyərə
yaka badatan xuyəri biçi, yal biçilux, sal yengəne tağon. Biney
biğal ğaçtuney.
Bina həzirbaltoğo xələttun tanon.
Ğaraxi sa xələtə suntin haki tineton xaval tasta.
Bina arabinaxuntun taşoniy. Arabin beşlama botu xələtun
hakoniy.