Azsayli xalqlarin folkloru


Altı donuz altı qoz ağacının altında altı qoz yеyir (Ə: 2; Əlavələr, s: VI; Tr:5, 6)



Yüklə 1,45 Mb.
səhifə3/13
tarix11.03.2018
ölçüsü1,45 Mb.
#31143
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Altı donuz altı qoz ağacının
altında altı qoz yеyir (Ə: 2; Əlavələr, s: VI; Tr:5, 6)

Xəbənin ögxəxən ögеn ög,

xəxən ögxəxəti

Xəbən6 altı yumşaq qabıqlı

qozla altı qoz sındırdı
Mugəl muğə mukaləmе

Vəl buynuzludu


Oğul öğül qoğoli döğoli

Oğul damda böcəyin altındadı.

Tapmacox (Exlətepi: 1, Taranedi: 1)

Tapmaca (S:1; Tr: 1)
Eki eki nexsu, tene eysa,

Meki, meki nexus enesa. (Cicir)


Gəl, gəl deyirəm, gəlmir,

Gəlmə, gəlmə, deyirəm, gəlir. (Dodaq)



İzdoxnoqo tsitsiqе, (Ədəbiyat: 2, varaq: VI; Taranedi: 5)

Malpana mitsiqе,

Ğеzaxun çukalamе,

Bucurqе ukalamе,

Oxayan bukalamе. (qadjoli)
Burnunda çiçəyi var, (Ə: 2; Əlavələr. S: VI)

Dеməyin ki, balacadı,

Tağdan qoparılmalıdı,

Soyulub yеyilməlidi,

Hələ turşuya da qoyulmalıdı (xiyar)
Qori – mori mukənе,

Xazal do mukanе,

Ul bokodi çukayn,

Zoğal aki ukayn,

Cəri du, cığınu du,

Va aruğu banadu. (bimpil)


Əyri – üyrü buynuzdu,

Yarpaqların da altındadı,

Əl uzadıb qopartsan,

ağzına qoysan,

Səni yandırar,

yaxar, oda salar. (bibər)
Sa xunçi saal viçine baksa, sun-sunay koya qonağ tayes te­tun bak­sa. Upanan şo hikə? (Ği saal şü) (Exlətepi: 8; taranedi: 4)
Bir bacı, bir qardaş olur. Onlar bir-birinin evinə gedə bil­mir. O nədir? (Gecə və gündüz) (S: 8; Tr: 4)
Savaxtan cenesa, biyəsin bateksa.Upanan şo hikə? (Beğ)

Səhər çıxır, gecə batır.

O nədir? (Günəş)
Tubul pehlevani nağılxo

Curumesi xodrux

Sanci nağıl (Exlətepi:5; Taranedi:5)
Soğo buney, soğo tenoy, aize Tubul ciyen elmuxla sa amda­roy. Çəiluğa biti-exebsay, qa eqatanal hema-hema zorbatoqayol oka duqeney. Samalal kür akalqan, şip amdarey. Əciqon bikestan pe­linqine cureqoniy, iz beş ceqaltu şulkute boney. Camatal xeyrəl qe­lene be. Daxtak zabsun xureqaltin kotukxoy alabbseyna sivtə Tu­bulatun kəvexoy. Ocina bafti arabina tək icin kebekoney. Sa ədə­təl buney Tubuli. koya kul amsi etenexoy. İz kiye bitaltu tə­rən­gül, xodi tay əmnə bel laxi məlne eneconiy.

Uş eştena araba ğackal akal tene be. Uşa şalakene econey. Pə şalak sa araba uşey. Ğimxoy sa ğine Tubul iz kiye mix exti bi­rinz exbsa taysay. Xane yaka cobakatan aneki ki, cile ğuytu sa nəj­nə xoda zabi tumexun şinesa cebki koval kine curumbi yake ake­qala sa qala boserene. Avane baki mo sa hetər, aamdar tene, ma­nisa sa pehlivani əşe. Tə vaxtmağo aize beş bakala yaqmoqo peh­livanxon nişan laxsun ədətey. Curumecisi sa xoda, dəmirə, yal ki, sa xoda tumexun cevki yaka boseri tatunsay. Moşobseneneyki me yakaxun pehlivane cobake üklə sa ğar bunesa cerekan.

Tubulen xoda aki əş hekala baksuna kamişe baki. Tə tərəfe me tərəfe beği. İz biye kele ozane boyda sa qaraağace lafti. Şoto tu­mexun cuneki. İz turin oka laxi hema kanuxun curumebi, nəy­nə xodi toxun laxi ceri taneci iz əşla. Əycindəri savaxtan Qə­bə­li­nə sa karvan covaksoy. Sarvan curumesi sun-sunay tox laxeci xo­durxo akalakine karvan enefi.

- Me aize peylivano, ical kala. Şoto bəbi beş peylivanaxun bu­şuresten. Curbi covakaltoxun zomtun bayki, aize Tubul cien oğu­zi ğaro. İcal exnu birinze exbsa. Karvana citundi exnu. Tu­bu­la kaltunbi sa kala xodi xojina.

Sarvanen bine:

- Karvana pis amdarxoxun qorişsana zaxun peylivanez ta­ras­ta. Şotine curumbi yaka bosereyne nəjninə.

Qara ağacal hunen bosere. Şoto görəl purananal buşuruka­la­nan. Beş peylivana sakayvax nu toesi mandi ko şalak şiklama va tadaylan, şotin va sakayn vaxun ko şalak birinz extaylan.

Tubulen bine lazim tene. Sarvan irəzi tene bay.

- Yan həmşəhəriyoxtun ukon, nu buşurukayn, taşevken. Ko şalak birinza tadan taxen.

Tubulen beneği ki keraz yak butene. Kavrannaxun eqa­lora­xal, Tubulaxune exbalaroxal kirtunsi. Buşurkaltoxoy hərəmine kır­tunsi. Şotoconal alin loxol bakala paltorxo cevki burtunki bu­şu­rupsa. Samci burupsunaxun Tubulen kamişe baki, qonaq ici­xin kele zorsuze. Amma saksunal curtenesay. Şoto görəki, qo­naq­qey. Qonaq taysen icixun cenesay, şotay kula curumenay, kula-cola zıq-zıqebsay, kula kaşeney. Tubul sa kije ciqilti zabi qonaqa iz bel exti, pəmci ciqıltina iz zora laki boneseri ba­lan­ko­yi zacluğa, qonaq kele cətinluqaxun cacluğaxun ceri muzen le­curesun-lecuresun yoldaşxo bine:

- Şiklame şalakoxo xaybanan, cifkanan oka. Zalimi qar Rüs­­təm Zaleymiş.

Tubulen şiklame sa şalaka exti bine:

- Mandi şiklama şalaklayşanan buşurxo, qonaqnan, vəx ha­lalesbsa. Qonağa boşksun yasta qoraxo baysune.

Sarvan sal iz yoldaşqo Tubuli sa zora tə, iz akula görə, di­ris baka bi, Xane yaka beg batkala tərəf tatunsi. Te ğinaxun Tu­bul samalal qele calxeci.



Tubul pəhləvan haqqında rəvayətlər

Burulmuş ağaclar

Birinci rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Biri varıydı, biri yoxdu, kənddə Tubul adlı cantaraq7 bir adam vardı. Gəncliyindən əkin-biçinlə məşğul olmuş, yeri dü­şən­də də neçə-neçə qoluzorlunun kürəyini yerə vurmuşdu. Bir az də­li­qanlı görünsə də, əslində sakit adam idi. Di gəl ki, acıq­lan­dı­ran­da pələngə dönər, qarşısına çıxanı şil-küt edərdi. Camaata xey­ri də çox dəyirdi. Taxta çəkdirmək istəyənlər iri kötükləri dö­şə­yib dəz­gaha qaldırmaq üçün hamıdan qabaq Tubulu ax­tarır­dı­lar. Pal­çığa batmış arabanı təkbaşına çıxarardı. Tubulun bir adə­ti vardı. Evə əliboş qayıtmazdı. Ələ düşən şaxdan, budaqdan çiy­ninə alıb gətirərdi həyətə. Odun gətirməyə araba qoşduğunu da gö­rən olmamışdı. Odunu şələ ilə gətirirdi. İki şələsi bir araba odun idi.

Günlərin birində Tubul əlioraqlı çəltik biçməyə gedirdi. Xan yolunu keçəndə gördü ki, baldır yoğunluğunda bir yalanqoz ağa­cını çəkib kökündən kimsə çıxarıb çubuq kimi burub yolun gö­zəgəlimli bir yerinə atıb. Bildi ki, bu, adi Allah bəndəsinin işi de­yil, hansısa bir pəhləvanın əməlidi. O vaxtlar kəndlərin qən­şər8indəki yollara pəhləvanların nişan qoymaları dəbdə idi. Vu­rulmuş bir ağacı, dəmiri, yaxud da başqa bir ağacı kökündən çı­xarıb yola atıb gedirdilər. Yəni bu yoldan pəhləvan keçib, qorx­maz bir oğul varsa, çıxsın meydana.

Tubul ağacı görəndə hər şeyi başa düşdü. Sağa-sola baxdı. Gö­zünə kəl boyunduruğu boyda bir qara ağac sataşdı. Onun di­bin­dən çəkib qopartdı. Ayağı ilə üstündən basıb bir neçə dəfə burdu, yalanqozun böyründə uzadıb oradan getdi öz işinə. Er­tə­si günü səhər yolu Qəbələyə sarı bir karvan keçirdi. Sarvan bu­ru­lub yan-yana qoyulmuş ağacları qoşa görən kimi karvanı sax­la­dı.

  • Bu kənddə pəhləvan var, özü də lap zırpısı. Onu tapıb pəh­ləvanımızla güləşdirməliyik.

Xeyli dayanıb keçənlərdən öyrəndilər ki, kənddə həqiqətən Tu­bul adlı bir oğuz oğlu var. Özü də zəmidə çəltik biçir. Karvanı sür­dülər çəltik sahəsinə. Tubulu çağırdılar iri bir ağacın köl­gə­sinə. Sarvan dedi:

  • Karvanı mərdimazardan qorumaq üçün özümlə bir pəh­lə­van gəzdirirəm. Yalanqozu o eşib yola atmışdı. Qara ağacı da sən atmısan. Qaydaya görə hər ikiniz güləşməlisiniz. Pəh­lə­va­nı­mı yıxsan, satılmamış qalan beş yük soğanı sənə verib ge­də­cə­yik, o, səni yıxsa, səndən beş yük çəltik alacağıq.

Tubul ha dedi lazım deyil, Sarvan razı olmadı:

  • Bizə həmşəhərli deyərlər, güləşməsən, uduzarsan. Beş yük çəltiyimizi ver, gedək.

Tubulun güləşməkdən savayı çarəsi qalmadı. Karvan əhli də, Tubulun biçinçi yoldaşları da yığıldılar. Güləşənləri aldılar döv­rəyə. Onlar da üst paltarlarını soyunub başladılar süpü­rüş­mə­yə. Elə ilk əlbəyaxada Tubul hiss etdi ki, qonaq ondan bəs qə­dər gücsüzdür. Amma onu yıxmaq istəmədi. Çünki qonaq idi. Qo­naq isə getdikcə qızışır, onun qolunu burur, üz-gözünü cır­maq­layır, əlini dişləyirdi. Tubul bir dəli nərə çəkib qonağı qal­dı­rıb başı üstünə, ikinci nərəni çəkib var gücü ilə onu atdı kə­nar­dakı böyürtkən kolluğuna. Yazıq çox çətinliklə kolluqdan çıxıb dili dolaşa-dolaşa yoldaşlarına dedi:

  • Soğan çuvallarını açın, düşürün yerə. Zalım oğlu əsl Zal oğ­lu Rüstəm imiş.

Tubul soğandan bir xurcun götürüb dedi:

  • Qalan soğanları yükləyin dəvələrə, qonaqsınız, sizə halal ey­ləyirəm. Qonağı soymaq bizlərdə günahdır.

Sarvan və yoldaşları Tubulun təkcə gücdə yox, ağılda da qüd­­rətli olduğunu görüb ona “sağ ol” dedilər və xan yolu ilə üzü günbatana səfə düzüldülər. Tubul o gündən sonra daha da məş­­hurlaşdı.
Xane Yaka Buşurubsuz

Pəmci nağıl (Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
Əkeə xuzeyn aize calxesi amdarxoxuney. İşa aizemoqo, şə­həre kele dostrux, hema-hema calxalconoy. Misik ğarena xü­yə­re nişanlaşey. Usum-usum çax qudoxun akeksay. Şotoko haki irə­ziləştun baki, payıze axire laşkoy farbestekatun. Biyəsin farpi-əcipsunaxun oşa savaxtan amdarxo kirbi əycindəri bin eş­ta­tun tasi. Xüyəri koya papatan, arsi kəy-ütunği. Oşal bina yen­gi­nə, xüyəri işa xüyərmoğo faytona arsesti, xuyeri məlinaxun cer­­tun. Yake toqal bakala aizemoxoy camaten bin içuxun eğala am­darxo aki aki müktün baksay. Covakitoğoxun oşa xe bo­sa­la­xol buney. Camat “Sarı Suya” covakitoxun oşa yaka kayesi sul­fa­nun aki. Qoyal kalabədənli, lopa bığla sa amdar suftin toğ cur­pe­ney. Bin cire Əkel usum beş cobaki. Yaka boti amdari şu bak­su­­na zombaksune curesi, yaka, hetər kaypestuna fikirbi. Me ya­ka botal, Şəki xane pehlivaneymiş. Sulfinan kaykalo, elə, şumal la­xiyo şoneymiş. Əkelin bine:

- A bici, va xələt taden, tabak taden, sulfina qırba. Yayna şad yak upa tağen.

- Zu pehlivanzu, yaka xələt hakseyna tez bote. Zoxun bu­şu­ru­kala amdar eca. Bez bacana oka duğayn, vəyna vardla-si­sik­lə yak, zu şotay bacana duqayz yaka fırıpi taqalnan. Movalki ev əciz­luq upsune.

Bin ecaltoyğoxun zorba, buşurkala amdar tenoy. Əkelen eka lasi camata barti yaka hare aize. Tubul pehlivana laşkan mə­li­ne camati boştan bəbi, exlətipi. Tubul Xane peylivanxun bu­şurp­sun tene xureci.

Pineki, mər bayz zərəl zapkoz.

Əkelen xounçane burki:

- Bina yaka baltaz hare. Yaka boti peylivanaxun əiten bul nu bikaynmahala biabur bakoz. Tetər avabaka bitez, kula bo­xo­da okaxun za exta.

Tubulen iz eka lasi Əkelə qər baki taneci. Tubulen nu bu­şurp­suna covaksunane pi.

Xane peylivan irəzi tene bay.

- Bez bacana oka nu duqayn yakaxun tez cekal. Yaka cu­ru­pi taynan. Camatxoy boşa biyəbur bakanoz.

Peylivanxon buşurukalatun bay.

Buşurunsun sa saat zabepi suntu Tubulen birdən iz avabala fən­də əşpeşti şotoy bacana oka duneqi. Amdarxoy cəpin səs ha­ne­ki hərqanu. Bacan oka duqesi peylivan sulfina, el-şuma exti tox zabepi, camata şat yake pi. Tubuli me əşlə ibakala laşkoi am­darxo üken şo əşəri tun pi Əkel xuzeyin gele mük bakeney. Laş­koyi məline papale kine iz lasi əka Tubula paye tadi. Xa­ne­nal Tubule me əşlə “paysuz” dene barti sa dəstə əkla amdar ya­ka­bi iz töxe eçesti falağina bati tapeseti. Xane pehlivanal Tu­bu­lan te dünyanetun. Şotokoy buşurpi qa isal "Pehlivane yurd" si­ya­xun çalxesa.


Xan yolunda güləş

İkinci rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Əkel xozeyin kəndin tanınmış adamlarından idi. Ətraf kənd və şəhərlərdə çoxlu dostları, neçə-neçə tanışları vardı. Kiçik oğ­lu­na qız nişanlamışdı. Tez-tez təzə qudalarla görüşürdü. Onlarla ra­zılaşıb payızın axırlarında toy dəstgahı qurdu. Axşamkı çal-ça­ğırdan sonra ertəsi gün səhər adamlarını başına yığıb gəlin gətirməyə getdi. Qız evinə çatanda artıq onlar üçün məclis hazır idi, xeyli yeyib-içdilər. Sonra da gəlini yengəsi və rəfiqələri ilə bir yerdə faytonlara əyləşdirib qız həyətindən çıxartdılar. Yol­üs­tü kənd camaatı gəlinin dəstəsini şən ovqatla qarşıladı. Ardınca su atanlar da oldu. Camaat Sarı suyu keçəndən sonra yolda qə­ri­bə bir mənzərə ilə süfrə açılmışdı. Ucaboylu, iribədənli, lo­pa­bığ­lı bir adam da süfrənin başında dayanmışdı. Gəlin yerə düş­dü. Əkel xozeyin tez qabağa keçdi. Yolu kəsmiş adamın kimliyini öyrənmək istədi, yolu açmaq üçün tədbir fikirləşməyə başladı.

Məlum oldu ki, yolu kəsən Şəki xanının pəhləvanıdı. Süf­rə­ni də, duz çörəyi də o qoyub. Əkel xozeyin ona dedi:

  • Ay qardaş, sənə xələt verək, xonça verək, süfrəni yı­ğış­dır. Bizə xeyir-dua ver, gedək.

Pəhləvan razı olmadı:

  • Mən pəhləvanam, yolu xələt almaq üçün kəsməmişəm. İs­tə­yim başqadı. Mənimlə güləşmək üçün adam gətirin. Kürəyimi ye­rə vursa, hamınıza güllü-çiçəkli yol, mən onun kürəyini yerə vur­sam, yolu burulub keçməlisiniz. Bu da hamınız üçün acizlik de­məkdi.

Gəlin gətirənlərin içində qoluzorba, güləşmək bacaran adam yox idi. Əkel xozeyin camaatı yolda qoyub atını kəndə sarı çap­dı. Tubul pəhləvanı toy həyətində tapıb əhvalatı danışdı. Tu­bul xanın pəhləvanı ilə üz-üzə gəlmək istəmədi. Dedi ki, bu hə­rə­kət mənə ziyan gətirə bilər. Xozeyin yalvarmağa başladı:

  • Gəlini yolda qoyub gəlmişəm. Əgər yolu kəsmiş pəh­lə­van­la sövdəmiz baş tutmasa, mahalda biabır olacağıq. Elə bil ki, yıxılmışam, mənə əlini uzat, qaldır ayağa.

Tubul atını minib qoşuldu Əkel xozeyinə. Gedib çatdılar ca­­maat olan yerə. Pəhləvanlar ədəb-ərkanla görüşdülər. Tubul gü­ləşsiz ötüşməyi xahiş etdi. Xanın pəhləvanı razı olmadı.

  • Qərarım qətidi, kürəyim yerə dəyməsə, yoldan çıxan de­yi­ləm. Qoy yolu burulub keçsinlər. El-oba yanında xəcil olsun­lar.

Pəhləvanlar güləşməli oldular. Güləş bir saatdan çox çək­di. Tubul qəflətən özünün bildiyi fəndlərdən birini işlədib rəqi­bi­nin kürəyini vurdu yerə. Adamların alqış səsi ətrafa yayıldı. Məğ­lub olmuş pəhləvan süfrəni də, duz-çörəyi də yığışdırıb kə­na­ra çəkildi, camaata xeyir-dua verdi. Tubulun qələbəsini eşi­dən toy adamları ona ürəkdən “Əhsən” dedilər. Əkel xozeyin çox sevinmişdi. Elə toy həyətinə çatan kimi o mindiyi ürgəni Tu­bu­la bağışladı. Xan da Tubul pəhləvanın qələbəsini “mü­ka­fat­sız” qoymadı. Bir dəstə atlı göndərib onu yanına gətirtdi. Fa­laq­qa­­ya saldırıb o ki var döydürdü. Xanın pəhləvanı da, Tubul da dünyasını dəyişdilər. Onların güləşdikləri yer isə indi “pəhləvan yurdu” adı ilə tanınır.

 
Ecnu baki əş



Xibinci nağıl (Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
Damna işkarxoy exlətbi nagıla gğrə, Tubul pevylivan Al­banı padşah Cavaçşiri nəsiləxune. Tubul nəvə-nəticəqoy, şo­tay nə­siləxun bakala kerəz amdarxoy muzaxun-muza cobaki exlətxo görə Tubulı bava Tabul işqar kala Cavanşıri nəticə, yalk kötük­cə­nə bake. Tubuli nanay Tamami bip əile be. Pəqar sal pə xuyər. Tubul micik viciney. Şotay kala vici Abul kele cavane pure. Xa­vara gorə abul Tubulaxunal zorbane peylinane bake. Şotay iz ci Tu­mas peylivaeneymiş, iz işa bakala toqon Abul ki­netun calxsay. Yax papi nağılasta upesay, sa qine Abul peylevan “Kala əcx­cun” ukeqala qala ceperi çaçe qırpsamış. Me vədə işaluğa ba­ka­la “ecluğa” parayi səsruxo ibakkeci. Burki əşlə barti Abul hare ex­luqa. Aizin yuzbaşınen darğa yakabeney ecnu. okali haqqa arum kirbseyna. Darğa camatux irəziləşəki kine aruma kirebsay. Ec­nu sa kəsib işkaral buney. Şotay təyəmin usenaxun bor­cey­miş. Darğan kəsibi butun aruma şakala krbi taştune curesay. Me kəsiben buy işalaki suntuxun biki ləcəkesi nexey:

- Vi beş biyaz, a vici, bez əylexo qoroxan hari. Me şakala bez əyleğo tada.

Darğan kəsubə təpikləyşi ciritebi:

- Şakala tərba! Banexsu, tərba.

Fakir kəsib səs bafteney hər qala. Ecnu bakalorox bexsun curbi yak baxsay beyn darğan kə bale. Abul pehylevan me əşə port tenebi. İşalayşaki darğına pine:

- Xoyşeksa va şakalatərba işkari sa həkər əşluxo şoval qo­ro­xe.

Darğan iz kiye bakala hasina Abuli kiye duği pine:


  • İrad baka meyn abul şakalaxun ləcəkeci darğay kiyexun ha­neki. Darğa me kərə iz butun zora laxi abuli əmnə belxun ha­si­na ləcəkedi. Abulen ene icu əfees tenebay, əcuxtan duneği iz bel. Tarapi darğa cuqu sa qapaze zapi. Darğa icixun taneci. Ec­luq sun-suna qərpay Aize doxturen darğa qina oşaqele cətin­lu­ğa­xun icule eceri. Darğa icu eqamca bess xavar panepi Şəkina. Qa­zi­nen Abuley na sabac kobale boti. Abul pehylevana tatunşeri ce­za zabesteyna. Şoto falaqa badi burtungi tamsa. Abul me dərdə porttenebi şo haksun qərəraxun görə cureci falaqena tume­xun cuki elmoqo cərkestunne cərkez tene baki. Me zoren Abuli ta­pana bonaxun ziqbi. Şoto sabac xajil dutunği. Abul küəlmuş iz əl­muğa cərkesdi. Mitilə bineti Sa vaxt baski te dünyanene taci. Abul coqan sa vaxt piyin neğa cinepi, oşa kerez aize işkarane taci. Abuli sa qaroy Osman, Tubulen şoto qarluqane exti. Şotin Os­manaa iz xuyarmo\oxuna sane efsay. Osman kocce yeşə pa­pa­tan Tubulen icuxun əşkene taneşeri. Mal-mal iz əşsurxoxun əy­lə zomepsay. Əylel əciz əyl teney. Tubulen epseni usen şad arum bitey. Ancipi aruma usum əxbi extundi. Haval muşla bak­su­naxun körə əşlə kiyex təvqeztene bakoniy.

Osman cizarafat qonşin armi şalaka sunit əmnə bel exti. taşeri dərzə bacane capebi. Qoşi exnulal zor əşe taysay. Hetere ba­ki şakale buubala qonşinen şalakxo bokelepi. Şalak kame ba­ki. Xeylək kəfəcitoxun oşa şalak Tubulı nu taneci dərz ba­canexu­ne bəkəneci. Qonşi bava-ğar burtunki Osmana kapaz­lan­şa Osmane taxsina iz ozane exedi pine:

- Zu bez zora avabakesteyna zarafatezi şalaka taşerezuy. Tu­bulen Osmana samci kərə kule alabi. Me əş Osmaneyna dərse bay. osman Tubul pehylivaneynaiz ğarkiney curesune akesti. Abul bavay, Tubul əmin peşina layiğnu davamebi.


Xırman əhvalatı

Üçüncü rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Köhnə kişilərin danışdığı rəvayətə görə, Tubul pəhləvan Al­ban hökmdarı Cavanşirin nəslindəndir. Tubulun nəvə-nə­ticə­ləri­nin, onun nəslindən olan digər adamların biri digərinə dildən-dilə ötür­dükləri məlumata görə, Tubulun atası Tatul kişi böyük Ca­van­­şirin nəticəsi, ya kötükcəsi olmuşdur. Tubulun anası Tamam ar­vadın dörd uşağı olmuşdur. İki oğlan uşağı və iki qızı. Tubul kiçik qardaş idi. Onun böyük qardaşı Abul çox cavan yaşlarından dün­yasını dəyişib. Deyilənlərə görə, Abul Tubuldan da güclü pəh­lə­van olmuşdur. Onun əsl adı Tumas pəhləvan olmuşsa da, ət­raf­da onu hamı ləqəbi ilə Abul kimi tanıyırdı.

Dildən-dilə bizə çatmış rəvayətdə deyilir ki, bir gün Abul pəh­­­ləvan “Kala əcxcun” deyilən yerdə qaratikan kolu yığırmış. Bu arada yaxındakı “e çluğ” deyilən xırman sahəsində haray-hə­­şir səsi eşidir. Başladığı işi yarımçıq qoyub, Abul gəldi xır­ma­na. Kənd yüzbaşısı darğanı göndərmişdi xırmandan torpaq haqqı buğ­da yığmağa. Darğa camaatdan əvvəldən razılaş­dırıl­mış qay­da­da taxıl yığırdı. Xırmanda bir kasıb da vardı. Onun əvvəl­ki il­dən də darğaya borcu vardı. Darğa kasıbın bütün ta­xı­lı­nı çu­val­la­ra yığdırıb aparmaq istəyirdi. Bu kasıb isə dolu çu­val­lardan bi­rin­dən bərk-bərk yapışıb deyirdi:

  • Sənin qadan alım, qardaş, balalarıma yazığın gəlsin. Bu çu­valı balalarıma bağışla.

Darğa kasıbı təpikləyib qışqırırdı:

  • Burax çuvalı! Sənə deyirəm, burax.

Yazıq kasıbın səsi aləmi bürümüşdü. Xırmandakılar mat-mat darğanın nə edəcəyini gözləyirdi. Abul pəhləvan bu vəziyyə­tə dözməzdi. Yaxınlaşıb darğaya dedi:

  • Yalvarıram sənə, çuvalı burax, kişinin bir çətən uşağı var, o da yazıqdı.

Darğa sağ əlindəki əsa ilə Abulun əlinə vurub dedi:

  • Rədd ol, burdan!

Abul çuvaldan yapışıb onu darğanın əlindən aldı. Darğa bu dəfə var gücü ilə Abulun çiyninə əsanı ilişdirdi. Abul daha özü­nü saxlaya bilmədi, hirsi vurdu başına. Çevrilib darğaya bir yum­şaq qapaz çəkdi. Darğa bayaq ha getdi özündən. Xırman qa­rışdı bir-birinə. Kəndin türkəçarə həkimi üç gündən sonra dar­­ğanı çə­tin­lik­lə oyatdı. Hələ darğa oyanmamış bu xəbər çat­dı­rıl­­dı Şəkiyə. Qa­zi Abula yüz çubuq kəsdi. Abul pəhləvanı apar­dı­lar cəza­lan­dır­ma­ğa. Onu falaqqaya salıb başladılar döyməyə. Abul bu dərdə döz­­mədi. O, ədalətsiz hökmə qarşı istədi falaqqa­nı dibindən qo­pa­­rıb xilas olsun. Xilas ola bilmədi. Bu gücə Abu­lun qarnı içə­ri­dən cırıldı. Ona yüz çubuq vurdular. Abul ya­rım­can xilas oldu. Fay­­ton tutub kəndə getdi. Ağrılar çoxaldı, yor­ğan-döşəyə düşdü. Xey­li yatandan sonra dünyasını dəyişdi. Abul qardaşının yeganə oğlu Osmanı Tubul qardaş oğulluğa götürdü. Abu­lun arvadı bir müddət göz yaşı tökdü, sonra isə başqa kəndə ərə getdi. Tubul pəh­ləvana Allah üç qız qismət etdi. Oğlu olma­dı. Osmanı öz qız­la­rından da yaxşı saxlayırdı. Çalışırdı ki, uşaq öz yetimliyini hiss etməsin. Osman on beş yaşına çatanda Tubul onu özü ilə iş yerinə apardı. Az-az öz işlərini uşağa öyrətdi. Uşaq aciz uşaq deyildi.

Həmişə işi tay-tuşlarından da yaxşı görürdü. Atası Abul, pəh­ləvan Tubul bu il xeyli taxıl yetişdirmişdi. Tər töküb taxılı tez bir zamanda biçdilər.

Hava küləkli olduğundan fürsəti əldən vermək olmazdı. Os­­man yarızarafat qonşunun buğda çuvalının birini çiyninə atıb, apa­rıb dərzin arxasında gizlətmişdi. Qonşu xırmanda da güc­lü iş gedirdi. Necə oldusa öz çuvallarını dolduran qonşu çu­val­ları say­dı. Çuval əskik çıxdı. Xeyli axtarışdan sonra çuval Tu­bulun dö­yül­məmiş dərz tayasının dalından tapıldı. Qonşu ata-oğul baş­ladılar Osmanı qapazlamağa. Osman təqsirini boynuna alaraq dedi:

  • Mən gücümü bildirmək üçün zarafatla çuvalı ora apar­mı­şam.

Tubul Osmana ilk dəfə əl qaldırdı. Bu hadisə Osmana bir dərs oldu.

Osman Tubul pəhləvana əsl oğulluq sevgisi göstərdi. Abul atasının, Tubul əmisinin peşəsini layiqincə davam etdirdi.
Tubulal zorbaney

Bipinci nağıl (Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
Muzaxun -muza covaki hari papi exlətxo görə Tubul pey­le­van damna Qəbəlnənə yeşəyşene. Qəbəlnə yşəyşi udiyox dam­nas­­tal ğanziltun uksaymiş. Ganzil qəbəlin Dokuzdərə ukala kala cələyə kele baksaymiş. İşa aizi camatxoal hər usen fevral-mərte xaş­mığosta dəstənəxun Dokuzdərene etunsay. Sa qi Dokuzdərə qan­zil qipseyna Tovuzin aizexun xeylək amdarey eysay. Bü­tüm­tay bul ğanzil həvsuna qərbaeyney. Birdən zor muşe qalpi. Mər və­dene cələyeni boş ğanzil qirpsun qiluney. Aizluyox qirbi ğan­zila əmna bel haki cölin tərəftun taci. Cole papi-nupapaz sa ükna xod cükeci okala lafti. Xod sa cuxay loxole biti. Çoğo sal sa cür cər­kestes tetun baksay. Mukluğaxun işana cole pə-xib amdaren be­line otarşsay. Şotoqoy tox Tubul pehylivanal buney. Tubul pehyli­van icu səsə hari papesebi ki, xoden coqoy turmoqo oca­la­ne oocalaxpe. Şateki sa qi beş sel ağalane harey. Ocal cüqüney. Tu­bul amdarxoxun tavare xabar haki. Şukalasta tavar tene baki. Tubul biti xode oka baci alabsune curesi. Oşa cupuxo

- Zu xoda alabes bakaz xoda usum zobanan.

Mər pi Tubul xode okane baci.

Sa-pə dəqiqə icu qirqirbi sa zor ciğinepi xod malal bakayn iz qanuxun qalepi Coğa cərkestundi xuyba baki cux mükluğaxun tu­tupsane burki. Tubul xode okaxun cere. Samal iz qala curepi. İz pulmoğan hikal tene aksay. Şotik calxala cupuxoxun suntu iz toğ kalepi. İz pulmox bikesuna avabakesedi. Coğon şatay ku­la­xun biqi dəstin toqo eneceri. Şotoqon dəstənaxun yaralu coğo, sal Tubul peyhlivana Covurluna tatunşeri. İşkari pul kayteneciki - kaytenesi. Tubula arabina laxi qoyatun taşeri. Colci dosten Tu­bu­lin beleğoğo koyane eceri. Peyhlivani n kaci baksuni xavar hər qala panepi. Türkə cayenenal şotay pulmoğo kaypes te­tun­bay. Tubul peyhlivan bis-kose usen vicey qare Osmani koya yə­şəy­şibi. Geyin qineyal udixosta camateyna ük bakasbala am­dar­xo nextun:

- “Əş, Tubulal zorbaney, iz axir kə bay? Kertayna iz zora kanexi, iz pulmoğune baki”
Tubul da güclü idi

Dördüncü rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Dildən-dilə gəlib çatmış söz-söhbətlərə görə, Tubul pəhlə­van qədim Qəbələdə yaşamışdır. Qəbələdə yaşamış udilər keç­mişdə də xalyar9 yeyirlərmiş. Xalyar Qəbələnin Doqquzdərə de­yi­lən meşəliyində daha çox olurdu. Ətraf kəndin camaatı hər il fevral-mart aylarında dəstə ilə Doqquzdərəyə axışıb gəlirdilər.

Bir gün Doqquzdərəyə xalyar yığmaq üçün Covurlu kən­dindən xeyli adam gəlir. Hamının başı xalyar yığmağa qa­rış­mış­dı. Birdən güclü külək qopdu. Belə vaxt meşənin içindən xal­yar yığ­maq təhlükəli idi. Kəndlilər yığdıqları xalyarı çiyinlərinə atıb ta­laya tərəf yönəldilər. Talaya çıxar-çıxmaz fəlakət baş ver­di. Bir qoz ağacı qopub yerə dəydi. Ağac bir qadının üstünə düş­dü. Qa­dı­nı heç cür xilas edə bilmirdilər. Xoşbəxtlikdən yaxın ta­la­da iki-üç nəfər mal-qara otarırdı. Onların arasında Tubul pəh­ləvan var idi. Tubul pəhləvan tez özünü səsə yetirdi. Gəlib gör­dü ki, ağac qa­dının ayaqlarını torpağa basdırıb. Yaxşı ki, bir gün əvvəl şid­dət­li yağış yağmışdı. Torpaq yumşaq idi. Tubul üzü­nü adam­la­ra tutub balta soruşdu. Heç kimdə balta olası ol­ma­dı.

Tubul yıxılmış ağacın altına girib onu qaldırmaq qərarına gəlir. Sonra qadınlara tapşırır:


  • Mən ağacı qaldıra bilsəm, qadını tez çəkin.

Belə deyib Tubul ağacın altına girdi. Bir-iki dəqiqə özünü yı­ğışdırıb güclü nərə çəkdi. Ağac az da olsa yerdən ayrıldı. Qa­dın xilas oldu. Dəhşətə gəlmiş qadın sevincindən titrəməyə baş­la­dı. Tubul ağacın altından çıxdı. Bir az yerində dayandı. Göz­ləri heç nə görmürdü. O, tanış qadınlardan birini yanına ça­ğır­dı. Gözlə­ri­nin tutulduğunu bildirdi. Qadın onun əlindən tutub dəs­tənin ya­nı­na gətirdi. Onlar dəstə ilə yaralı qadını və Tubul pəh­ləvanı Co­vur­luya apardılar. Kişinin gözü açılmadı ki, açıl­ma­dı. Tubulu ara­­baya qoyub evinə apardılar. Çölçü dostu Tu­bu­lun mal-qara­sı­nı sürüb gətirmişdi evə. Pəhləvanın kor olması xə­bəri hər tərəfə ya­yıldı. Türkəçarə ilə də onun gözlərini aça bil­­mədilər. Tubul pəhləvan on-on beş il qardaşının oğlu Os­ma­nın evində yaşadı.

Bu gün də el içində udilərin arasında xalqa, camaata can­yan­dıran adamlara deyirlər: Əşi, Tubul da güclü idi. Axırı nə oldu?!

Yəni özgə üçün gücünü sərf etdi, gözü kor oldu.


Yüklə 1,45 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə