Tapmacox (Exlətepi: 1, Taranedi: 1)
Tapmaca (S:1; Tr: 1)
Eki eki nexsu, tene eysa,
Meki, meki nexus enesa. (Cicir)
Gəl, gəl deyirəm, gəlmir,
Gəlmə, gəlmə, deyirəm, gəlir. (Dodaq)
İzdoxnoqo tsitsiqе, (Ə
dəbiyat: 2, varaq: VI; Taranedi: 5)
Malpana mitsiqе,
Ğеzaxun çukalamе,
Bucurqе ukalamе,
Oxayan bukalamе. (qadjoli)
Burnunda çiçəyi var, (Ə: 2; Əlavələr. S: VI)
Dеməyin ki, balacadı,
Tağdan qoparılmalıdı,
Soyulub yеyilməlidi,
Hələ turşuya da qoyulmalıdı (xiyar)
Qori – mori mukənе,
Xazal do mukanе,
Ul bokodi çukayn,
Zoğal aki ukayn,
Cəri du, cığınu du,
Va aruğu banadu. (bimpil)
Əyri – üyrü buynuzdu,
Yarpaqların da altındadı,
Əl uzadıb qopartsan,
ağzına qoysan,
Səni yandırar,
yaxar, oda salar. (bibər)
Sa xunçi saal viçine baksa, sun-sunay koya qonağ tayes tetun baksa. Upanan şo hikə?
(Ği saal şü) (Exlətepi: 8; taranedi: 4)
Bir bacı, bir qardaş olur. Onlar bir-birinin evinə gedə bilmir. O nədir? (Gecə və gündüz) (S: 8; Tr: 4)
Savaxtan cenesa, biyəsin bateksa.Upanan şo hikə?
(Beğ)
Səhər çıxır, gecə batır.
O nədir? (Günəş)
Tubul pehlevani nağılxo
Curumesi xodrux
Sanci nağıl (Exlətepi:5; Taranedi:5)
Soğo buney, soğo tenoy, aize Tubul ciyen elmuxla sa amdaroy. Çəiluğa biti-exebsay, qa eqatanal hema-hema zorbatoqayol oka duqeney. Samalal kür akalqan, şip amdarey. Əciqon bikestan pelinqine cureqoniy, iz beş ceqaltu şulkute boney. Camatal xeyrəl qelene be. Daxtak zabsun xureqaltin kotukxoy alabbseyna sivtə Tubulatun kəvexoy. Ocina bafti arabina tək icin kebekoney. Sa ədətəl buney Tubuli. koya kul amsi etenexoy. İz kiye bitaltu tərəngül, xodi tay əmnə bel laxi məlne eneconiy.
Uş eştena araba ğackal akal tene be. Uşa şalakene econey. Pə şalak sa araba uşey. Ğimxoy sa ğine Tubul iz kiye mix exti birinz exbsa taysay. Xane yaka cobakatan aneki ki, cile ğuytu sa nəjnə xoda zabi tumexun şinesa cebki koval kine curumbi yake akeqala sa qala boserene. Avane baki mo sa hetər, aamdar tene, manisa sa pehlivani əşe. Tə vaxtmağo aize beş bakala yaqmoqo pehlivanxon nişan laxsun ədətey. Curumecisi sa xoda, dəmirə, yal ki, sa xoda tumexun cevki yaka boseri tatunsay. Moşobseneneyki me yakaxun pehlivane cobake üklə sa ğar bunesa cerekan.
Tubulen xoda aki əş hekala baksuna kamişe baki. Tə tərəfe me tərəfe beği. İz biye kele ozane boyda sa qaraağace lafti. Şoto tumexun cuneki. İz turin oka laxi hema kanuxun curumebi, nəynə xodi toxun laxi ceri taneci iz əşla. Əycindəri savaxtan Qəbəlinə sa karvan covaksoy. Sarvan curumesi sun-sunay tox laxeci xodurxo akalakine karvan enefi.
- Me aize peylivano, ical kala. Şoto bəbi beş peylivanaxun buşuresten. Curbi covakaltoxun zomtun bayki, aize Tubul cien oğuzi ğaro. İcal exnu birinze exbsa. Karvana citundi exnu. Tubula kaltunbi sa kala xodi xojina.
Sarvanen bine:
- Karvana pis amdarxoxun qorişsana zaxun peylivanez tarasta. Şotine curumbi yaka bosereyne nəjninə.
Qara ağacal hunen bosere. Şoto görəl purananal buşurukalanan. Beş peylivana sakayvax nu toesi mandi ko şalak şiklama va tadaylan, şotin va sakayn vaxun ko şalak birinz extaylan.
Tubulen bine lazim tene. Sarvan irəzi tene bay.
- Yan həmşəhəriyoxtun ukon, nu buşurukayn, taşevken. Ko şalak birinza tadan taxen.
Tubulen beneği ki keraz yak butene. Kavrannaxun eqaloraxal, Tubulaxune exbalaroxal kirtunsi. Buşurkaltoxoy hərəmine kırtunsi. Şotoconal alin loxol bakala paltorxo cevki burtunki buşurupsa. Samci burupsunaxun Tubulen kamişe baki, qonaq icixin kele zorsuze. Amma saksunal curtenesay. Şoto görəki, qonaqqey. Qonaq taysen icixun cenesay, şotay kula curumenay, kula-cola zıq-zıqebsay, kula kaşeney. Tubul sa kije ciqilti zabi qonaqa iz bel exti, pəmci ciqıltina iz zora laki boneseri balankoyi zacluğa, qonaq kele cətinluqaxun cacluğaxun ceri muzen lecuresun-lecuresun yoldaşxo bine:
- Şiklame şalakoxo xaybanan, cifkanan oka. Zalimi qar Rüstəm Zaleymiş.
Tubulen şiklame sa şalaka exti bine:
- Mandi şiklama şalaklayşanan buşurxo, qonaqnan, vəx halalesbsa. Qonağa boşksun yasta qoraxo baysune.
Sarvan sal iz yoldaşqo Tubuli sa zora tə, iz akula görə, diris baka bi, Xane yaka beg batkala tərəf tatunsi. Te ğinaxun Tubul samalal qele calxeci.
Tubul pəhləvan haqqında rəvayətlər
Burulmuş ağaclar
Birinci rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Biri varıydı, biri yoxdu, kənddə Tubul adlı cantaraq7 bir adam vardı. Gəncliyindən əkin-biçinlə məşğul olmuş, yeri düşəndə də neçə-neçə qoluzorlunun kürəyini yerə vurmuşdu. Bir az dəliqanlı görünsə də, əslində sakit adam idi. Di gəl ki, acıqlandıranda pələngə dönər, qarşısına çıxanı şil-küt edərdi. Camaata xeyri də çox dəyirdi. Taxta çəkdirmək istəyənlər iri kötükləri döşəyib dəzgaha qaldırmaq üçün hamıdan qabaq Tubulu axtarırdılar. Palçığa batmış arabanı təkbaşına çıxarardı. Tubulun bir adəti vardı. Evə əliboş qayıtmazdı. Ələ düşən şaxdan, budaqdan çiyninə alıb gətirərdi həyətə. Odun gətirməyə araba qoşduğunu da görən olmamışdı. Odunu şələ ilə gətirirdi. İki şələsi bir araba odun idi.
Günlərin birində Tubul əlioraqlı çəltik biçməyə gedirdi. Xan yolunu keçəndə gördü ki, baldır yoğunluğunda bir yalanqoz ağacını çəkib kökündən kimsə çıxarıb çubuq kimi burub yolun gözəgəlimli bir yerinə atıb. Bildi ki, bu, adi Allah bəndəsinin işi deyil, hansısa bir pəhləvanın əməlidi. O vaxtlar kəndlərin qənşər8indəki yollara pəhləvanların nişan qoymaları dəbdə idi. Vurulmuş bir ağacı, dəmiri, yaxud da başqa bir ağacı kökündən çıxarıb yola atıb gedirdilər. Yəni bu yoldan pəhləvan keçib, qorxmaz bir oğul varsa, çıxsın meydana.
Tubul ağacı görəndə hər şeyi başa düşdü. Sağa-sola baxdı. Gözünə kəl boyunduruğu boyda bir qara ağac sataşdı. Onun dibindən çəkib qopartdı. Ayağı ilə üstündən basıb bir neçə dəfə burdu, yalanqozun böyründə uzadıb oradan getdi öz işinə. Ertəsi günü səhər yolu Qəbələyə sarı bir karvan keçirdi. Sarvan burulub yan-yana qoyulmuş ağacları qoşa görən kimi karvanı saxladı.
-
Bu kənddə pəhləvan var, özü də lap zırpısı. Onu tapıb pəhləvanımızla güləşdirməliyik.
Xeyli dayanıb keçənlərdən öyrəndilər ki, kənddə həqiqətən Tubul adlı bir oğuz oğlu var. Özü də zəmidə çəltik biçir. Karvanı sürdülər çəltik sahəsinə. Tubulu çağırdılar iri bir ağacın kölgəsinə. Sarvan dedi:
-
Karvanı mərdimazardan qorumaq üçün özümlə bir pəhləvan gəzdirirəm. Yalanqozu o eşib yola atmışdı. Qara ağacı da sən atmısan. Qaydaya görə hər ikiniz güləşməlisiniz. Pəhləvanımı yıxsan, satılmamış qalan beş yük soğanı sənə verib gedəcəyik, o, səni yıxsa, səndən beş yük çəltik alacağıq.
Tubul ha dedi lazım deyil, Sarvan razı olmadı:
-
Bizə həmşəhərli deyərlər, güləşməsən, uduzarsan. Beş yük çəltiyimizi ver, gedək.
Tubulun güləşməkdən savayı çarəsi qalmadı. Karvan əhli də, Tubulun biçinçi yoldaşları da yığıldılar. Güləşənləri aldılar dövrəyə. Onlar da üst paltarlarını soyunub başladılar süpürüşməyə. Elə ilk əlbəyaxada Tubul hiss etdi ki, qonaq ondan bəs qədər gücsüzdür. Amma onu yıxmaq istəmədi. Çünki qonaq idi. Qonaq isə getdikcə qızışır, onun qolunu burur, üz-gözünü cırmaqlayır, əlini dişləyirdi. Tubul bir dəli nərə çəkib qonağı qaldırıb başı üstünə, ikinci nərəni çəkib var gücü ilə onu atdı kənardakı böyürtkən kolluğuna. Yazıq çox çətinliklə kolluqdan çıxıb dili dolaşa-dolaşa yoldaşlarına dedi:
-
Soğan çuvallarını açın, düşürün yerə. Zalım oğlu əsl Zal oğlu Rüstəm imiş.
Tubul soğandan bir xurcun götürüb dedi:
-
Qalan soğanları yükləyin dəvələrə, qonaqsınız, sizə halal eyləyirəm. Qonağı soymaq bizlərdə günahdır.
Sarvan və yoldaşları Tubulun təkcə gücdə yox, ağılda da qüdrətli olduğunu görüb ona “sağ ol” dedilər və xan yolu ilə üzü günbatana səfə düzüldülər. Tubul o gündən sonra daha da məşhurlaşdı.
Xane Yaka Buşurubsuz
Pəmci nağıl (Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
Əkeə xuzeyn aize calxesi amdarxoxuney. İşa aizemoqo, şəhəre kele dostrux, hema-hema calxalconoy. Misik ğarena xüyəre nişanlaşey. Usum-usum çax qudoxun akeksay. Şotoko haki irəziləştun baki, payıze axire laşkoy farbestekatun. Biyəsin farpi-əcipsunaxun oşa savaxtan amdarxo kirbi əycindəri bin eştatun tasi.
Xüyəri koya papatan, arsi kəy-ütunği. Oşal bina yenginə, xüyəri işa xüyərmoğo faytona arsesti, xuyeri məlinaxun certun. Yake toqal bakala aizemoxoy camaten bin içuxun eğala amdarxo aki aki müktün baksay. Covakitoğoxun oşa xe bosalaxol buney. Camat “Sarı Suya” covakitoxun oşa yaka kayesi sulfanun aki. Qoyal kalabədənli, lopa bığla sa amdar suftin toğ curpeney. Bin cire Əkel usum beş cobaki. Yaka boti amdari şu baksuna zombaksune curesi, yaka, hetər kaypestuna fikirbi. Me yaka botal, Şəki xane pehlivaneymiş. Sulfinan kaykalo, elə, şumal laxiyo şoneymiş. Əkelin bine:
- A bici, va xələt taden, tabak taden, sulfina qırba. Yayna şad yak upa tağen.
- Zu pehlivanzu, yaka xələt hakseyna tez bote. Zoxun buşurukala amdar eca. Bez bacana oka duğayn, vəyna vardla-sisiklə yak, zu şotay bacana duqayz yaka fırıpi taqalnan. Movalki ev əcizluq upsune.
Bin ecaltoyğoxun zorba, buşurkala amdar tenoy. Əkelen eka lasi camata barti yaka hare aize. Tubul pehlivana laşkan məline camati boştan bəbi, exlətipi. Tubul Xane peylivanxun buşurpsun tene xureci.
Pineki, mər bayz zərəl zapkoz.
Əkelen xounçane burki:
- Bina yaka baltaz hare. Yaka boti peylivanaxun əiten bul nu bikaynmahala biabur bakoz. Tetər avabaka bitez, kula boxoda okaxun za exta.
Tubulen iz eka lasi Əkelə qər baki taneci. Tubulen nu buşurpsuna covaksunane pi.
Xane peylivan irəzi tene bay.
- Bez bacana oka nu duqayn yakaxun tez cekal. Yaka curupi taynan. Camatxoy boşa biyəbur bakanoz.
Peylivanxon buşurukalatun bay.
Buşurunsun sa saat zabepi suntu Tubulen birdən iz avabala fəndə əşpeşti şotoy bacana oka duneqi. Amdarxoy cəpin səs haneki hərqanu. Bacan oka duqesi peylivan sulfina, el-şuma exti tox zabepi, camata şat yake pi. Tubuli me əşlə ibakala laşkoi amdarxo üken şo əşəri tun pi Əkel xuzeyin gele mük bakeney. Laşkoyi məline papale kine iz lasi əka Tubula paye tadi. Xanenal Tubule me əşlə “paysuz” dene barti sa dəstə əkla amdar yakabi iz töxe eçesti falağina bati tapeseti. Xane pehlivanal Tubulan te dünyanetun. Şotokoy buşurpi qa isal "Pehlivane yurd" siyaxun çalxesa.
Xan yolunda güləş
İkinci rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Əkel xozeyin kəndin tanınmış adamlarından idi. Ətraf kənd və şəhərlərdə çoxlu dostları, neçə-neçə tanışları vardı. Kiçik oğluna qız nişanlamışdı. Tez-tez təzə qudalarla görüşürdü. Onlarla razılaşıb payızın axırlarında toy dəstgahı qurdu. Axşamkı çal-çağırdan sonra ertəsi gün səhər adamlarını başına yığıb gəlin gətirməyə getdi. Qız evinə çatanda artıq onlar üçün məclis hazır idi, xeyli yeyib-içdilər. Sonra da gəlini yengəsi və rəfiqələri ilə bir yerdə faytonlara əyləşdirib qız həyətindən çıxartdılar. Yolüstü kənd camaatı gəlinin dəstəsini şən ovqatla qarşıladı. Ardınca su atanlar da oldu. Camaat Sarı suyu keçəndən sonra yolda qəribə bir mənzərə ilə süfrə açılmışdı. Ucaboylu, iribədənli, lopabığlı bir adam da süfrənin başında dayanmışdı. Gəlin yerə düşdü. Əkel xozeyin tez qabağa keçdi. Yolu kəsmiş adamın kimliyini öyrənmək istədi, yolu açmaq üçün tədbir fikirləşməyə başladı.
Məlum oldu ki, yolu kəsən Şəki xanının pəhləvanıdı. Süfrəni də, duz çörəyi də o qoyub. Əkel xozeyin ona dedi:
-
Ay qardaş, sənə xələt verək, xonça verək, süfrəni yığışdır. Bizə xeyir-dua ver, gedək.
Pəhləvan razı olmadı:
-
Mən pəhləvanam, yolu xələt almaq üçün kəsməmişəm. İstəyim başqadı. Mənimlə güləşmək üçün adam gətirin. Kürəyimi yerə vursa, hamınıza güllü-çiçəkli yol, mən onun kürəyini yerə vursam, yolu burulub keçməlisiniz. Bu da hamınız üçün acizlik deməkdi.
Gəlin gətirənlərin içində qoluzorba, güləşmək bacaran adam yox idi. Əkel xozeyin camaatı yolda qoyub atını kəndə sarı çapdı. Tubul pəhləvanı toy həyətində tapıb əhvalatı danışdı. Tubul xanın pəhləvanı ilə üz-üzə gəlmək istəmədi. Dedi ki, bu hərəkət mənə ziyan gətirə bilər. Xozeyin yalvarmağa başladı:
-
Gəlini yolda qoyub gəlmişəm. Əgər yolu kəsmiş pəhləvanla sövdəmiz baş tutmasa, mahalda biabır olacağıq. Elə bil ki, yıxılmışam, mənə əlini uzat, qaldır ayağa.
Tubul atını minib qoşuldu Əkel xozeyinə. Gedib çatdılar camaat olan yerə. Pəhləvanlar ədəb-ərkanla görüşdülər. Tubul güləşsiz ötüşməyi xahiş etdi. Xanın pəhləvanı razı olmadı.
-
Qərarım qətidi, kürəyim yerə dəyməsə, yoldan çıxan deyiləm. Qoy yolu burulub keçsinlər. El-oba yanında xəcil olsunlar.
Pəhləvanlar güləşməli oldular. Güləş bir saatdan çox çəkdi. Tubul qəflətən özünün bildiyi fəndlərdən birini işlədib rəqibinin kürəyini vurdu yerə. Adamların alqış səsi ətrafa yayıldı. Məğlub olmuş pəhləvan süfrəni də, duz-çörəyi də yığışdırıb kənara çəkildi, camaata xeyir-dua verdi. Tubulun qələbəsini eşidən toy adamları ona ürəkdən “Əhsən” dedilər. Əkel xozeyin çox sevinmişdi. Elə toy həyətinə çatan kimi o mindiyi ürgəni Tubula bağışladı. Xan da Tubul pəhləvanın qələbəsini “mükafatsız” qoymadı. Bir dəstə atlı göndərib onu yanına gətirtdi. Falaqqaya saldırıb o ki var döydürdü. Xanın pəhləvanı da, Tubul da dünyasını dəyişdilər. Onların güləşdikləri yer isə indi “pəhləvan yurdu” adı ilə tanınır.
Ecnu baki əş
Xibinci nağıl (Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
Damna işkarxoy exlətbi nagıla gğrə, Tubul pevylivan Albanı padşah Cavaçşiri nəsiləxune. Tubul nəvə-nəticəqoy, şotay nəsiləxun bakala kerəz amdarxoy muzaxun-muza cobaki exlətxo görə Tubulı bava Tabul işqar kala Cavanşıri nəticə, yalk kötükcənə bake. Tubuli nanay Tamami bip əile be. Pəqar sal pə xuyər. Tubul micik viciney. Şotay kala vici Abul kele cavane pure. Xavara gorə abul Tubulaxunal zorbane peylinane bake. Şotay iz ci Tumas peylivaeneymiş, iz işa bakala toqon Abul kinetun calxsay. Yax papi nağılasta upesay, sa qine Abul peylevan “Kala əcxcun” ukeqala qala ceperi çaçe qırpsamış. Me vədə işaluğa bakala “ecluğa” parayi səsruxo ibakkeci. Burki əşlə barti Abul hare exluqa. Aizin yuzbaşınen darğa yakabeney ecnu. okali haqqa arum kirbseyna. Darğa camatux irəziləşəki kine aruma kirebsay. Ecnu sa kəsib işkaral buney. Şotay təyəmin usenaxun borceymiş. Darğan kəsibi butun aruma şakala krbi taştune curesay. Me kəsiben buy işalaki suntuxun biki ləcəkesi nexey:
- Vi beş biyaz, a vici, bez əylexo qoroxan hari. Me şakala bez əyleğo tada.
Darğan kəsubə təpikləyşi ciritebi:
- Şakala tərba! Banexsu, tərba.
Fakir kəsib səs bafteney hər qala. Ecnu bakalorox bexsun curbi yak baxsay beyn darğan kə bale. Abul pehylevan me əşə port tenebi. İşalayşaki darğına pine:
- Xoyşeksa va şakalatərba işkari sa həkər əşluxo şoval qoroxe.
Darğan iz kiye bakala hasina Abuli kiye duği pine:
-
İrad baka meyn abul şakalaxun ləcəkeci darğay kiyexun haneki. Darğa me kərə iz butun zora laxi abuli əmnə belxun hasina ləcəkedi. Abulen ene icu əfees tenebay, əcuxtan duneği iz bel. Tarapi darğa cuqu sa qapaze zapi. Darğa icixun taneci. Ecluq sun-suna qərpay Aize doxturen darğa qina oşaqele cətinluğaxun icule eceri. Darğa icu eqamca bess xavar panepi Şəkina. Qazinen Abuley na sabac kobale boti. Abul pehylevana tatunşeri ceza zabesteyna. Şoto falaqa badi burtungi tamsa. Abul me dərdə porttenebi şo haksun qərəraxun görə cureci falaqena tumexun cuki elmoqo cərkestunne cərkez tene baki. Me zoren Abuli tapana bonaxun ziqbi. Şoto sabac xajil dutunği. Abul küəlmuş iz əlmuğa cərkesdi. Mitilə bineti Sa vaxt baski te dünyanene taci. Abul coqan sa vaxt piyin neğa cinepi, oşa kerez aize işkarane taci. Abuli sa qaroy Osman, Tubulen şoto qarluqane exti. Şotin Osmanaa iz xuyarmo\oxuna sane efsay. Osman kocce yeşə papatan Tubulen icuxun əşkene taneşeri. Mal-mal iz əşsurxoxun əylə zomepsay. Əylel əciz əyl teney. Tubulen epseni usen şad arum bitey. Ancipi aruma usum əxbi extundi. Haval muşla baksunaxun körə əşlə kiyex təvqeztene bakoniy.
Osman cizarafat qonşin armi şalaka sunit əmnə bel exti. taşeri dərzə bacane capebi. Qoşi exnulal zor əşe taysay. Hetere baki şakale buubala qonşinen şalakxo bokelepi. Şalak kame baki. Xeylək kəfəcitoxun oşa şalak Tubulı nu taneci dərz bacanexune bəkəneci. Qonşi bava-ğar burtunki Osmana kapazlanşa Osmane taxsina iz ozane exedi pine:
- Zu bez zora avabakesteyna zarafatezi şalaka taşerezuy. Tubulen Osmana samci kərə kule alabi. Me əş Osmaneyna dərse bay. osman Tubul pehylivaneynaiz ğarkiney curesune akesti. Abul bavay, Tubul əmin peşina layiğnu davamebi.
Xırman əhvalatı
Üçüncü rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Köhnə kişilərin danışdığı rəvayətə görə, Tubul pəhləvan Alban hökmdarı Cavanşirin nəslindəndir. Tubulun nəvə-nəticələrinin, onun nəslindən olan digər adamların biri digərinə dildən-dilə ötürdükləri məlumata görə, Tubulun atası Tatul kişi böyük Cavanşirin nəticəsi, ya kötükcəsi olmuşdur. Tubulun anası Tamam arvadın dörd uşağı olmuşdur. İki oğlan uşağı və iki qızı. Tubul kiçik qardaş idi. Onun böyük qardaşı Abul çox cavan yaşlarından dünyasını dəyişib. Deyilənlərə görə, Abul Tubuldan da güclü pəhləvan olmuşdur. Onun əsl adı Tumas pəhləvan olmuşsa da, ətrafda onu hamı ləqəbi ilə Abul kimi tanıyırdı.
Dildən-dilə bizə çatmış rəvayətdə deyilir ki, bir gün Abul pəhləvan “Kala əcxcun” deyilən yerdə qaratikan kolu yığırmış. Bu arada yaxındakı “e çluğ” deyilən xırman sahəsində haray-həşir səsi eşidir. Başladığı işi yarımçıq qoyub, Abul gəldi xırmana. Kənd yüzbaşısı darğanı göndərmişdi xırmandan torpaq haqqı buğda yığmağa. Darğa camaatdan əvvəldən razılaşdırılmış qaydada taxıl yığırdı. Xırmanda bir kasıb da vardı. Onun əvvəlki ildən də darğaya borcu vardı. Darğa kasıbın bütün taxılını çuvallara yığdırıb aparmaq istəyirdi. Bu kasıb isə dolu çuvallardan birindən bərk-bərk yapışıb deyirdi:
-
Sənin qadan alım, qardaş, balalarıma yazığın gəlsin. Bu çuvalı balalarıma bağışla.
Darğa kasıbı təpikləyib qışqırırdı:
-
Burax çuvalı! Sənə deyirəm, burax.
Yazıq kasıbın səsi aləmi bürümüşdü. Xırmandakılar mat-mat darğanın nə edəcəyini gözləyirdi. Abul pəhləvan bu vəziyyətə dözməzdi. Yaxınlaşıb darğaya dedi:
-
Yalvarıram sənə, çuvalı burax, kişinin bir çətən uşağı var, o da yazıqdı.
Darğa sağ əlindəki əsa ilə Abulun əlinə vurub dedi:
Abul çuvaldan yapışıb onu darğanın əlindən aldı. Darğa bu dəfə var gücü ilə Abulun çiyninə əsanı ilişdirdi. Abul daha özünü saxlaya bilmədi, hirsi vurdu başına. Çevrilib darğaya bir yumşaq qapaz çəkdi. Darğa bayaq ha getdi özündən. Xırman qarışdı bir-birinə. Kəndin türkəçarə həkimi üç gündən sonra darğanı çətinliklə oyatdı. Hələ darğa oyanmamış bu xəbər çatdırıldı Şəkiyə. Qazi Abula yüz çubuq kəsdi. Abul pəhləvanı apardılar cəzalandırmağa. Onu falaqqaya salıb başladılar döyməyə. Abul bu dərdə dözmədi. O, ədalətsiz hökmə qarşı istədi falaqqanı dibindən qoparıb xilas olsun. Xilas ola bilmədi. Bu gücə Abulun qarnı içəridən cırıldı. Ona yüz çubuq vurdular. Abul yarımcan xilas oldu. Fayton tutub kəndə getdi. Ağrılar çoxaldı, yorğan-döşəyə düşdü. Xeyli yatandan sonra dünyasını dəyişdi. Abul qardaşının yeganə oğlu Osmanı Tubul qardaş oğulluğa götürdü. Abulun arvadı bir müddət göz yaşı tökdü, sonra isə başqa kəndə ərə getdi. Tubul pəhləvana Allah üç qız qismət etdi. Oğlu olmadı. Osmanı öz qızlarından da yaxşı saxlayırdı. Çalışırdı ki, uşaq öz yetimliyini hiss etməsin. Osman on beş yaşına çatanda Tubul onu özü ilə iş yerinə apardı. Az-az öz işlərini uşağa öyrətdi. Uşaq aciz uşaq deyildi.
Həmişə işi tay-tuşlarından da yaxşı görürdü. Atası Abul, pəhləvan Tubul bu il xeyli taxıl yetişdirmişdi. Tər töküb taxılı tez bir zamanda biçdilər.
Hava küləkli olduğundan fürsəti əldən vermək olmazdı. Osman yarızarafat qonşunun buğda çuvalının birini çiyninə atıb, aparıb dərzin arxasında gizlətmişdi. Qonşu xırmanda da güclü iş gedirdi. Necə oldusa öz çuvallarını dolduran qonşu çuvalları saydı. Çuval əskik çıxdı. Xeyli axtarışdan sonra çuval Tubulun döyülməmiş dərz tayasının dalından tapıldı. Qonşu ata-oğul başladılar Osmanı qapazlamağa. Osman təqsirini boynuna alaraq dedi:
-
Mən gücümü bildirmək üçün zarafatla çuvalı ora aparmışam.
Tubul Osmana ilk dəfə əl qaldırdı. Bu hadisə Osmana bir dərs oldu.
Osman Tubul pəhləvana əsl oğulluq sevgisi göstərdi. Abul atasının, Tubul əmisinin peşəsini layiqincə davam etdirdi.
Tubulal zorbaney
Bipinci nağıl (Exlətepi: 5; Taranedi: 5)
Muzaxun -muza covaki hari papi exlətxo görə Tubul peylevan damna Qəbəlnənə yeşəyşene. Qəbəlnə yşəyşi udiyox damnastal ğanziltun uksaymiş. Ganzil qəbəlin Dokuzdərə ukala kala cələyə kele baksaymiş. İşa aizi camatxoal hər usen fevral-mərte xaşmığosta dəstənəxun Dokuzdərene etunsay. Sa qi Dokuzdərə qanzil qipseyna Tovuzin aizexun xeylək amdarey eysay. Bütümtay bul ğanzil həvsuna qərbaeyney. Birdən zor muşe qalpi. Mər vədene cələyeni boş ğanzil qirpsun qiluney. Aizluyox qirbi ğanzila əmna bel haki cölin tərəftun taci. Cole papi-nupapaz sa ükna xod cükeci okala lafti. Xod sa cuxay loxole biti. Çoğo sal sa cür cərkestes tetun baksay. Mukluğaxun işana cole pə-xib amdaren beline otarşsay. Şotoqoy tox Tubul pehylivanal buney. Tubul pehylivan icu səsə hari papesebi ki, xoden coqoy turmoqo ocalane oocalaxpe. Şateki sa qi beş sel ağalane harey. Ocal cüqüney. Tubul amdarxoxun tavare xabar haki. Şukalasta tavar tene baki. Tubul biti xode oka baci alabsune curesi. Oşa cupuxo
- Zu xoda alabes bakaz xoda usum zobanan.
Mər pi Tubul xode okane baci.
Sa-pə dəqiqə icu qirqirbi sa zor ciğinepi xod malal bakayn iz qanuxun qalepi Coğa cərkestundi xuyba baki cux mükluğaxun tutupsane burki. Tubul xode okaxun cere. Samal iz qala curepi. İz pulmoğan hikal tene aksay. Şotik calxala cupuxoxun suntu iz toğ kalepi. İz pulmox bikesuna avabakesedi. Coğon şatay kulaxun biqi dəstin toqo eneceri. Şotoqon dəstənaxun yaralu coğo, sal Tubul peyhlivana Covurluna tatunşeri. İşkari pul kayteneciki - kaytenesi. Tubula arabina laxi qoyatun taşeri. Colci dosten Tubulin beleğoğo koyane eceri. Peyhlivani n kaci baksuni xavar hər qala panepi. Türkə cayenenal şotay pulmoğo kaypes tetunbay. Tubul peyhlivan bis-kose usen vicey qare Osmani koya yəşəyşibi. Geyin qineyal udixosta camateyna ük bakasbala amdarxo nextun:
- “Əş, Tubulal zorbaney, iz axir kə bay? Kertayna iz zora kanexi, iz pulmoğune baki”
Tubul da güclü idi
Dördüncü rəvayət (S: 5; Tr: 5)
Dildən-dilə gəlib çatmış söz-söhbətlərə görə, Tubul pəhləvan qədim Qəbələdə yaşamışdır. Qəbələdə yaşamış udilər keçmişdə də xalyar9 yeyirlərmiş. Xalyar Qəbələnin Doqquzdərə deyilən meşəliyində daha çox olurdu. Ətraf kəndin camaatı hər il fevral-mart aylarında dəstə ilə Doqquzdərəyə axışıb gəlirdilər.
Bir gün Doqquzdərəyə xalyar yığmaq üçün Covurlu kəndindən xeyli adam gəlir. Hamının başı xalyar yığmağa qarışmışdı. Birdən güclü külək qopdu. Belə vaxt meşənin içindən xalyar yığmaq təhlükəli idi. Kəndlilər yığdıqları xalyarı çiyinlərinə atıb talaya tərəf yönəldilər. Talaya çıxar-çıxmaz fəlakət baş verdi. Bir qoz ağacı qopub yerə dəydi. Ağac bir qadının üstünə düşdü. Qadını heç cür xilas edə bilmirdilər. Xoşbəxtlikdən yaxın talada iki-üç nəfər mal-qara otarırdı. Onların arasında Tubul pəhləvan var idi. Tubul pəhləvan tez özünü səsə yetirdi. Gəlib gördü ki, ağac qadının ayaqlarını torpağa basdırıb. Yaxşı ki, bir gün əvvəl şiddətli yağış yağmışdı. Torpaq yumşaq idi. Tubul üzünü adamlara tutub balta soruşdu. Heç kimdə balta olası olmadı.
Tubul yıxılmış ağacın altına girib onu qaldırmaq qərarına gəlir. Sonra qadınlara tapşırır:
-
Mən ağacı qaldıra bilsəm, qadını tez çəkin.
Belə deyib Tubul ağacın altına girdi. Bir-iki dəqiqə özünü yığışdırıb güclü nərə çəkdi. Ağac az da olsa yerdən ayrıldı. Qadın xilas oldu. Dəhşətə gəlmiş qadın sevincindən titrəməyə başladı. Tubul ağacın altından çıxdı. Bir az yerində dayandı. Gözləri heç nə görmürdü. O, tanış qadınlardan birini yanına çağırdı. Gözlərinin tutulduğunu bildirdi. Qadın onun əlindən tutub dəstənin yanına gətirdi. Onlar dəstə ilə yaralı qadını və Tubul pəhləvanı Covurluya apardılar. Kişinin gözü açılmadı ki, açılmadı. Tubulu arabaya qoyub evinə apardılar. Çölçü dostu Tubulun mal-qarasını sürüb gətirmişdi evə. Pəhləvanın kor olması xəbəri hər tərəfə yayıldı. Türkəçarə ilə də onun gözlərini aça bilmədilər. Tubul pəhləvan on-on beş il qardaşının oğlu Osmanın evində yaşadı.
Bu gün də el içində udilərin arasında xalqa, camaata canyandıran adamlara deyirlər: Əşi, Tubul da güclü idi. Axırı nə oldu?!
Yəni özgə üçün gücünü sərf etdi, gözü kor oldu.