Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəyçilər: Güntəkin Nəcəfli tarix elmləri namizədi Ramil Niftəliyev
- İkincisi
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI A.A.BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU ELÇİN QARAYEV İRƏVAN XANLIĞI (1747-1828) BAKI 2010 2 Elmi redaktor: Yaqub Mahmudov AZ-2 Əməkdar elm xadimi, Q-21 AMEA- nın müxbir üzvü, professor Rəyçilər: Güntəkin Nəcəfli tarix elmləri namizədi Ramil Niftəliyev tarix elmləri namizədi Qarayev E.T. İrəvan xanlığı (1747-1828). Bakı, «Avropa» nəşriyyatı 2010, 342 səh. Monoqrafiya XVIII yüzilliyin ikinci yarısı- XIX yüzilliyin əvvəllərində mövcud olmuş Azərbaycanın ən uzunömürlü xanlıqlarından biri olan İrəvan xanlığının tarixinə həsr olunmuşdur. Tədqiqat işində ilkin mənbələr və arxiv sənədləri əsasında İrəvan xanlığının siyasi, iqtisadi tarixi, tarixi coğrafiyası və əhalisi haqqında ətraflı məlumat verilmişdir. Burada həmçinin xanlığın ərazisi və siyasi sərhədləri müəyyənləşdirilmiş, onun inzibati ərazi bölgüsü, əhalinin etnik, dini və say tərkibi məsələləri işıqlandırılmışdır. Monoqrafiya tarixçi alimlər, şərqşünaslar, müəllimlər, ali məktəb tələbələri və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. qrifli nəşr «Avropa» nəşriyyatı 2010 3 Monoqrafiyanı ermənilər tərəfindən öldürülmüş və vətənlərindən didərgin düşmüş minlərlə irəvanlı soydaşlarımızın əziz xatirəsinə ithaf edirəm. GİRİŞ Müasir dövrdə Azərbaycanın tarixi bölgələrinin obyektiv şəkildə tədqiq edilməsi tədqiqatçılarımızın qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biridir. Bu baxımdan xanlıqlar dövrü tarixinin öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanın dövlətçilik tarixində özünəməxsus yeri olan xanlıqlar dövrü tariximizin çox maraqlı və ziddiyyətli dövrlərindən biridir. Bu dövrdə Azərbaycan tarix səhnəsinə müstəqil və yarımmüstəqil dövlət qurumları formasında çıxmışdı. Azərbaycanın xanlıqlar dövrü tarixinin öyrəniləməsi, araşdırılması müasir dövrdə bir neçə səbəbdən aktualdır. Birincisi, xanlıqlar müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərmiş, daxili və xarici siyasət yeritmiş və bütün dövlət atributlarını özündə birləşdirmişdir. Xanlıqlar dövrünü dövlətçilik tarixi baxımındın araşdırılması, obyektiv tədqiqi, buraxılan səhvlərin təhlil edilməsi müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətində, dövlətlərarası münasibətlərin qurulmasında ibrət dərsi ola bilər. İkincisi, ayrı-ayrı xanlıqların öyrənilməsi müxtəlif bölgələrin öyrənilməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Üçüncüsü, xanlıqlar dövrü tarixinin obyektiv araşdırılması ermənilərin Azərbaycanın tarixi torpaqlarında dövlət qurduqlarını, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiyini, onların torpaq iddialarının əsassız olduğunu bir daha sübut edir. Təqdim olunan monoqrafiya Azərbaycanın qədim torpağında yaranmış İrəvan xanlığının tarixinə həsr edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan sovet tarixşünaslığında müxtəlif xanlıqlar- Quba, Bakı, Şəki, Gəncə, Şamaxı, Naxçıvan, Lənkəran, Urmiya, Maku və digər xanlıqların tarixinə həsr edilmiş bir sıra tədqiqat əsərləri yazılsa da, İrəvan xanlığı diqqətdən kənarda qalmışdı. Bunun bir sıra obyektiv səbəbləri vardır. Sovet tarix elmində hökm sürən «konsepsiya»ya görə, İrəvan xanlığı ermənilərin uydurduqları «Böyük Ermənistan»nın tərkib hissəsi olduğu qəbul edilirdi. Ona görə də, erməni və eləcə də sovet tarixşünaslığında İrəvan əzəli Ermənistan ərazisi kimi təqdim edilmiş, onun tarixi, demoqrafiyası hərtərəfli təhrifə məruz qalmışdı. Məhz bu baxımdan İrəvan xanlığı tarixinin öyrənilməsini iki mərhələyə bölmək olar: 4 1. İrəvan xanlığını Ermənistan ərazisi kimi təqdim edən sovet tarixşünaslığı; 2. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra İrəvan tarixinin obyektiv tədqiqi. Təqdim olunan monoqrafiyanın əsas məqsədi XVIII əsrin ortalarından 1827-ci ilə qədər İrəvan xanlığının siyasi tarixini, dövlət quruluşunu, tarixi coğrafiyasını əhalinin etnik, say və dini tərkibini qərəzsiz və olduğu kimi tədqiq etməkdir. Son dövrlərdə İrəvan xanlığının siyasi və iqtisadi həyatına həsr edilmiş tədqiqat əsərləri meydana çıxsa da, onun tarixi coğrafiyası və əhalisinin say dinamikasının öyrənilməsi Azərbaycan tarixşünaslığında yeni istiqamətlərdən biri hesab edilməlidir. Ayrı-ayrı əsərlərdə İrəvan xanlığının tarixi coğrafiyasına və əhali məsələsinə xronoloji nöqteyi- nəzərindən ötəri toxunulsa da, ayrıca xanlıq şəklində bu problem kompleks tədqiqat obyektinə çevrilməmişdi. İlk dəfə olaraq biz həmin məsələləri tədqiq etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. İrəvan xanlığının tarixi coğrafiyası onun siyasi sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsini, inzibati- ərazi bölgüsünü, iqtisadi coğrafiyasını, fiziki-coğrafi relyefini, əhalinin demoqrafiyası və dini tərkibini, yerləşməsini, məşğuliyyətini, miqrasiya proseslərini və s. məsələləri əhatə edir. İrəvan xanlığının zəngin tarixinin üzə çıxarılması bu məsələlərin obyektiv şəkildə araşdırılmasını tələb edir və Azərbaycan xanlıqlar dövrü tarixinin ağ səhifələrinin doldurulması baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Monoqrafiyada arxiv sənədləri və ilkin mənbələr əsasında ermənilərin İrəvan xanlığının Ermənistan dövləti olması, əhalinin etnik tərkibi baxımdan ermənilərin çoxluq təşkil etməsi barədə uydurduqları yalanları ifşa etmək və nəhayət, bu xalqın İrəvan ərazisinə gəlmə olduqlarını sübut etməkdir. Məhz bu baxımdan monaqrafiya elmi-praktiki əhəmiyyətə malikdir. Mənbələr Monoqrafiyanın yazılmasında müxtəlif səpkili qaynaqlardan istifadə olunmuşdur. Bu qaynaqlara yerli, rus, osmanlı, erməni və gürcü qaynaqları daxildir. İrəvan xanlığının siyasi tarixini öyrənmək üçün Rusiya Mərkəzi Döv lət Hərbi Tarix Arxivindən (RMHTA), Rusiya İmperiyasının Xarici Siyasət Arxivindən (RİXSA), Rusiya Elmlər Akademiyasının Arxivindən gətirilmiş və hal-hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun Elmi Arxivində saxlanılan sənədlərdən istifadə olunmuşdur (2; 3; 4; 5; 6;7; 8; 9; 10; 11; 12; 13; 14; 15; 16). Bu arxiv sənədləri XVIII əsrin 80-ci illərin əvvəllərindən xanlıq işğal olunana qədər keçən bir dövrü özündə əks etdirir və İrəvan xanlığının Rusiya, İran, Osmanlı dövləti, Kartli-Kaxetiya çarlığı, Xoy, Qarabağ, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|