Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 GiriĢ Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin ilk dövrlərin- dəki vəziyyət özünün qeyri-sabitliyi ilə fərqlənmişdir, belə ki, 1991 - 1993-cü illərdə ölkədə iqtisadi idarəetmə sistemi və təsər- rüfat fəaliyyəti əslində yox səviyyəsində olmuş, iqtisadiyyatda hərcmərclik hökm sürmüş, bir-birinə zidd qərarlar qəbul edilmiş, xalqın sərvəti dağıdılmış və israfçılığa əlverişli şərait yaradıl- mışdır. XX əsrin 90-cı illərinin əvvəlləri Azərbaycanda iqtisadi tənəzzülün sürətlənməsi ilə səciyyələnmişdir. İstehsal həcminin azalması və inflyasiya həddinin sürətinin yüksək olması iqtisadi böhranın, səbatsız maliyyə siyasətinin nəticəsi kimi cəmiyyətdə sosial-iqtisadi və siyasi gərginliyin şiddətlənməsinə zəmin yarat- mışdır. İstehsal sahələrinin və təsərrüfat subyektlərinin bir-biri- nin ardınca böhranı və müflisləşməsi dövlət büdcəsində ciddi uyğunsuzluqların əmələ gəlməsinə və iqtisadi qanunlara tama- milə əks olan nəticələrə gətirib çıxarmışdır. Digər tərəfdən isə, bu dövrdə baş verən siyasi, sosial-iqtisadi tənəzzülün sürətlən- məsinə erməni işğalçılarının Azərbaycan ərazisinin 20% -ni zəbt etməsi, bir milyon soydaşımızın yaşadığı ərazidən zorla qovula- raq məcburi köçkünə və qaçqına çevrilməsi faciəsi əsaslı şəkildə təsir göstərmişdir. 1993-cü ilin ikinci yarısından başlayaraq öl- kədə həyata keçirilən ardıcıl tədbirlər Azərbaycanın ictimai- siyasi həyatında stabilliyin təmin olunması üçün əməli imkanlar yaratmağa başladı. Eyni zamanda, həyata keçirilən fəal daxili və xarici siyasət, sosial və iqtisadi islahatlar beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın nüfuzunun yüksəlməsinə, bir çox dövlətlərlə yük- sək səviyyədə əlaqələrin qurulmasına, ölkənin siyasi imicinin yaxşı mənada dəyişməsinə səbəb olmaqla, ölkədə bugünkü müs- bət nailiyyətlərin təmin olunmasına əsas yaratmışdır. Xüsusilə, neft sektoru ilə yanaşı, qeyri-neft və özəl sektorun, yerli təsər- rüfat subyektlərinin inkişafı istiqamətində həyata keçirilməkdə 6 olan əməli tədbirlər bu sahədə irəliləyişlərin əldə olunmasına zəmin yaradır. Qədim dünya tarixindən başlayaraq müasir dövrədək möv- cud olan ictimai-iqtisadi formasiyalarda, cəmiyyətin inkişafında öz forma və quruluşunu dəyişən istehsal və əmək fəaliyyəti daim xüsusi əhəmiyyət kəsb etməsi ilə fərqlənir. Bu fəaliyyət daim vəhdət təşkil etməklə, insanların, dövlətin formalaşmasına, mövcudluğuna və inkişaf meylinə öz təsirini göstərmiş, iqtisadi sistemin təkmilləşməsində önəmli rol oynamışdır. Müasir dün- yada baş verən qlobal proseslər, iqtisadi inkişafın sürətlənməsi, ciddi rəqabət mühitinin yaranması, son dövrdə baş verən, təsir qüvvəsini itirməyən maliyyə və iqtisadi böhran artıq təsərrüfat subyektlərinin, istehsal sahələrinin fəaliyyətinin daim təkmilləş- dirilməsini, dəyişən bazar tələblərinə uyğunlaşdırılmasını ön plana çəkməkdədir. Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatından da yan keçməyən bütün bu proseslər, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafın- da mühüm rol oynayan təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinə da- ha təkmil və müasir, nəzəri və praktik cəhətdən əsaslandırılmış bazar tələbləri baxımından yanaşmanı, onların daxili və xarici bazarlardakı mövqeyini möhkəmləndirmək üçün daha ciddi iqtisadi islahatların keçirilməsini, bu sahədə qarşıda duran bir çox mühüm problemlərin həllini və həmin subyektlərin səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün əlverişli mühitin təmin olunması məsələsini aktuallaşdırır. Müəssisə və təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin təşkili və onların istehsal münasibətlərinin tədqiqi ilə bağlı aparılan tədqiqatlar öz tarixiliyi və inkişaf xüsusiyyətlərinə görə rənga- rəngliyi, əhəmiyyətliliyi ilə fərqlənir. Xüsusilə, klassik iqtisad- çılardan müasir iqtisadçılaradək bir çoxunun nəzəri-konseptual baxışları bu baxımdan öz əhəmiyyətliliyi ilə nəzərə çarpır. Bu tədqiqatçılar müvafiq sahə üzrə makro və mikro səviyyədə, tə- sərrüfat fəaliyyətinin tənzimlənməsi, istehsal-əmək münasi- bətləri ilə bağlı araşdırmalar aparmışlar ki, onların əsərləri də- 7 yişən mühit və bazar tələbləri şəraitində müvafiq problemin daha geniş tədqiqinə öz təsirini göstərmişdir. Həmçinin, keyns- çilik, neoklassik, monetarist, institusional-sosioloji və digər nə- zəri yanaşmalarda, xarici iqtisadçı-alimlərin əsərlərində də tə- sərrüfat subyektlərinin fəaliyyəti üçün əhəmiyyət kəsb edən nəzəri-konseptual yanaşmalar öz əksini tapmaqdadır. Müraciət olunan mövzu ilə bağlı seçilən rus iqtisadçı alim- lərindən Abalkin V.İ., Arxipov A.İ., Bulatov A.S., Fatxuti- nov R.A., Şeremet A.D., Prido A.D., Morozov M., Bıstrov Q.V., Safronov M.K. və digərlərinin əsəsrləri, fikir və baxışları ciddi maraq doğurur. Azərbaycanlı iqtisadçı-alimlərdən olan Nadirov A.A., Hüsey- nov T.Ə., Ələsgərov A.K., Muradov Ş.M., Səmədzadə Z.Ə., Nu- riyev Ə.X., Quliyev T.Ə., Axundov M., Alıyev İ.H., Yüzba- şova G.Z., Cəbiyev R.M., Sultanova R.P, Abdullayev Z. S., Nağıyev Ə.N., Axundov Ş.Ə. və digərləri bu sahədə nəzəri və praktik cəhədən xüsusi əhəmiyyət kəsb edən müxtəlif istiqamətli tədqiqatlar aparmışdır. Bütün bu araşdırma və tədqiqatlarla ya- naşı, qlobal və sürətli dəyişkənliyi ilə nəzərə çarpan müasir şə- raitdə Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektlərinin, əsasən də istehsal yönümlü subyektlərin fəa- liyyətində perspektiv inkişafın müəyyənləşdirilməsində, meto- doloji əsasların, maliyyə təminatı sisteminin, yüksək ixtisaslı və peşəkar kadr hazırlığı mexanizminin, idarəetmə sisteminin və digər bu kimi sahələrin mühüm tələblər baxımından inkişafında hələ ki, ciddi problemlər öz həllini gözləməkdədir. Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|