Азярбайъан милли елмляр академийасы
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı – 2012 Könül Nəhmətova
- Elm, həqiqətən də, ilk növbədə cəsarət tələb edirmiş... “Pis müəllim şagirdlərə həqiqəti çatdırır
- Könül Nəhmətova 4 G İ R İ Ş
- Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NİZAMİ ADINA ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTU KÖNÜL NƏHMƏTOVA MƏHƏMMƏDƏLİ TƏRBİYƏTİN «DANİŞMƏNDANİ-AZƏRBAYCAN» ƏSƏRİ “Elm və təhsil” Bakı – 2012 Könül Nəhmətova 2 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının 31 oktyabr 2012-ci tarixli 6 saylı iclas protokoluna əsasən çap olunur. Elmi redaktor: Azadə Musayeva filalogiya üzrə elmər doktoru Rəyçilər: Alxan Bayramoğlu filalogiya üzrə elmər doktoru Səadət Şıxıyeva filalogiya üzrə elmər doktoru Könül Nəhmətova. Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani- Azərbaycan» əsəri. Bakı, “Elm və təhsil”, 2012, 132 səh. Kitabda Azərbyacan təzkirəçilik ənənəsinin inkiĢaf mərhələləri nəzərdən keçirilir. M.Tərbiyətin “DaniĢməndani-Azərbaycan” əsəri bu ənənənin davamı kimi öyrənilərək ədəbiyyat tarixçiliyimizdəki yeri və əhəmiyyəti müəyyənləĢdirilir. 2012 098 4603000000 N грифли няшр © «Elm və təhsil», 2012 Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 3 Elm pilləsində ilk ustadım, elmi rəhbərim Əflatun Saraclının əziz xatirəsinə ithaf edirəm. Əflatun müəllim mənə yaxşı müəllim oldu. Doğru və ya yanlış olmasından asılı olmayaraq öz fikrimi cəsarətlə söyləməyi mənə məhz O öyrətdi. Elm, həqiqətən də, ilk növbədə cəsarət tələb edirmiş... “Pis müəllim şagirdlərə həqiqəti çatdırır, yaxşı müəllim isə onu tapmağı öyrədir.” A.Disterveq Könül Nəhmətova 4 G İ R İ Ş XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda baĢ verən ictimai-siyasi dəyiĢikliklər ədəbiyyat tarixçiliyimizə də təsir göstərərək yeni meyarların və dəyərlərin üzə çıxmasına səbəb oldu. Ədəbiyyat- Ģünaslığımız klassik irsimizin öyrənilməsində milli kök və qaynaqlara söykənmək Ģansı qazandı. Bu qaynaqlardan ən mükəmməli təzkirələrdir. KeçmiĢ sovet rejimi dövründə ədəbiyyat tarixi kitablarında adı çəkilməklə kifayətlənilən və ikinci dərəcəli qaynaq rolunu oynayan, ehtiva etdiyi bilgilərə daha çox Ģübhə ilə yanaĢılan təzkirələrin klassik estetik-bədii irsimizin öyrənilməsində- ki rolu və əhəmiyyətinin üzə çıxarılması bu gün ədəbiyyatĢünas- lığımızın qarĢısında aktual məsələlərdən biri kimi durmaqdadır. «Təzkirələr Azərbaycan ədəbiyyatĢünaslığının ilk nümu- nələridir və klassik irsin toplanması, yayılması və təbliği, ayrı-ayrı yazıçılar haqqında müxtəlif xarakterli məlumatların qorunub saxla- nması sahəsində böyük iĢ görmüĢdür. Təzkirə - Azərbaycan ədə- biyyatĢünaslığının ən uzun ömürlü və həm də ən kütləvi Ģəkillərin- dən biridir» [97. 155]. Görkəmli alim akademik Kamal Talıbzadəyə məxsus bu fikri sovet ədəbiyyatĢünaslığında bir çox hallarda əhəmiyyəti azaldılan təzkirənin qazandığı ilk bəraət kimi qəbul edə bilərik. Çünki K.Talıbzadənin «Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi» (1984) əsərinə qədər ədəbiyyatĢünaslıqda təzkirələr «tənqidəlayiq» əsərlər kimi qiymətləndirilmiĢdir. K.Talıbzadənin bu əsərindən sonra təzkirələr Azərbaycan ədəbiyyatĢünaslığında yeni bir istiqamətdə öyrənilməyə baĢlamıĢdır. Yaxın və Orta ġərq ədəbiyyatĢünaslığında klassik ədəbi-bədii irsi toplayıb saxlayaraq əsrlərdən-əsrlərə, nəsillərdən-nəsillərə ötü- rən əsərlər çoxdur. Bunlar təzkirə, hədiqə, dəhvə, səfinə, töhfə, cüng Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 5 və fayat, sicil, məcmuə kimi adlar daĢıyır. Saydığımız bu adlar içərisində yalnız təzkirələr deyil, bu janrların hər biri ədəbi irsin tədqiqində elmi əhəmiyyətə malikdir. Yuxarıda adı çəkilən janrlar içərisində təzkirə ədəbiyyat tarixi və ədəbi tənqidin vəzifəsini daha çox yerinə yetirdiyinə görə bu gün ədəbiyyatĢünaslığın tədqiqat obyektinə çevrilmiĢdir. Sami Sam Mirzənin «Töhfeyi-Sami» (1550) əsəri ilə baĢla- yan Azərbaycan təzkirəçiliyi tarixində orijinallığı ilə seçilən təzkirə- lər quruluĢuna və xarakterinə görə bir-birindən fərqlənir. Lakin bu əsərlərin hamısını birləĢdirən ümumi bir məziyyət onlarda milli mənsubiyyətin qabarıq ifadəsidir. «SoydaĢı Sam Mirzədən fərqli olaraq «GülĢənüĢ-Ģüəra» müəllifi türk (Azərbaycan) dilində yazıl- mıĢ ədəbi əsərlərdən nümunə verməklə, artıq milli təzkirəçilik ənənəsinin baĢlanğıcını qoyur. Sadıq bəy ƏfĢar öz əsərində isə «Ģairləri türk və tacik Ģairlərinə bölür ki», bu, ədibin yaĢadığı dövr- də milli Ģüurun varlığından xəbər verir. «AtəĢkədə»nin bir bölməsi ümumən Azərbaycana, onun coğrafi mövqeyinə, burada baĢ vermiĢ tarixi hadisələrə, onun Ģairlərinə həsr edilib. M.M.Nəvvabın təzkirəsi yalnız Azərbaycan Ģairlərini əhatə edən ilk təzkirədir. «Lütfi bəy Azərdən fərqli olaraq M.Ə.Tərbiyət «Azərbaycan adını kitabın sərlövhəsinə çıxarmıĢ, ümumən Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi gediĢini (klassik prosesi) və nümayəndələrinin yaradıcılığını (XX əsrədək) ətraflı iĢıqlandıra bilmiĢdir. Azərbaycan təzkirəçiliyi tarixində təzkirə ənənəçiliyinə gətir- diyi bir sıra yeniliklərinə görə görkəmli yerlərdən birini tutan «Da- niĢməndani-Azərbaycan» əsərinin müəllifi Mirzə Məhəmmədəli Tərbiyət (1875-1940) Cənubi Azərbaycanın qabaqcıl və müasir düĢüncəli, alovlu vətənpərvər, maarifçi alimlərindən olmuĢdur. Ömrünün sonunadək doğma Azərbaycan xalqının milli-demokratik hərəkatı, düĢüncə və istəkləri ilə sıx bağlı olmuĢ M.Tərbiyət elmi yaradıcılığına görə də çox məhsuldar bir alim idi. M.Tərbiyətin elmi-ədəbi yaradıcılığı Cənubi Azərbaycanın görkəmli ədib və alimləri - Etizadülməmalik, Məhəmməd Həsənxan Etimadüssəltnə, DaniĢ Mirzə Rzaxan, DaniĢ Hacı Nəcəfəlixan, DaniĢ Ağa Mirzə Lütfəli, Məzhər Mirzə Abbasquluxan Xoylu, Ağa Mirzə Əliağa Siqətülislam və b.-nın öz maarifçilik fəaliyyətləri ilə yaratdıqları elmi zəmin üzərində təĢəkkül tapmıĢdır. Onun Azərbaycan Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|