Könül Nəhmətova
10
təzkirələrin tədqiqinə böyük maraq göstərməsini təsdiqləyir. Bu
əlyazması ən qədim fars təzkirəsi olan «Lübab-əl-əlbab»dan
baĢlayaraq, XX əsrin əvvəllərində tərtib olunmuĢ Azərbaycan
müntəxabatlarına qədər bir çox antoloji əsərləri əhatə edir [68,79].
Salman Mümtaz elmi fəaliyyətində dönə-dönə məĢhur
təzkirənəvislərdən Məhəmməd Övfi, DövlətĢah Səmərqəndi,
Əmin Əhməd Razi, Lütfəli bəy Azər, Azad Hüseyn Belgirami,
Rzaquluxan Hidayət, Həsən Çələbi, Sam Mirzə, ġəmsəddin Sami
bəy, Mirxond, Nurhüseyn, Mirhüseyn Nəvvab, Məhəmmədağa
Müctəhidzadə və baĢqalarına müraciət etmiĢ, onlardan faydalan-
mıĢdır. Bu hərtərəfli tədqiqatın sayəsində «Azərbaycan xalqının
tarixini, mədəniyyətini və ədəbiyyatını dana
ədəbiyyatĢünasların
əksinə olaraq» Mümtaz Azərbaycan ədəbiyyatını min ikiyüz illik
möhtəĢəm tarixə malik olduğunu, tarixi ədəbiyyatımızın Vaqifdən
deyil, çox-çox irəlidən baĢladığını deyir, «Azərbaycanlıların ədə-
biyyatı yoxdur deyən naümidlərə» təskin cavablar verir [72. 24].
N.H.Nəcəfov Salman Mümtazın fəaliyyətinin əhəmiyyətini
açıqlayaraq yazır ki, «Salman Mümtaz məhz təzkirələri araĢdırma
sayəsində Nəsimi haqqında özündən əvvəlki tədqiqatçılardan
da-
ha geniĢ, daha ətraflı məlumat vermiĢdir [72. 25].
Salman Mümtazın təzkirələrə olan iradında bir acı təəssüf
hissi duyulursa, sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatĢünaslığında
uzun zaman bu ədəbi janra ögey münasibət hiss olunur. 1920-30-
cu illərin ədəbiyyatĢünaslarından A.Musaxanlı təzkirəçiliyi
feodalizm cəmiyyətinin «tipik ədəbiyyat tarixi» kimi, M.Rəfili isə
təzkirələri müntəxəbat xarakterli hesab edərək Yaxın və Orta ġərq
ədəbiyyatı tarixçiliyinin bir janrı və danılmaz mərhələsi olan
təzkirəçiliyin Azərbaycan sovet ədəbiyyatĢünaslığındakı yerini
qaralamıĢlar [37. 17].
ƏdəbiyyatĢünas Əziz Mirəhmədov təzkirəni elmi-ədəbi əsər
“dana” fars dilində “alim” deməkdir.
H. Ə. Qayıbov, S.Ə. ġirvani, F. Köçərli, Y.V Çəmənzəminli
nəzərdə
tutulur.