Азярбайъан Республикасы
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
31 Gəncəyə gəlməsini səbirsizliklə gözləyirlər. Çünki müsəlman dininin bütün qanunları onları sıxışdırmaqla hədələyir." Bu cür qəsdən uydurulmuş yalanlarla ruslar öz işğalçı siyasətlərinə haqq qazandırmağa və yerli əhalini əsarət altına almaq üçün ideoloji baza yaratmağa çalışırdılar. Rus qoşunlarının Gəncəni işğal etməsi planlarını düzgün başa düşmək üçün Rusiyanın strateji cəhətdən əlverişli ərazi olan cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana qarşı əvvəlki illərdə yeritdiyi işğalçı siyasətə qısa bir nəzər salınmmasına ehtiyac var. Rusların Azərbaycana ilk gəlişi təxminən IX yüzilliyin sonlarına təsadüf edir. Həmin dövrdə ruslar gəmilərlə Volqa çayı və Xəzər dənizi vastəsilə Azərbaycanna gəlirdilər. 909 – cu ildə onlar 16 gəmi ilə Xəzərə daxil olmuş və dənizin cənub sahillərini qarət etməyə başlamışlar. Bir qədər sonra daha artıq canlı qüvvə ilə onlar həmin ərazilərə basqın edərək Sarı adasını(Sara) və sahil məntəqələrini qarət edərək yandırmışlar. Lakin tezliklə Şirvanşahlar tərəfindən darmadağın edilərək geri qayıtmağa məcbur olmuşlar. 914 – cü ildə rusların Xəzərin Azərbaycan sahillərinə hər birində 100 döyüşçü olan 500 gəmi ilə daha bir yürüşü olmuşdu. 50 min nəfərlik rus ordusu Pirallahı, Sahilan (Şəhilan), Zirə (Qumzirə), Kiçik Zirə, Böyük Zirə, Zənbilə (Duvannı), Xirə, Sarı adalarında mövqe tutaraq sahil məntəqələrinin əhalisini qarət etmişlər. 944 – cü ildə ruslar "Arranın baş şəhəri" olan Bərdəni ələ keçirmək üçün yeni yürüşə başladılar. Onlar Kür çayı vasitəsilə Mübarəki adlanan yerdə mövqe tutaraq Bərdəyə hücum etdilər. Salarilər dövlətinin tərkibində olan Bərdə hakimi 50 mindən artıq işğalçı qoşununa müqavimət göstərə bilmədiyinə görə Bərdə ruslar tərəfindən zəbt olundu. Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, ruslar burada 20.000 nəfərə qədər adam öldürmüş və şəhəri tamamilə dağıtmışlar. Bir qədər sonra Salari qoşunları Bərdəni mühasirəyə alaraq şəhəri ruslardan təmizləmişlər. Yolxucu xəstəliklərdən qırılmağa başlayan ruslar təcili surətdə Azərbaycanı tərk etmişlər. 987 – ci ildə ruslar Dərbəndə, 1030 – cu ildə isə 38 gəmi ilə Kürlə Arazın qovuşduğu ərazilərə hücum etmişlər. 1032 – 1033 – cu illərdə ruslar Şamaxını tutaraq talan etmiş və 10.000 nəfərə qədər əhalini qılıncdan keçirmişlər. Sonralar əsasən I Pyotrun hakimiyyət illərində rusların Azərbaycana yeni yürüşləri baş vermişdi. 1722 – ci il iyulun 18 - də 274 kiçik gəmi ilə onlar Xəzər dənizinə çıxmışlar. I Pyotrun özü də donanmanın tərkibndə olmuşdu. Dərbənd hakimi Imamqulu bəy qalanı döyüşsüz təslim etdiyinə görə rus çarı ona general – mayor rütbəsi, xan titulu vermişdi.
32 Iyunun 18 – dən 26 – sına qədər gedən gərgin döyüşlərdən sonra Bakı ruslar tərəfindən işğal olundu. Sentyabrın 3 – də I Pyotr Peterburqda Bakının alınmasını təntənə ilə bayram etdi. 1796 – ci ildə V. Zubovun komandanlığı ilə ruslar yenidən Dərbənd və Gəncəyə hücum etdilər. Onlar Dərbəndi, Qubanı tutduqdan sonra iyunun 13 – də Bakını yenidən işğal etdilər. 1796 – cı ilin noyabrında II Yekatrinanın ölümüdən sonra hakimiyyətə gəlmiş I Pavel rus qoşunlarını Qafqazdan geri çağırdı. Zubov istefaya göndərildi, onun yerini yenidən qraf Qudoviç tutdu. I Pavelin xeyli ərazi işğal etmiş rus qoşunlarını geri çağırmasının səbəbi bir tərəfdən böyük xərclər (1.700 min rubl), digər tərəfdən Avropada vəziyyətin mürəkkəbliyilə izah edilir. Burada yerli xalqların işğalçı rus qoşunlarına münasibəti, hakimiyyətdən devrilmiş xanların fəaliyyəti, Iranda Ağa Məhəmməd şahın güclənməsi də öz təsirini göstərmişdi. Rus qoşunları dekabr ayından Azərbaycandan çıxarılmağa başlandı və bu 1797 – ci ilin yazınadək davam etdi. "Qızılayaq yaranal" (ayağının biri qızıl protez idi) Zubovun müsəlman əhaliyə qarşı ayrı – seçkilik, ermənilərə arxalanmaqla güclü xristian dövləti yaratmaq planı da rus qoşunlarına yerli əhalinin nifrəti artırmış və onların Azərbaycandan çıxarılmasını sürətləndirmişdi. I Pavel 1801 – ci ilin yanvarında Gürcüstan çarlığının rusiyaya birləşdirilməsi haqqında manifest verdi. O sui – qəsd nəticəsində öldürüldükdən sonra atasının yerinə hakimiyyətə gəlmiş I Aleksandırın (1801 – 1825) dövründə ruslar cənubi Qafqazla bağlı işğalçılıq planlarını yenidən həyata keçirməyə başladı. P. D. Sisianovun Qafqaza baş komandan göndərilməsi ilə bu iş daha da sürətləndi. 1802 – ci ildən Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı P. Sisianovun Gəncə üzərinə hücum ərəfəsi Cavad xana göndərdiyi məktublar rus imperiyasının işğalçı, müstəmləkə siyasətinin bariz nümunələridir. Bu məktublar "Qafqaz arxeologiya komissiyası aktları"nın 1868 – ci ildə Tiflisdə nəşr olunmuş ikinci cildində nəşr olunmuşdur. Bu cür kitablar çar Rusiyasının xarici siyasətinə haq qazandırmaq məqsədilə nəşr olunduğuna görə buradakı məlumatlara tənqidi yanaşılmasına ehtiyac var. Lakin məktubların orjinalı ilə tanış olmaq imkanımız olmadığına görə bu kitaba istinad etmək məcburiyyətindəyik. Məktublar o dövrə məxsus müxtəlif təriflərlə, xoş sözlərlə dolu cümlələrlə tərtib olunmasına baxmayraq bu sənədlərdə çar Rusiyasının işğalçı siyasətini açıq aydın görmək olur. P. Sisianovun Cavad xana yeddi məktub göndərmişdir. Birinci məktub Tiflisdə 25 fevral 1803 – cü ildə yazılmışdı. Məktubda deyilir: "Hörmətli məmurunuz Gürgün bəylə göndərdiyiniz məktubu aldım. Orada Sizin dinc, müttəfiq və dostcasına qonşuluq əlaqələri Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|