Азярбайъан Республикасы
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
39 müharibənin başlaması üçün məsuliyyətin Iranın üstünə qoyulmasına cəhdlər edilmişdir. Tarixdə hansısa ölkəyə qarşı müharibəyə başlamaq, ondan təzminat almaq üçün saxta iddiaların irəli sürülməsinə aid çoxlu faktlar mövcuddur. Kuzabeli – sözünün mənası "müharibəni birinci başlamağı əsas götürərək ona qarşı iddia irəli sürülməsi" deməkdir. Hələlik beynəlxalq sənədlərdə hansısa ölkənin birinci müharibəyə başlamasını əsas götürərək ona qarşı iddia irəli sürülməsinin, yəni Kuzabelinin dəqiq tərifi verilməmişdir. Bu termin əsasən hər hansı ölkəyə müharibəni birinci başladığını bəhanə edərək ona qarşı təzmanat irəli sürülməsinə imkan verən addım mənasında işlədilir. I və II Rus – Iran müharibələrində işğalçı tərəfin çar Rusiyası olmasına, müharibəni həmin dövlətin başlamasına və cənubi Qafqazda böyük ərazilər işğal etməsinə baxmayaraq Iranda vətənpərvər qüvvələrin istəyini bəhanə edərək onu Kuzabelidə ittiham etmişdir. Rusiya bundan sui - istifadə edərək Türkmənçay müqaviləsinə təzminat haqqında maddə də salmış və müharibə xərclərini Irandan almışdır. Müasir dövrdə Azərbaycan Respublikasında I və II Rus – Iran müharibələrinə münasibətin əsasən sovet tarixşünaslığında olduğu kimi qalması təəssüf doğurmaya bilməz. Fikrimizcə sovet dövründə bu məsələlərə baxışda burxılmış səhvlərin bu gün də təkrar olunması tarixin yenidən saxtalaşdırılmasından başqa bir şey deyildir. Deyilənləri sübut etmək üçün sovet və müstəqillik dörlərində nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" kitablarında I və II Rusiya – Iran müharibələrinə münasibəti müqayisə edək. Akademik I. A. Hüseynov, M. A. Dadaşzadə, Ə. S. Sumbatzadə və başqalarının redaktorluğu ilə 1963 – cü ildə nəşr olunmuş 3 – cildli "Azərbaycan" tarixi kitabının 2- ci cildində yazılmışdı:"1826 – cı il iyulun 16 - da 60 minlik Iran qoşunu Abbas Mirzənin komandanlığı altında, müharibə elan etmədən Arazı keçərək Azərbaycanın şimal hissəsinə soxuldu. Düşmən qoşunları Zaqafqaziya əhalisini – azərbaycanlılar, ermənilər və gürcüləri məhv edir, soyur və onlara əzab verirdilər."(38); "Şah ordusunun Zaqafqaziyaya hücumundan istifadə edərək varlanmağa çalışan bir sıra keçmiş Azərbaycan xanları Iran qoşunları ilə birlikdə hərəkət edirdilər. Onlar feodal və ruhanilərin içərisindən çıxmış bir ovuc xainlərin köməyi ilə əhalinin bir hissəsini, o cümlədən keçmiş xan nökərlərini, maafları və başqalarını aldatmış və müvəqqəti olaraq öz ardlarınca aparmağa müvəffəq olmuşdular"(s.39); "Şah qoşunları və qiyamçı dəstələr tərəfindən müvəqqəti zəbt olunmuş bütün Azərbaycan əyalətləri 1827 – ci ilin əvvəllərinə yaxın azad edildi" (s.43); "Rus dəstəsi Arazı keçərək Azərbaycanın cənub vilayətlərinə daxil olmuşdu. Əhali rus qoşunlarını sevinclə qarşılayırdı". (s.44)
40 Akademik Ziya Bünyadov və professor Yusif Yusifovun redaktorluğu ilə 1994 – cü ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" kitabında o dövr haqqında belə yazılmışdır:"Iran qoşunları vəziyyətdən istifadə edib Azərbaycanün digər torpaqlarına da hücuma keçmiş, Lənkəranı, Salyanı işğal edərək əhalinin xeyli hissəsini əsir aparmışdı. Iran qoşunları ilə Azərbaycana gəlmiş qaçqın xanlar əhalinin köməyilə Gəncə, Şamaxı, Şəki və s. şəhərləri ələ keçirib öz xanlıqlarını bərpa etmiş, rus qoşun dəstələrini geri oturtmuşdu. Azərbaycan ərazisinə girmiş şah qoşunları əhaliyə amansız divan tutur, cavan kişiləri, qız – gəlinləri əsir aparırdılar" Bu cümlələrdəki məntiqsizlik özünü açıq – aydın büruzə verir. Bir tərəfdən göstərilir ki, Iran qoşunları "əhalinin köməyi ilə" rus qoşunlarını geri oturtmuşdur. Digər tərəfdən isə göstərilir ki, "şah qoşunları əhaliyə amansız divan tutur, cavan kişiləri, qız – gəlinləri əsir aparırdılar". Kitabda daha sonra yazılan fikirlər isə tamamilə sovet tarixşünaslığındakı saxtakarlığın təkrarıdır: "1827 – ci ilin sonlarında rus qoşunları Azərbaycanın cənub torpaqlarına hücuma keçdilər… Rus qoşun dəstələrindən birinin başçısı yazırdı: "Əhali hər yerdə… qoşunlarımızı düşmən kimi deyil, öz himayəçiləri kimi qəbul edərək, qarşılamağa çıxırdı. "(s.578) Prof. S. Əliyarlının redaktorluğu ilə 1996 – cı ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" kitabında I və II Rus – Iran müharibələrinə münasibət əvvəlkilərdən köklü surətdə fərqlənsə də Iranın Rusiya, Ingiltərə və Fransa ilə eyniləşdirilməsi və işğalçı adlandırılması fikirimizcə yanlışdır. Kitabda yazılır:"Azərbaycan torpaqlarının bir dövlət içərisində birləşmiş olmaması vahid xarici siyasət yeridilməsinə imkan vermirdi. Buna görə də Azərbaycan xanlıqları özlərini qoruyub saxlamaq, xanlıqlar arasındakı münasibətləri tənzim etmək üçün ölkəyə göz tikmiş müxtəlif qüvvələr ilə hesablaşmalı olurdular. Bu qüvvələr bir yandan qonşu Iran və Türkiyə, o biri yandan isə Avropa dövlətləri olan Rusiya, Ingiltərə və Fransa ilə təmsil olunurdu. XVIII yüzilin sonu – XIX yüzilin başlanğıcında qonşu iki dövlət (Iran və Türkiyə) Azərbaycanın bağımsızlığı üçün kerçək təhlükə törətmək iqtidarında deyildilər. Bu dövlətlərin bütün XIX yüz il boyunca heç bir özgə torpaqları ələ keçirməsi təsadüf olmamışdı." (s.573); " Beynəlxalq durum Iranın Rusiya işğalına qarşı çıxması üçün şərait yaratdı. Bu savaş hər iki tərəf üçün ədalətsiz idi. Cünki özgə torpaqlarının ələ keçirilməsi uğrunda gedirdi."(s.587) Hal – hazırda Azərbaycan Respublikası ali məktəblərində tələbələrin əsasən akademik Ziya Bünyadov və professor Yusif Yusifovun redaktorluğu ilə 1994 – cü ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" kitabından dərslik kimi istifadə etdiklərini nəzərə alsaq vəziyyətin təcili surətdə düzəlməsinin zəruri olduğu qənaətinə gələ bilərik.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|