Азярбайъан Республикасы
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 yazmışdı:"Sovet hakimiyyəti qurulana qədər təkcə Bakıda ərəb əlifbası ilə 160 – dan artıq qəzet və jurnal nəşr edilir, elmin, mədəniyyətin, incəsənətin, texnikanın və s. bütün sahələri üzrə kitablar çap olunurdu... Beləliklə də, Azərbaycan xalqının ictimai və intelektual şüuruna öldürücü zərbə vuruldu. O, çox kobud şəkildə özünün milli tarixindən, mədəniyyətindən və tarixi keçmişindən uzaqlaşdırıldı. Indi bütün tarixi konsepsiyaların yenidən nəzərdən keçirildiyi bir vaxtda respublikanın tarixçi və içtimaiyyətçiləri ərəb şrifti ilə yazılmış çoxsaylı sənəd və materialları oxumaq problemi ilə qarşılaşmışlar. Çünki Akademiya insititutları və ali məktəblərin müasir elmi işçilərinin 95 faizi ərəb əlifbasını oxuya bilmir." (6) Sovet hakimiyyəti illərində Iranda qohumları olan və Iranla sərhəddə yaşayan Azərbaycan vətəndaşlarının sovet cəmiyyəti üçün təhlükəli hesab edilərək elliklə Orta Asiyaya və Qazaxstana sürgün olunması əhali arasında qorxu, xof yaratmışdır ki, hələ indiyə qədər də bir çox insanlar bu xofun təsirindən xilas ola bilməmişlər. Çünki sürgün olunanların bir hissəsi bu dəhşətlərə dözməyərək dünyasını dəyişmiş, gənc nəsil isə bu faciənin əsil səbəblərini bilmədiyindən Irana münasibətdə ehtiyatlı olmağa, bəzən isə ümümiyyətlə bu dövlət barədə müsbət fikir söyləməməyə üstünlük vermişlər. Çox təəssüf ki, bu psixoloji durumun qalıqları müasir dövrdə də qalmaqdadır. Şeyxislam Hacı Allahşükür Paqşazadə bu barədə yazır: "Dövlətin Əsas Qanunun ziddinə olaraq kilsə və məscidlər bağlanır, din xadimləri və ayrı – ayrı dindarlar heç bir səbəb olmadan sosializmə düşmənçilikdə günahlandırılıb amansız cəza tədbirlərinə məruz qalırdı. Islam və müsəlman xalqları daha ağır mərhumiyyətlərə düçar edilirdilər. "Dinsizlərin mübariz ittifaqı" şüarları altında məscidlər sökülüb dağıdılır, yerlə yeksan olurdu. Dinsizlik pərdəsi altında nə qədər tarixi mədəniyyət abidələri, məbədlər, məscidlər "sinfi düşmən yuvası" elan edilərək bağlanmış, anbara, muzeyə çevrilmişdi! Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, XX əsrin əvvəllərində, inqilab ərəfəsində Qafqazda 2000 – ə yaxın məscid və ziyarətgah olduğu halda, 80 – ci illərdə burada təqribən 25 məscid və bir neçə müqəddəs ocaq fəaliyyət göstərirdi. Ən ağır itkilərdən biri isə 1936 – cı ildə yol salınmasını bəhanəsilə IX əsrin möhtəşəm tarixi abidəsi – Bibiheybət məscidinin dağıdılması olmuşdur." (7) Bakının "Şıx" (Şeyx sözünün dəyişilmiş şəklidir) kəndində yerləşən Bibiheybət məqbərəsi səkkizinci imam Əli bin Musa əl – Rzanın bacısı Hökümə xanımın və onun xidmətçisi Heybətin burada dəfn olunması ilə bağlı yaranmışdır. I Şah Təhmasib 1547 – ci ilin fevral ayında verdiyi fərmanla Zığ kəndi Bibiheybət məqbərəsinə vəqf olunmuşdur. Fərmanda deyilir: "Mübarək fərman verildi o haqda ki, Badkuyə ətrafında yerləşən Zığ kəndi bütün sərvət və əmlakı ilə birlikdə 7 haqq imam övladı Bibiheybətin – onun babalarına və özünə salavat və salam olsun- müqəddəs asitanəsilə vəqf edildiyinə və bu haqda heç bir dəyişiklik olmadığına görə Badkuyənin amillərindən, divan işlərinə baxanlardan, kələntərləri və kəndxudalarından heç biri, heç adla qeyd olunan kəndin ətrafına dolanmayaraq hər hansı bir tələb etməsinlər"(8) Azərbaycan Respublikası dölət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra məqbərə yenidən tikilmiş və ziyarətgaha çevrilmişdir. Azərbaycan prezidentinin göstərişi ilə hazırda həmin müqəddəs ərazidə bərpa işləri davam etdirilir. Azərbaycan tarixinin obyektiv tədqiqnə universitetlərdə fars dilinin öyrənilməsinə olan qeyri - obyektiv münasibət də öz mənfi təsirini göstərir. Hazırda bütün universitetlərdə rus və ingilis dilləri öyrədildiyi halda, Azərbaycanın qədim və orta əsrlər tarixi mənbələrinin əksəriyyəti fars dilində olmasına baxmayaraq nəinki başqa fakultələrdə, hətta tarix fakultələrində bu dilin öyrənilməsinə fikir verilməməsi təəccüb doğurur. Nizami Gəncəvi, Xaqani, Fələki və digər görkəmli şair və mətfəəkirlərin fars dilində böyük əsərlər yazmalarına baxmayaraq bu dilə hələ də ögey münasibət bəslənməsi başa düşülən deyil. "Azərbaycan tarixi"nin orta əsrlər dövrü üzrə mütəxəssis professor Oqtay Əfəndiyev yazır: "Məlumdur ki, Azərbaycanın orta əsrlər tarixinə aid yazılı mənbələr içərisində fars dilli mənbələr həm sayına, həm də məzmununa görə qabaqcıl yer tutur. XII – XVIII əsrlər dövrü üçün fars dilli tarixi ədəbiyyat birinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir." Orta əsrlər üzrə digər görkəmli alim I. P. Petruşevski XVI – XVIII əsrlər dövrünü Iran tarixşünaslığının qızıl əsri adlandırmışdır.(9) Azərbaycan tarixşünaslığının banısi Abbasqulu Ağa Bakıxanov özünün şah əsəri olan "Gülüstani – Irəm" əsərini 1841 – ci ildə fars dilində yazması, bundan başqa onun fars dilində "Mirat – əl – camal" ("Gözəlliyin aynası"), ərəb dilində hədislərə həsr olunmuş və 1862–ci ildə Tehranda fars dilinə tərcümə olunmuş "Hədis–i Qüdsi" kitabları və digər əsərləri fars dilinin tarixi tədqiqatlarda necə böyük əhəmiyyətə malik olduğunu sübut edir. Prof. S. Əliyarlının redaktorluğu ilə 1996 – cı ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" kitabında fars dilinin əhmiyyəti barədə belə yazılmışdır:"Fars dilinə gəldikdə nəzərə alınmalıdır ki, bu dil gerçəkdən Həsən bəy Zərdabinin "Əkinçi"də yazdığı kimi, "bizim vilayətlərdə çox işlənirdi". Ona görə yox ki, bu vilayətdə yalnız tatlar yaşayırdı. Məsələnin tarixi açımı başqadır. Azərbaycanda olan məktəb və mədrəsələr "şair kitabları oxudan müəllimlərin"(Həsən bəy Zərdabi), "vaxtilə Firdovsinin romantikası, Sədinin dərin hikməti, Hafizin qəzəlləri qarşısında bayılan mirzənin" (M.Ə. Rəsulzadə) əlində idi. Bir zamanlar fars dilində təhsili alan Azərbaycan və Türkiyə hökümdarları şah Təhmasib (Xətainin oğlu), Süleyman Qanuni, yenə Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|