67
52.
Traktat zaklöçennıy v Turkmençae, ot 10 fevralə 1828 q.
Doqovorı Rossii s Vostokom politiçeskie i torqovıe. Sobral i
izdal T. Özefoviç.SPB., 1869, s. 214 – 222; Azərbaycan tarixi.
Uzaq keçmişdən 1870–ci iləqədər. Red. S. Əliyarlı). Bakı
1996, s.617 – 624.
53.
Nasir Nəcmi "Abbas Mirzə" (yaxud "Qacar sülaləsinin
qəhrəman, vətənərvər oğlu və onun başçılıq etdiyi Iran -
Rusiya müharibələri", (Tehran hicri 1326-cı il, miladi 1910)
.Bakı 1993,s.3, 9.
54.
Jan Junior "Unudulmuş qəhrəmanlar. Çar Rusiyası ilə
müharibədə unudulmuş qəhrəmanlarımız." (azərbaycan dilinə
tərcümə edənlər Əlibala Hacızadə, Şahin Fazil). Bakı 2004, s.
349.
55.
Zülfüqarlı M.P. "Rus diplomatı A. Qirboyedovun cinayətləri
və cazası"."Ədalət" qəzeti 08 aprel 2005-ci il.
56.
Sumbatzade A. S. Kubinskoe vostanie 1837 q. Baku 1961.
57.
Baykara H. Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi. Bakı,
1992, s.27
58.
Şavrov N. N. Novaə uqroza russkomu delu v
Zakavkazğe.SPb.,1911,s.59 - 61.
59.
Azərbaycan tarixi. 3- cilliddə, cild 2. Bakı 1963, s.739
60.
Zülfüqarlı M. P. Azərbaycan tarixi.Ikinci Respublika
dövrünün tarixşünaslığı (1920 – 1991 – ci illər).Bakı 2001, s.
11
61.
Köçərli T. Tarixi saxtalaşdıranlar əleyhinə. Bakı 1972, s. 172
- 173.
62.
Fərəh xanımla müsahibə. "525 - ci qəzet" 9 oktyabr 2004 – cü
il
GÜLÜSTAN MÜQAVİLƏSİ
Qadir Allah Naminə
İMPERATOR ƏLAHƏZRƏTLƏRİ, Bütün Rusiyanın Ən Şöhrətli və
ƏZƏMƏTLİ BÖYÜK HÖKMDARI və İMPERATORU və İran
Dövlətinin Sahibi, hökmdarı ƏLAHƏZRƏTLƏRİ Padşahın ÖZ
təbəələrinə yüksək hökmdar məhəbbətinə görə, ONLARIN ürəklərinə
zidd olan müharibənin fəlakətlərinə son qoymağı və qədimdən Bütün
Rusiya İMPERİYASI və İran Dövləti arasında mövcud olmuş səbatlı sülh
68
və xeyirxah qonşu dostluğunu möhkəm əsas üzərində bərpa etməyi
səmimi qəlbdən, qarşılıqlı surətdə arzulayaraq bu ədaləti və nicatverici iş
üçün aşağıdakıları öz səlahiyyətli Müvəkkilləri təyin etməyi faydalı
bilmişlər:
ƏLAHƏZRƏT Bütün Rusiya İmperatoru - ÖZ General-leytenantı,
Gürcüstandakı və Qafqaz xəttindəki qoşunların Baş komandanı,
Həştərxan və Qafqaz quberniyalarında, Gürcüstanda Mülki hissə,
həmçinin bu ölkənin bütün sərhəd işləri üzrə Baş Müdiri, Xəzər hərbi
Donanmasının Komandanı, Müqəddəs Aleksandr Nevski, birinci
Müqəddəs Anna, dördüncü dərəcəli Müqəddəs Əzabkeş və Qalibiyyətli
Georgi ordenləri, habelə üzərində igidliyə görə yazısı olan qızıl qılıncla
təltif edilmiş zati-aliləri Nikolay Rtişşevi, Əlahəzrət İran şahı isə -
özünün, Türkiyə və İngiltərə Saraylarında fövqaladə elçisi olmuş, İran
Rəisləri arasında seçilmiş, öz padşahından brilyantlarla bəzədilmiş xəncər
və qılıncdan, şal paltardan və brilyantlarla zinnətləndirilmiş at bəzəkləri
dəstindən ibarət fərqləndirici lütf görmüş, öz Padşahının ən yaxın
Məmuru, Ali İran Sarayının Gizli İşlər Müşaviri, Vəzir nəslinə mənsub
olan, İran Sarayında ikinci dərəcəli Xan, Yüksəkrütbəli və Çoxhörmətli
Mirzə Həsən Xanı: bu səbəbdən də BİZ, yuxarıda adları çəkilmiş
səlahiyyətli Müvəkkillər Qarabağ mülkündə, Zeyvə çayı yaxınlığındakı
Gülüstan kəndində toplaşaraq, vəkalətnamələrimizi bir-birimizə təqdim
etdikdən sonra, hər birimizə öz tərəfindən bizim BÖYÜK
HÖKMDARLARIMIZ adından bərqərar edəcəyimiz sülh və dostluğa aid
olan hər bir şeyi nəzərdən keçirib, bizə verilmiş hakimiyyət və Ali
səlahiyyətlərə görə aşağıdakı maddələri qərara aldıq və əbədiyyət üçün
təsdiq etdik.
BİRİNCİ MADDƏ
İndiyədək Rusiya İmperiyası və İran Dövləti arasında mövcud olmuş
düşmənçilik və narazılığa həmin Müqavilə ilə bu gündən etibarən və
gələcəkdə son qoyulur və qoy İMPERATOR ƏLAHƏZRƏTLƏRİ Bütün
Rusiya hökmdarı ilə Əlahəzrət İran şahı, onların vəliəhdləri, Taxtlarının
Varisləri və ONLARIN, qarşılıqlı surətdə, Ali Dövlətləri arasında əbədi
sülh, dostluq və xeyirxah razılıq olsun.
İKNCİ MADDƏ
Bir halda ki, hər iki Ali Dövlət arasında ilkin əlaqələr vasitəsilə tus quo
prezenten, yəni hər bir tərəfin hazırda tam malik olduğu torpaqlara,
xanlıqlara, mülklərə sahib qalması əsasında sülhün bərqərar edilməsi artıq
qarşılıqlı surətdə razılaşdırılmışdır, onda indiki zamandan etibarən və
gələcəkdə Bütün Rusiya İmperiyası və İran Dövləti arasında sərhəd
69
aşağıdakı xətt olsun: Adınabazar adlanan yerdən başlayaraq, düz xətlə
Muğan düzü, Araz çayındakı Yeddibulaq keçidinədək, oradan da üzü
yuxarı Kəpənək çayının Arazla qovuşduğu yerə, sonra da Kəpənək
çayının sağ tərəfi ilə Mehri dağları silsiləsinə və oradan da xətti Qarabağ
və Naxçıvan xanlıqlarının mərzləri ilə davam etdirərərək, Alagöz dağları
silsiləsi ilə Qarabağ, Naxçıvan, İrəvan xanlıqlarının və Yelizavetpol
dairəsinin (keçmiş Gəncə xanlığının) bir hissəsinin mərzləri birləşən
Dərələyəz mərzinədək, buradan İrəvan xanlığını Yelizavetpol
dairəsindən, həmçinin Qazax və Şəmşəddin torpaqlarından ayıran mərzlə
Eşşəkmeydan mərzinə, oradan da dağlar silsiləsi ilə, çayın sağ tərəfi ilə,
onun axarı istiqamətində, həmzəçimən yolu ilə, Pəmbək dağları silsiləsi
ilə Şuragöl mərzi ilə, dağlar silsiləsi ilə, Mastaras və Artikin arası ilə
Arpaçayadək. Bununla belə, Talış mülkü müharibə vaxtı əldən-ələ
keçdiyinə görə, həmin Xanlığın Zinzeley və Ərdəbil tərəfdən olan
sərhədləri, daha artıq dürüstlük üçün, hər iki tərəfdən qarşılıqlı razılıqla
seçilmiş Komissarlar (onlar Baş komandanlarının rəhbərliyi ilə indiyədək
hər bir tərəfin həqiqi hakimiyyəti altında olmuş torpaqların, kəndlərin,
dərələrin, həmçinqin çayların, dağların, göllərin, təbii mərzlərin dəqiq və
təfsilatlı təsvirini verəcəklər) tərəfindən, bu Müqavilə bağlanıb təsdiq
olunduqdan sonra müəyyən ediləcək, onda ( Status quo ad prezenten)
əsasında Talış xanlığının sərhəd xətti elə müəyyənləşdiriləcək ki, hər bir
tərəf malik olduğu torpaqların sahibi qalsın. Eləcə də, yuxarıda
xatırlanmış sərhədlərdə, bu və ya başqa tərəfin xəttindən kənara nə isə
çıxarsa, hər iki Ali Dövlətin Komissarlarının təhlilindən sonra hər bir
tərəf status quo ad prezenten əsasında təminat verəcək.
ÜÇÜNCÜ MADDƏ
Şah Əlahəzrətləri ƏLAHƏZRƏT bütün Rusiya İMPERATORUNA
səmimi dostluq hislərinin sübutu üçün təntənəli surətdə həm öz adından,
həm də İran Taxtının Ali Vəliəhdləri adından Qarabağ və indi
Yelizavetpol adı altında əyalətə çevrilmiş Gəncə xanlıqları, həmçinin
Şəki, Şirvan, Dərbənd, Quba, Bakı və Talış (bu xanlığın Rusiya
İmperiyasının hakimiyyəti altında olan torpaqları) xanlıqlarının, bununla
bərabər Dağıstan, Gürcüstan (Şuragölə əyaləti ilə birlikdə) İmperiya,
Quriya, Minqreliya və Abxaziya, eyni dərəcədə, hazırda bərqərar edilmiş
sərhəd Qafqaz xətti (bu sonuncuya və Xəzər dənizinə aid olan torpaqlar
və xalqlarla birlikdə) arasındakı bütün mülk və torpaqların Rusiya
İmperiyasının mülkiyyətinə mənsub olduğunu qəbul edir.
DÖRDÜNCÜ MADDƏ
Dostları ilə paylaş: |