•
Abid Tahirli
~
2
~
Ön sözün (Sönm
əyən çıraq) müəllifi:
Anar
Redaktor:
akademik Nizami C
əfərov
R
əyçilər:
professor Qəzənfər Paşayev
professor M
əhərrəm Qasımlı
Əsərdə həyat və fəaliyyəti ilə Azərbaycanla qırılmaz tellərlə
bağlı olan böyük ideoloq, naşir, redaktor, yazıçı-publisist, tənqidçi,
t
ərcüməçi, ideya və əməlləri ilə bütün dünya, xüsusi ilə Rusiya
müs
əlmanlarının taleyində, tərəqqisində misilsiz xidmətlər
göst
ərmiş, onların ictimai-siyasi, mədəni, mətbu həyatında yeni
m
ərhələ açmış, öz dildaşları və dindaşlarının təfəkkür tərzində
dönüş yaratmış İsmayıl Qaspiralının ömür və yaradıcılıq yolundan
b
əhs olunur. Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Abid H
əmid oğlu Tahirli
Bütün türkl
ərin tərcümanı. (təkrar və təkmilləşdirilmiş
n
əşr). Bakı, «Ozan» nəşriyyatı, 2012. 312 səh.
T - 2012
© «Ozan» n
əşriyyatı, 2012
4702060201-76
On - 047-12
•
Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
3
~
Anar
SÖNMƏYƏN ÇIRAQ
Əgər xalqımızın Firudin bəy Köçərli, Əlimərdan bəy
Topçubaşov, Nəriman Nərimanov,
Məmməd Əmin Rəsulzadə,
Ceyhun b
əy Hacıbəyli, Haşım bəy Vəzirov, Əhməd bəy Ağaoğlu,
Əli bəy Hüseynzadə, Əliabbas Müznib, Məhəmməd Hadi, Soltan
M
əcid
Qənizadə, Xəlil Xasməmmədov, Cəlil Məmmədquluzadə,
Əhməd Cavad… kimi yetişdirdiyi parlaq simaların, eləcə də digər
türk xalqlarının Ziya Göyalp, Mehmət Əmin Yurdaqul, Yusif
Akçuraoğlu, Çələbi Cahan, Cəfər Seydəhməd Krımər, Fuad
Körpülüzad
ə, Məhəmməd Fatih Kərimi, Ayaz bəy İshaqi, Abdullah
Battal kimi görk
əmli
xadimlərinin, mücahidlərinin, qələm, kəlam
sahibl
ərinin dediklərinə istinad etsək, o zaman bu qənaətə gəlmək
olar ki, ideyalarının, əməllərinin təsir gücü, əhatə dairəsi və
yaşarlılığına görə türk xalqlarının çar Rusiyası sərhədləri daxilində
yetişdirdiyi ən qüdrətli nümayəndəsi İsmayıl Qaspiralıdır. Onun
«Dild
ə, fikirdə, işdə birlik» şüarı həmişəyaşarlılıq statusu almışdır.
Fikrimc
ə, türk xalqlarının birliyi reallaşdıqdan sonra da bir daha
parçalanmamaq, bölünm
əmək, pərən-pərən düşməmək,
daha güclü
v
ə yenilməz olmaq üçün bu ideya öz gücünü, qüdrətini
itirm
əyəcəkdir.
Yeni t
əhsil üsulu, məktəb islahatı, ortaq dil uğrunda
mübariz
əsi, xeyriyyə cəmiyyətlərinin yaradılması, mətbuat və
n
əşriyyat sahəsindəki fədakar fəaliyyəti ilə türk-müsəlman həyat və
t
əfəkkür tərzində, ümumiyyətlə, türkçülük
tarixində yeni mərhələ
açan naşir, redaktor, mühərrir, yazıçı-publisist, tərcüməçi, filosof-
•
Abid Tahirli
~
4
~
dinşünas, politoloq, maarifçi-reformator İsmayıl Qaspiralı yara-
dıcılığı və şəxsi həyatı ilə Azərbaycanla sıx bağlı olmuşdur. Təəssüf
ki, XX
əsrin 30-cu illərində İ.Qaspiralı ideyalarından təşvişə düşən
sovet rejim v
ə ideologiyası onu «pantürkist», «panislamist»
damğaları ilə düşmən elan etmiş, məzarını da dağıtmışdı. Sovet
t
əbliğat maşını İ.Qaspiralı irsini gözdən salmaq üçün canfəşanlıq
ed
əndə, yuxarıda adlarını çəkdiyimiz XX əsrin əvvəllərindəki xalq
xadiml
ərindən
fərqli olaraq, sovet dövrü bəzi Azərbaycan
ziyalılarının «söyən» ansamblda səsi daha gur gəlirdi. İ.Qaspiralını
«mürt
əce», «millətçi», «pantürkist», «panislamist» adı ilə insanların
hafiz
əsindən, tarixin səhifələrindən silib atmaq istəyirdilər. Lakin
Sovet imperiyasının süqutundan sonra İ.Qaspiralı ideyaları öz
gücünü, qüdr
ətini bir daha nümayiş etdirdi, ədalətsizliyin,
haqsızlığın üzərində qələbə çaldı və məğlubedilməzliyini, həmişə-
yaşarlığını bir daha təsdiq etdi.
Filologiya elml
əri doktoru Abid Tahirlinin qələmə aldığı və
siz
ə təqdim olunan bu kitab da elə bu təsdiqin bir təzahüratıdır.
Doğrudur, çox təəssüflə vurğulamalıyam ki, İ.Qaspiralı irsi və
şəxsiyyəti ilə bağlı bu günədək elə ciddi və sanballı əsərlərimiz
yoxdur. Halbuki, İ.Qaspiralı yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi,
h
əyatı, yaradıcılığı və ideyaları ilə Azərbaycana çox bağlı olmuşdur.
O, bütün varlığı ilə bizləri – Qafqaz türklərini çox sevir, onların
ədəbi, mədəni, mətbu sahələrdəki nailiyyətlərini yüksək
d
əyərləndirir, bizim uğurlarımızla qürur duyduğunu gizlətmirdi. Bu
il İsmayıl Qaspiralının anadan olmasının 160-cı ildönümü tamam
oldu. Əlbəttə, bu əlamətdar, tarixi hadisənin sükutla, sükunətlə,
s
əssiz-səmirsiz yox, Milli bayram səviyyəsində qeyd olunması
arzumuzdur. Ümid edir, inanıram ki, A.Tahirlinin İ.Qaspiralının
xatir
əsinin əbədiləşdirilməsi və onun irsindən lazımınca bəhrə-