196
197
A.........
Gü-
-n
əş- dir a- nam.
Od- lar yur- du A- z
ər- bay- ca- nam!
198
11.
R.MUSTAFAYEVİN KANTATA VƏ ORATORİYALARI
Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən söz açılanda
onla
rın sırasında respublikamızın xalq artisti Ramiz Mustafayevin özünəməxsus
üslubu, öz yeri olduğunu qeyd etmək lazımdır. O, müxtəlif janrlı əsərlərin müəllifidir.
Lakin qeyd etməliyik ki, xor musiqisi R.Mustafayev yaradıcılığının ən parlaq
səhifəsidir. Xor musiqisi nəinki miqdarca ən böyük olduğuna görə, həm də
əhəmiyyətinə görə bəstəkarın yaradıcılığında mərkəzi yer tutur. Məhz xor musiqisi
R.Mustafayev üçün yaradıcılıq baxımdan özünüifadə etmə bir sahəsinə çevrilmişdir
ki, o, burada özünün üslubunu və musiqi təfəkkürünü tam dolğunluqla və bədii
inamla realizə edə bilmlşdir. Xor üslubunun uğurlu mənimsənilməsində onun uzun
illər Azərbaycan radio və televiziya komitəsinin xorunda işləməsi təkan vermişdir.
Beləliklə, Mustafayev-xormeyster Mustafayev-bəstəkara yardımçı oldu.
R.Mustafayevin 9 oratoriyası, 5 kantatsı, vokal-simfonik poemaları demək olar ki,
əsl monumental xor “freskaları”dır. Bunların sırasında Rəsul Rzanın sözlərinə
bəstələnmiş “Oktyabr” , Nəbi Xəzrinin sözlərinə “Ana” və “Salatın” oratoriyaları,
Rafik Zəkanın sözlərinə “Füzuli” vokal-simfonik poeması, “Nizami” və “Hüseyn
Cavid” oratoriyaları, Hikmət Ziyanın sözlərinə “Haqq səninlədir, Azərbaycan”
kantatası, Nəriman Həsənzadənin sözlərinə “Nəriman Nərimanov” oratoriyası,
Məmməd İsmayılın sözlərinə “Kür-Apşeron” kantatası və “Bu qan yerdə qalmaz”
vokal-
simfonik poeması, Bəxtiyar Vahabzadənin sözlərinə bəstələnmiş “Məhəmməd
və Leyla” və bir çox başqaları durur.
Ramiz Mustafayevin xor yaradıcılığının təhlili müəllifin istifadə etdiyi
mövzuların genişliyini, janr müxtəlifliyini nümayiş etdirir. Bəstəkarın xor
yaradıcılığında obraz diapazonunun əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsini müşahidə
edirik: burada həm haqq və şər qüvvələrin mübarizəsi, həm rəşadət qəhrəmanlığı,
həm itkilərə üzülmə, həm ananın kədəri, həm də doğma təbiətin gözəlliyinin və
xalqımızın dahi şəxsiyyətlərinin tərənnümü öz əksini tapmışdır. Bu əsərlərdə canlı
mənzərə səhnələri ilə bərabər dərin fəlsəfi obrazlar da öz yerini tutur. Bu əsərlər həm
də yeni ifadəlilik vasitələrinin axtarışları ilə marağlıdır. Belə ki, bəstəkar müasir rus
199
(Şostakoviç, Sviridov) və Qərb (Orf, Onegger) xor musiqisinin ənənələrinə
əsaslanaraq özünün monumental xor əsərlərinə solist-deklamatoru daxil edir, bundan
əlavə orkestrin müşayiətilə ritmli nitq priyomundan geniş istifadə edir ki, bu da
oratoriyanın pafosunu, təntənə ruhunu açıqlamağa yardım edir. Həmçinin azərbaycan
xalq yaradıcılığına xas olan müxtəlif növ ostinatolardan (həm orkestr, həm də vokal-
xor) istifadə bəstəkarın üslub xüsusiyyətinin əlamətlərindəndir. R.Mustafayevin xor
yaradıcılığı, xüsusən də vətənpərvər mövzuda əsərləri Azərbaycan klassik
musiqisinin inciləri sırasında layiqli yerini tutmuşdur.
“SALATIN” oratoriyası
“Salatın” oratoriyası ilk dəfə 1992-ci ildə yanvarın 9 Salatın Əsgərovanın anım
günündə radio vasitəsilə səsləndirilmişdir. Bu əsər dərin aktuallığı, ciddi ideyası,
Nəbi Xəzrinin “Rekviyem”inin incə və səmimi cizgilərlə musiqidə təcəssümü ilə
dinləyicilərin diqqətini cəlb etmişdir. Cəsur jurnalist Salatın Əsgərovanın qısa, lakin
parlaq həyatı vətəndaşlıq və peşə borcuna sədaqət nümunəsi olmuşdur. Onun
qəhrəmanlığı və eyni zamanda faciyəsi bəstəkara elə təsir etmişdi ki, o bunun
barəsində əsər yazmağı qərara aldı. 8 hissədən ibarət olan “Salatın” oratoriyası
bəstəkarın bir ilə yaxın işi nəticəsində yaranmışdı. Oratoriya solist, xor və böyük
s
imfonik orkestr üçün yazılmışdır.
Dərin kədər hissi ilə dolu bu əsər bizi sanki o faciyəvi günlərə qaytarır. Burada
müəlliflər qadının qəhrəmani obrazını, onun doğma torpağa sevgisini, azərbaycan
xalqının azadlığı uğrunda mübarizəsini göstərmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Nəbi
Xəzrinin poetikası, onun şer üslubu üzvü şəkildə Ramiz Mustafayevin musiqisi ilə
birləşərək mükəmməl bir sintez yaratmışlar. Oratoriya dramatik bütövlüyü və üslub
baxımdan özünəməxsusluğu ilə səciyyələnir.
Oratoriyanın I hissəsi “Ata, Qarabağa gedirəm” adlanır, mürəkkəb üçhissəli
formada yazılmışdır. Oratoriyanın I hissəsi əsərin əsas məzmunundan bəhs edən
ekspozisiya funksiyasını daşıyır. Burada ata və qız arasında dialoq gedir, qızın səsinə
qadın xoru da birləşir. Salatının partiyasında həyacan, narahatlıq hiss olunur, sanki o,
200
başına gələcək faciyəni qabaqcadan hiss edir. Ata kişi xoru ilə birgə qızının
replikalarına cavab verir, ondan bəd fikirlərdən uzaq olmasını xahiş edir. Atanın
partiyası reçitativ-deklamasiya üslubundadır, onu tenor və basların partiyası müşayiət
edir, qadın səsləri isə bu zaman “a” saitinə vokaliz oxuyurlar. Sonra yenədə Salatın
qadın xoru ilə birgə atasına cavab verir. Ata çox məyyusdur, onu Qarabağa buraxmaq
istəmir. Salatın isə etiraz edərək cavablayır: sən məni igid kimi tərbiyə emisən buna
görə də mənə Salatın adını vermisən.
II hissə “Yaralı dağlar” – böyük opera xor səhnəsini xatırladır. Bu hissə
mürəkkəb üçhissəli formada yazılıb və gərgin dramatik xarakter daşıyır. Səhnənin 1-
ci hissəsi giriş rolunu oynayır. Melodiyası “Şur” və “Humayun” ladlarının əsasında
qurulmuşdur. Müşayiətdə səslənən iti dissonansların gərginliyi sanki qorxulu
hadisələrin abu-havasını yaradır. Orta hissə xalq mahnılarına bənzərdir, daha oynaq
xarakter daşıyır. Reprizada isə mövzu ostinato ritmi üzərində keçirilir.
III hissə “Qırmızı buludların qara kölgəsi” adlanır. Burada həyacan, gərginlik
hissləri bir qədər də artır. IV hissə “Ceyhunun yuxusu” – burada Salatının 6 yaşlı
oğlunun həyacanlı yuxusunun mənzərələri parlaq şəkildə əks olunur. Bu hissə
mürəkkəb ikihissəli formada yazılmışdır və kiçik orkestr girişindən başlayır. On
altılıqlarla və xromatizmlərlə hərəkət həyacan, gərginlik hisslərini göstərir. Əsas
mövzunun reçitativ-
deklamasiya üslubu çox həqiqi şəkildə dəhşətli yuxu görən
uşağın qorxusunu əks etdirir.
Oratoriyanın V hissəsi “Qaranlıq dünyadan günəşə sarı” adlanır. Bu hissə məna
etibarilə matəm marşı rolunu oynayır. Hissə “Şüştər” ladında improvizasiya
xarakterli girişdən başlayır, bəzən ən gəmgin “Humayun” ladının intonasiyaları ilə
növbələnir. Sonra əsas mövzu səslənir – vətənpərvər ruhda kütləvi mahnı elementləri
ilə reçitativ-deklamasiya üslubunda basların solosu. Daha sonra xor mövzunu davam
etdirir.
Bu hissə də mürəkkəb ikihissəli formada yazılmışdır.
VI hissə “Şəhidlər xiyabanında ana harayı” adlanır. Bu hissə ən faciyəvidir. O,
əyani şəkildə qızının qəbri üzərində ağlayan, gah küləklə, gah ağacla, gah da torpağla
danışan ananın üzüntüsünü göstərir. Bu hissənin xarakterinə uyğun olaraq bəstəkar
“mərsiyyə” tipli musiqi bəstələyir, yəni burada matəm reçitativi ana laylayı
201
intonasiyalar
ı ilə birləşir. Nəbi Xəzrinin poetik dilini dəqiq uyğunluqla təqib edərək
bəstəkar onu zərif mahnıvari intonasiyaları ilə birləşdirir.
VII hissə “Dədə Qorqudun səsini eşitdim” – oratoriyanın məna etibarilə sonuncu
hissəsidir, özü də iki hissəyə bölünür: 1-ci hissə marşvari səlis ritm üzərində reçitativ-
deklamasiya üslubunda Dədə Qorqudun solo-monoloqudur. Burada Dədə Qorqud
bəyan edir ki, Salatın Azərbaycan tarixinə öz xalqının azadlığı uğrunda canından
keçmiş qəhrəman kimi daxil olmuşdu. 2-ci hissədə xor Azərbaycan xalqının
qəhrəman qızını tərənnüm edir.
Oratoriya təntənəli marş ilə (VIII hissə) sona yetir.
R.MUSTAFAYEV.
“SALATIN”, V hissə
“Qaranlıq dünyadan günəşə sarı”
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
12.
V.ADIGÖZƏLOVUN ORATORIYALARI
Müasir Az
ərbaycan musiqisində görkəmli bəstəkar Vasif Adıgözəlov da öz
parlaq yaradıcılığı ilə seçilir. O, müxtəlif janrlarda yazan bəstəkarlardandır.
V.Adıgözəlov 2 opera, 3 simfoniya, bir neçə simfonik poemalar, 5 musiqili kome-
diya, 3 oratoriya, 2 kantata, 22 teatr tamaşasına və kinofilmlərə musiqi, bir çox mahnı
v
ə romansların müəllifidir. Bəstəkarın dəsti xəttini müəyyənləşdirən, musiqisinə xas
olan millilik onun
əsərlərinin məzmununda (milli vətənpərvərlik ideyası) və dil
xüsusiyy
ətlərində (aşıq musiqisi və muğamdan ustalıqla istifadə) öz əksini tapmışdır.
Vasif Adıgözəlov yaradıcılığının əsas sahələrindən birini onun vokal-instrumental
əsərləri təşkil edir: buna misal kimi “Səbuhi”, “Eşq olsun” vokal-simfonik poemaları,
“Novruzum”, “Təntənəli” kantataları, “Odlar yurdu”, “Qarabağ şikəstəsi”,
“Çanaqqa
la” oratoriyalarını göstərmək olar. Müxtəlif illərdə yazılan və özünəməxsus
məzmunu ilə seçilən bu əsərlər bəstəkar musiqisinin ən önəmli və təqdirə layiq
nailiyyətlərindən sayılır.
Bəstəkarın vokal-instrumental yaradıcılığında oratoriya janrı xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Onun yaratdığı vətənin, torpağın müqəddəsliyini tərənnüm edən “Odlar
yurdu” (1988), “Qarabağ şikəstəsi”(1990), “Çanaqqala”(2008) oratoriyaları
vətənpərvərlik ideyası ilə bağlı olan monumental triptix təşkil edirlər. Bu əsərlərdə
bəstəkarın poetik mətnə olan həssaslığı qabarıq şəkildə özünü biruzə verir. Musiqi
dilinin xüsusiyyəti isə ondan ibarətdir ki, burada milli musiqi ənənələrilə Avropa
musiqi
ənənələrinin sıx birləşməsi baş verir. V.Adıgözəlovun melodikası milli
musiqimizin ənənələrinə söykənib onun təsiri altında formalaşmışdır.
V.Adıgözəlov öz oratoriyalarında ciddi və dərin məzmunlu tarixi mövzulara
müraciət edir. Onun oratoriyalarında əks olunan qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik
ideyası öz aktuallığını, mənasını və əhəmiyyətini açıq-aşkar göstərmiş olur. Orato-
riyaların ideya-məzmun və musiqi-dramaturji inkişafı bir vəhdət təşkil edərək çox
aydın və məntiqlidir. Hər üç əsərə miqyaslılıq, teatrallıq, möhtəşəmlilik xasdır. Hər
bir əsərin qəhrəmanı xalqdır, buna görə də məzmunun açıqlanmasında və dramaturji
inkişafında xor əsas rol oynayır. Bəstəkar öz əsərlərində xalq musiqi-sindən sitatlara
215
da müraciət edir. Məsələn, “Çanaqqala” oratoriyasında o, Türkiyədə çox tanınmış və
sevilən “Ordum” marşından və “Çanaqkale içində vurdular beni” mahnısından
istifadə edir.
V.ADIGÖZƏLOV.
“ÇANAQQALA”
216
217
218
219
Hey!
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
V.ADIGÖZƏLOV
“QARABA
Ğ ŞİKƏSTƏSİ”, III hissə
245
246
247
248
249
250
251
252
253
ƏDƏBİYYAT:
1.Q
ədimova J. “Musiqinin tədrisi metodikası”, Bakı, 2007
2.
Mirzəyeva N. “Azərbaycanda kantata-oratoriya janrının inkişafı ”, Bakı, 1994
3. Ц.Щаж ыбяйли «Азярбайж анын мусиги сяняти щаггында», Бакы,1986
4. М.Магомайев «Азярбайж ан мусиги сяняти щаггында», Бакы, 1987.
5
. Н.А.Мирзяйева «Хоршцнаслыг», Бакы, 2007
6.Ф.Ямиров «Мусиги аляминдя», Бакы, 1983
7
.
Tağızadə A. “Azərbaycan musiqisinin dahi sənətkarı: Q.Qarayev”, Bakı, 2011
8
.Qasımova S. “Cahangir Cahangirov”, Bakı, 1964
9. F
ərhadova R. “Nəriman Məmmədov”, Bakı, 1982
10.
Ələkbərova N. “Arif Məlikov”, Bakı, 1988
11.
Z.Qafarova “Ramiz Mustafayev”, Bakı: “Səda”, 2009
12.
L.Mehmandarova. “Aqşin Əlizadə”, Tbilisi, 1975
13. V.X
əlilov “Seçilmiş əsərləri”, VII cild, Bakı, 2013
14. Zöhrabov R. “B
əstəkarlarımız haqqında söz”, Bakı, 1999
15. R.Zöhrabov “B
əstəkarlarımızın portreti”, Bakı: “Ergün”, 1995
16.Z.Abdullayeva “Az
ərbaycan musiqi ədəbiyyatı”, Bakı, 2009
17. “Az
ərbaycan bəstəkarlarının xorları” toplusu, S.Rüstəmovun redaktorluğu altında,
Bakı, 1950
18.
Л.Мамедова «Хоровая культура Азербайджана», Bakı, 2010
19.www.musiqi-dunya.az./new/read/
20.azerbaijans.com/b
əstəkarlar
254
MÜNDƏRİCAT
Ön söz............................................................................................................................3
1.Ü
.Hacıbəylinin kantataları......................................................................................5
«V
ətən və cəbhə» kantatasından «Rədd ol!» xoru .......................................................7
«Z
əfər himni»..............................................................................................................14
2.Q.Qarayevin kantat
aları........................................................................................29
«Xo
şbəxtlik mahnısı» .................................................................................................30
«Zaman
ın bayraqdarı».................................................................................................44
3. C.Cahangirovun kantata v
ə oratoriyaları..........................................................56
«Füzuli» II hiss
ə..........................................................................................................58
«Sabir» final xoru........................................................................................................72
4.
C.Hacıyevin «Sülh keşiyində» oratoriyası.........................................................81
«
Sülh keşiyində» oratoriyasından II hissə «Lay-lay»..................................................83
5.
Ə.Hüseynzadənin «Gözəl Vətən» kantatası........................................................99
6
.A.Əlizadənin kantataları......................................................................................118
«Az
ərilər», II hissə, « Dağın səsi».............................................................................120
«Ana torpaq».............................................................................................................127
7.A.M
əlikovun “Torpağın səsi” kantatası.............................................................138
«Torpağın səsi», II hissə ...........................................................................................139
8.X.Mirz
əzadənin və E.Sabitoğlunun «Çiçəklən Vətənim» kantatası................148
«Çiç
əklən Vətənim», I hissə .....................................................................................149
9.N.M
əmmədovun «Azərbaycan» oratoriyası.......................................................171
«Az
ərbaycan», IV hissə. ...........................................................................................173
Yüklə 24 Kb. Dostları ilə paylaş: |