Азярбайж ан республикасы тящсил назирлий
Yüklə 24 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 Аzərbаycаn bəstəkаrlаrının yаrаdıcılığındа хоr musiqisi mühüm yеr tutur və оnun böyük bir hissəsi iri həcmli əsərlər – kantata və oratoriyalardır. Azərbaycanda kantata janrının banisi dahi Ü.Hacıbəyli olmuşdur. Sonralar onun yolunu Q.Qarayev, C.Cahangirov, S.Rüst əmov, S.Ələsgərov, N.Məmmədov, A.Məlikov, A.Əlizadə, R.Mustafayev, V.Adıgözəlov və bir çox başqa bəstəkarlarımız hər birisi özünə m əxsus şəkildə davam etdirmişlər. Tarix ən kantata və oratoriya janrları ideoloji və sosial əhəmiyyətli vokal- instrumental musiqi növü kimi formalaşmışdır. Milli zəminə keçirilərək onlar özünün ideoloji istiqam ətini heç də itirməmişdir, bunun tam əksi olaraq onlar ictimaiyyətdə baş verən mühüm hadisələrin bədii formada əks olunmasına xidmət etməyə başladı. B.Asafyev yazırdı: “Oratoriya formalarının nəhəng miqyası və onların ictimai ümumil əşdirilmiş təsir xarakteri buna uyğun ifadə vasitələrini tələb edirdi, onlar da öz növb əsində böyük məkan və arxitektonik genişlik musiqisinin təşkili qabiliyyəti v ə bacarığından asılı idi”. Xor musiqisinə xas olan sosial fəallıq və humanizm kantata v ə oratoriya janrlarında ən dolğun və hərtərəfli əksini tapmışdır. Kantata v ə oratoriya janrlarının mühüm ictimayi əhəmiyyəti, onların bədii- t ərbiyəvi funksiyaları bizi vadar etdi ki, biz belə bir dərs vəsaitini tərtib edib, tələbə v ə müəllimlərin istifadəsinə təqdim edək. Qeyd etmək istəyirik ki, topluda bir sıra xorlar ilk d əfə olaraq çap üzü görür, çünki onlar yalnız əl yazma şeklində mövcud idi. Bu toplunun t ələbələr üçün tədrisi cəhətdən, müəllimlər üçün isə metodiki cəhətdən faydalı olacağını ümid edərək, müxtəlif dövrlərdə yazıb-yaratmış Azərbaycan b əstəkarlarının kantata və oratoriyalarından xorları bir topluya yığıb, həm də onların qısa təhlilini verməyə çalışmışıq. Mü əlliflərdən 5 1.Ü.HACIBƏYLİNİN KANTATALARI. Dahi Аzərbaycan bəstəkarı Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığında xor əsərləri, xüsusilə də kantata janrı mühüm yer tutur. Onun 1930-cu ildə Аzərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının on illiyi münasibətilə bəstələdiyi “Himn” bu janrda yazılmış ilk əsər olmuşdur. Əsərin bədii mətninin müəllifi də bəstəkar özü olmuş. Düzdür, bəstəkar bu əsəri kantata adlandırmamış, lakin əsər orkestr və xor üçün yazıldığı və üç hissədən ibarət olduğu üçün onu kantata adlandırırlar. Lakin bilavasit ə kantata dedikdə, xronoloji cəhətdən bu janrda Ü.Hacıbəylinin bəstələdiyi ilk əsəri – 1933-cü ildə böyük iranlı şairi Firdousinin 1000-illiyinə həsr edilmi ş “Firdousi” kantatası olmuşdur. Bundan sonra kantata janrı böyük bəstəkarımızın yaradıcılığında mərkəzi yer tutur. Bunların sırasında: 1938-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun 125-illik yubileyinə həsr olunmuş “Ölməz sənətkar”, 1939- cu ildə isə “Şota Rustaveli” kantataları, S.Rüstəmin sözlərinə bəstələnmiş və böyük şair Nizaminin 800-illik yubileyinə həsr edilmiş iki hissəli “Nizami” kantatası (1941), altı hissəli “Vətən və cəbhə” kantatası (1942), Samur-Dəvəçi kanalının tikintisinə həsr olunmuş “Kantata”, Stalinin yubileyinə həsr olunmuş üç hissəli “Kantata” (1945) və kantata janrında yazılmış ən sonuncu əsəri “Zəfər himni”. “V ƏTƏN VƏ CƏBHƏ” kantatası 1942- ci ildə Ü.Hacıbəyli Böyük Vətən müharibəsində insanların qəhrəman- lığını əks etdirən solistlər, qarışıq xor və simfonik orkestr üçün “Vətən və cəbhə” kantatasını bəstələmişdir. Bu əsər qəhrəmani-vətənpərvər mövzuda yaradılmış ən parlaq əsərlərdən biridir, onun musiqi dili dövrün kütləvi mahnılarına yaxındır. Kantatanın ilk ifası 1943-cü ildə həyata keçirilmişdir. Mətnin müəllifi də bəstəkar özü idi. Qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi lad-kadensiya quruluşlarına söykənərək, bəsətəkar bu əsərində intonasiya cəhətdən bütövlüyə nail olur. Bununla yanaşı Ü.Hacıbəyli öz musiqisinə təravətlilik və yenilik cəhətlərini də verməyə müvəffəq olmuşdur. O, dinləyicini daima musiqi fikrinin inkişafını böyük maraqla izləməyə 6 vadar edir. Kantata rəsmi mövzuya həsr olunsa da, bu onun musiqi dilinə heç də təsir göstərməmişdir. Onun musiqisi yumşaq, lirik, yalançı patetikadan və pafosdan uzaqdır. Bu da Ü.Hacıbəylinin bütün kantatalarını fərqləndirən bir cəhətdir. Böyük dra matik qüvvəsi ilə fərqlənən bu kantata altı hissədən ibarətdir: I hissə – Allegro assai – orkestr girişi (Uvertüra), II hissə – “Saz çalan qızların mahnısı”, III hissə – “Gəncin vətən haqqında mahnısı”, IV hissə – “Yaralı əsgərin hekayəti”, V hissə – “Rədd ol!” xoru və VI hissə – “Yallı” rəqsi. Kantatanın hissələri bir- birilə təzadlıq təşkil edir. Uvertür ada kantatada əks olunan bütün obraz dairəsi sərgilənir. Burada qəhrəmani, epik və səmimi, zərif obrazlar bir-birini əvəz edir. “Saz çalan qızların mahnısı” adlanan hissədə doğma torpaq tərənnüm edilir. Zərif, rəqs xarakterli bu hissənin musiqi məzmunu xalq oyun-rəqslərini, yallını xatırladır. Hissə kuplet-variasiya formasındadır və quruluşuna görə xalq mahnılarının xatırladır. Mövzu solistin ifasında səsləndirilir, kupletin sonunda isə xor mövzunu təkrarlayir. Xor partiyası incə səsaltı polifoniya üslubunda işlənilmişdir. “Gəncin vətən haqqında mahnısı” adlanan hissədə də eyni hisslər təcəssüm etdirilir. Melodiya qəhrəmani aşıq havaları ruhundadır. Burada vətənin obrazı başqa cizgilərlə göstərilmişdir: qüvvətli, məğrur, cəsarətli, mərd. Gərgin dramatik başlanğıc özünü “Yaralı əsgərin hekayəti” adlanan hissədə özünü tam aydınlıqla biruzə verir. Digər hissələrdən fərqli olaraq, burada reçitativ- deklamasiya ifa tərzinə üstünlük verilmişdir. Kantatanın növbəti hissəsi “Rədd ol!” xorudur. Bu xor kantatanın dramaturji inkişafının kulminasiyası və obrazlı-emosional məzmununun yekunu kimim qəbul olunur. Хоr qəhrəmani хаrakter daşıyır və fəal çağırış səfərbəredici musiqisi ilə seçilir. Ümumi məzmunu və ruhuna görə bu xor hərbi plakat löhvələrini xatırladır. Каntata “Yallı” rəqsi ilə tamamlanır ki, bu da Ü.Hacıbəylinin kantatalarının quruluşuna xas olan cəhətdir. Yüklə 24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|