Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AdambaĢına pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturu (%-lə)
51
iqtisadi islahatların dönməz mərhələyə qədəm qoyması, eləcə də sosial-iqtisadi proseslərə dövlətin müdaxilə imkanlarının genişlənməsi istehlak bazarına xarici mənbədən olan təhdidlərin effektiv şəkildə neytrallaşdırılmasına imkan verir. Fikrimizcə, gələcəkdə də bu tendensiyanın davam etdirilməsi nəticə etibarilə ölkənin dinamik sosial-iqtisadi inkişafının təmin edilməsində əhəmiyyətli rol oynayacaqdır .
Araşdırmalar göstərir ki, mülkiyyət münasibətlərinin yenidən qurulması kənd təsərrüfatında və emal sənayesində fiziki şəxs statuslu ailə təsərrüfatlarının xüsusi çəkisinin yüksəlməsi istehlak bazarına öz təsirini göstərmişdir. Belə ki, satışın bütün növləri üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda fiziki şəxslərin xüsusi çəkisi 2007-ci ildə 80.8% təşkil etmişdirsə, 2014-cü ildə bu göstərici 83.8 %-ə bərabər olmuşdur. Satışın bütün növləri üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda hüquqi şəxslərin xüsusi çəkisi 2007-ci ildə 19.2% təşkil etdiyi halda, 2014-cü ildə bu göstərici 16.2%-ə bərabər olmuşdur [10]. Təhlil göstərir ki, fiziki şəxslərin əmtəə dövriyyəsində yarmarkalar və kənd təsərrüfatı məhsulları bazarı da əhəmiyyətli rol oynamışdır. Belə ki, fiziki şəxslərin əmtəə dövriyyəsinin strukturunda yarmarkalar və kənd təsərrüfatı məhsulları bazarının xüsusi çəkisi 2000-ci ildə 53,8%, 2007-ci ildə 57,7%, 2014-cü ildə isə 56,2% təşkil etmişdir. Yarmarkalar və kənd təsərrüfatı məhsulları bazarının əmtəə dövriyyəsi 2000-ci illə müqayisədə 4,4 dəfə, 2006-cı illə müqayisədə isə 1,3 dəfə yüksəlmişdir. Müqayisə olunan dövrdə ictimai iaşənin əmtəə dövriyyəsi də artmışdır. Bu artım 2000-ci illə müqayisədə 9,1 dəfə, 2006-cı illə müqayisədə isə 1,6 dəfə təşkil etmişdir. 2007-ci ildə adambaşına düşən əmtəə dövriyyəsinin ümumi həcmi 897,2 manat təşkil etmişdir ki, bu da müqayisə olunan dövrlərdə müvafiq olaraq 6,4, 3,4 və 1,3 dəfə yüksək olmuşdur. Statistik məlumatlardan göründüyü kimi, pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin ümumi strukturunda ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi yüksək olaraq qalmaqdadır. Belə ki, 2000-ci ildə 68,2%, 2005-ci ildə 65,7%, 2007-ci ildə 64,8% təşkil etmişdir. Ərzaq məhsullarının pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin həcmi 2000-ci illə müqayisədə 3,4 dəfə, 2006-cı illə müqayisədə isə 1,3 dəfə artaraq 4922,8 milyon manata çatmışdır. Müqayisə olunan dövrdə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin ümumi strukturunda qeyri ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi nisbətən aşağı olsa da, son illər bu göstəricinin
52
artımı da müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, 2000-ci illə müqayisədə 4,0 dəfə, 2006-cı illə müqayisədə isə 1,3 dəfə təşkil etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, istehlak bazarının əsas iqtisadi göstəricisi olan pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin artımı topdansatış əmtəə dövriyyəsinin yüksəlməsi ilə də müşahidə edilmişdir [9, 88]. İstehlak bazarında əmtəə dövriyyəsi ərzaq və qeyri-ərzaq məhsulları təyinatlı olmaqla əhalinin ehtiyaclarının ödənilməsinə xidmət edir. Əmtəə dövriyyəsinin strukturunda ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisinin yüksək olması nəticə etibarilə əhalinin pul gəlirlərinin xeyli hissəsinin ərzaq məhsullarına xərclənməsini özündə əks etdirir. Aşağıdakı cədvəldə Azərbaycan Respublikasında istehlak bazarının əmtəə dövriyyəsinin strukturu öz əksini tapmışdır. Cədvəl 2.2-in təhlili göstərir ki, əgər 1950-1970-ci illərdə adambaşına pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi 57,5-52,4% arasında tərəddüd etmişdirsə, 1980-1990-cı illərdə bu göstərici 46,6-46,8% arasında dəyişmişdir. Bu isə onu göstərir ki, 1950 1970-ci illərdə istehlak bazarında ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi yüksək olmaqla yanaşı, eyni zamanda əhalinin gəlirlərinin yarıdan çoxu ərzaq alınmasına yönəldilmişdir. 1980-1990-cı illərdə isə göründüyü kimi, adambaşına pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda qeyri-ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi yüksək olmuşdur. Bu isə o deməkdir ki, əhalinin gəlirlərinin xeyli hissəsi ərzaq məhsullarına xərclənmişdir. Cədvəl 2.2-dən göründüyü kimi, keçmiş SSRİ-nin dağılması fonunda mərkəzləşmiş iqtisadi əlaqələrin kəsilməsi istehlak bazarına və onu xarakterizə edən adambaşına əmtəə dövriyyəsinə də öz təsirini göstərmişdir. Belə ki, əgər SSRİ-nin mövcud olduğu son 1991-ci ildə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi 50,2% olmuşdursa, bu göstərici 1995-ci ildə 75,0%, 1997-ci ildə 70,2%, 2000-ci ildə 68,2%, 2010-cu ildə isə 64,7% təşkil etmişdir. Bu isə onu göstərir ki, 1990-cı ildən etibarən son 25 il ərzində ərzaq məhsulları adambaşına pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda ən yüksək xüsusi çəkiyə malik olmuşdur. Apardığımız araşdırmalardan belə qənaətə gəlmək olar ki, həyata keçirilən iqti 53
Cədvəl 2.2 2
AdambaĢına pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturu (%-lə) İllər
Adambaşına pərakəndə əmtəə dövriyyəsi o cümlədən Ərzaq
məhsulları Qeyri-ərzaq məhsulları 1950
100 57,5
42,5 1960
100 50,9
49,1 1970
100 52,4
47,6 1980
100 46,6
53,4 1990
100 46,8
53,2 1991
100 50,2
49,8 1995
100 75,0
25,0 1997
100 70,2
29,8 2000
100 68,2
31,8 2005
100 65,8
34,2 2010
100 64,7
35,3 2011
100 61,0
39,0 2012
100 57,0
43,0 2013
100 53,4
46,6 2014
100 50,1
49,9 sadi islahatlar 1997-ci ildən etibarən istehlak bazarına da öz təsirini göstərmişdir. Belə ki, 1997-ci ildə adambaşına pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin strukturunda ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi 1997-ci ildə 70,2%, 2000-ci ildə 68,2%, 2010-cu ildə 64,7%, 2014-cü ildə isə 50,1% təşkil etmişdir. Bu isə, nəticə etibarilə istehlak bazarında ərzaq məhsullarının qiymətlərinin səviyyəsinin nisbətən sabitləşdiyi qənaətinə gəlməyə əsas verir. İstehlak bazarının əsas iqtisadi göstəricisi kimi əmtəə dövriyyəsinin həcminin artması bir sıra amillərdən asılıdır. Bu amillərə, ilk növbədə, son illər ölkədə ticarət və xidmət müəssisələrinin sayının artımını da aid etmək olar.
2
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin 2008- ci il məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|