Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
127 dərilmişdi. Ə.Cavad bu işdə xüsusi təşəbbüs və xidmət göstərmişdi. Nağı Şeyxzamanlı Gəncədəki türklərlə görüşdən aldığı təəssüratlardan danışarkən yazır ki, «Gəncədəki türk əsgərlərinə baş çəkirdik. Onlara türkcə kitablar, qəzetlər, M.Ə.Rəsulzadənin çıxartdığı «Açıq söz» qəzetini aparırdıq. Onların incidilməsinə imkan vermirdik. Gənclər, tələbələr və müəllimlər əsirlərə köməyə gəlirdi. Əsirlərin ən çox sevdikləri şair Əhməd Cavad idi» (186, 32). Bu, təsadüfi deyildi. Çünki Ə.Cavadın poeziyasında Türkiyə mövzusu, Türk ordusunun tərənnümü və türklük ruhunun poetik ifadəsi özünü qabarıq şəkildə göstərməkdədir. Yenə Nağı Şeyxzamanlının xatirələrində oxuyuruq: «Gəncədə Milli Komitənin sədri N.Yusifbəyli idi, baş katibi isə Əhməd Cavad. 1918-ci ilin mayında Gəncədə Milli Komitənin böyük toplantısı keçirildi (Müstəqillik əldə edilməsi münasibətilə – A.M.). …Bütün arkadaşlar şair Əhməd Cavadın gəlməsini bəkliyordu. Milli Komi- tənin baş katibi olan şair Əhməd Cavad bir az sonra Nəsib bəylə birlikdə gəldilər» (186, 57). Buradan bir daha aydın olur ki, Əhməd Cavadın milli istiqlalımız uğrunda mübarizəsi və xidmətləri Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə olduğu kimi, sonrakı illərdə də yüksək qiymətləndirilmiş və o, daima hörmətlə yad edilmişdir. Bütün hallarda Ə.Cavad türk dünyasının fədailərindən biri kimi dəyərləndirilmişdir. Bu cür qiyməti Hüseyn Baykaranın araşdırmalarında da görürük. Onun «Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi» kitabı Türkiyədə və Azərbaycanda bir neçə dəfə nəşr edil- mişdir. Kitab ilk dəfə 1975-ci ildə İstanbulda işıq üzü gör- müşdür. Həmin nəşrə belə bir epiqraf da verilmişdir: «Bu əsərimi adları məlum olan və olmayan, bir hissəsi yoldaş- 128 larım olan Azərbaycan azadlıq mübarizəsinin əziz şəhidlə- rinə həsr edirəm!..». Bu təqdimatdan və oradakı «bir hissəsi yoldaşlarım olan» sözlərindən də aydın olur ki, Hüseyn Baykara həmin azadlıq mücahidləri, o cümlədən Ə.Cavadla yoldaş olmuş, onları yaxından tanımışdır. Ona görə də digər yoldaşları kimi, Əhməd Cavadın da azadlıq amalına yaxından bələd olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, kitabda Əhməd Cavada həsr edilmiş ayrıca bir bölüm də vardır. Həmin bölüm «Azərbaycan şairi Əhməd Cavad azadlıq mübarizəsində» adlanır. H.Baykara kitabında Ə.Cavadı oxuculara təqdim edərkən onun Azərbaycan ədəbiyyatına və ictimai hərəkat tarixinə göstərdiyi xidmətlərin müqabilində o dövrə qədər çox az tanındığını diqqətə çatdıraraq yazmışdır: «Əhməd Cavad türk dünyasında çox az tanınan klassik Azərbaycan şairidir. O, türk xalqının dərdləri ilə dərdlənmiş, sevinclərilə sevinmişdir» (22, 175). Göründüyü kimi, burada iki şey diqqəti çəkir: on- lardan biri Əhməd Cavadın «klassik Azərbaycan şairi» kimi təsdiq və təqdim edilməsidir. Bununla H.Baykara Ə.Cavad yaradıcılığına çox böyük dəyər verdiyini nümayiş etdirmişdir. İkinci cəhət isə Əhməd Cavadın milli şair olmasının diqqətə çatdırılmasıdır. Müəllif fikrinə davam edərək bildirir ki, Ə.Cavad öz yaradıcılıq prinsiplərinə daima sadiq qallmışdır. Hətta sovet rejimi dövründə belə yolundan dönməmiş, sadəcə olaraq məcburiyyət qarşısında qalıb «…bu dəfə «simvolizm» ədəbi məktəbini özünə yazı tərzi seçmişdir» (22, 175). Ancaq H.Baykara Ə.Cavad yaradıcılığı haqqında irəli sürdüyü bu doğru elmi tezisdən sonra bəzi qeyri-dəqiq mülahizələrə də yer vermişdir. Belə ki, o, şairin məşhur «Nisan ağlar Mayısa» şeirini təhlil edərkən elə güman edir 129 ki, Ə.Cavad həmin əsərini 28 aprel işğalından sonra yaz- mışdır. Ona görə, guya, 28 aprelin mayıs ayına, daha doğ- rusu, 28 may istiqlal gününə yas tutub ağlaması fikrini irəli sürür. Şeirin yazılma tarixi uyğun gəlsəydi, bu qənaət yerində olardı. Əslində isə belə deyil; məlum olduğu kimi, 28 aprel – Azərbaycanın rus sovet qoşunları tərəfindən işğalı tarixi 1920-ci ilə aiddir. Ə.Cavadın «Nisan ağlar Mayısa» şeiri isə 1916-cı ildə qələmə alınıb, çapdan çıx- mışdır. Şair burada, sadəcə olaraq, təbiət lövhəsini təsvir etmiş, nisanda (apreldə), yağıntının nisbətən çox olmasını onun «ağlaması» kimi təqdim etmiş, bu ağrı-acının mayda da davam edəcəyini, hələ tezliklə bitməyəcəyini ürək ağrısı ilə qələmə almışdır. Bizcə, burada şairi mütəəssir edən əsl səbəb türk xalqlarının yeganə hamisi olan Osmanlı İmperiyasının tənəzzülə doğru getməsidir. Ona görə bu şeirin 28 aprel işğalı münasibətilə yazıldığını söyləmək tarixi və elmi həqiqətdən uzaqdır. Bundan fərqli olaraq, şairin «İstanbul» şeirinin «müharibədən (Birinci Dünya müharibəsindən – A.M.) məğlub çıxan Türkiyə üçün mərsiyə» hesab edilməsi hə- qiqətə, şeirin məzmunu və ideyasına uyğundur. Həmin fikri Ə.Cavadın «Səsli qız» poemasına verilən qiymət haqqında da söyləmək olar. H.Baykara bu poemanı geniş təhlil edib, fikrini belə yekunlaşdırmışdır: «poemada («Səsli qız» poeması nəzərdə tutulur – A.M.) görünən bu acı və qanlı simvolik tablolar Azərbaycanın azadlıq mübarizəsində şairin simvolik pərdələrə bürüyərək anlatdığı faciəli hadisələrdir. Bu romantik parçalarda Azərbaycanın müstəmləkə altında yaşamasını çox acı bir şəkildə təsvir etmişdir» (22, 180). H.Baykara Əhməd Cavadın yaradıcılığında xarici işğalçı qüvvələrə qarşı özünü göstərən milli barışmazlıq Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|