Ba ki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №4 Humanitar elml
Yüklə 50,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ВОСТОЧНЫЕ СЛАВЯНЕ И ВИЗАНТИЙСКАЯ ИМПЕРИЯ С.Б.ГУСЕЙНОВА РЕЗЮМЕ
| 60
BA KI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №4 Humanitar elml ər seriyası 2013
ŞƏRQ SLAVYANLARI VƏ BİZANS İMPERİYASI S.B.HÜSEYNOVA Bakı Dövlet Universiteti shuseynova@mail.ru Şərq slavyanlarının digər slavyan xalqları və dövlətləri ilə münasibətləri uzun müddət Bizans imperiyası ilə münasibətlər siferasına daxil olmuşdur. Şərq slavyanlarının Bizans imperiyası ilə münasibətlərinin özülündə ilk olaraq ticarət maraqları və qarətçilik məqsədi durmuşdur. Bəhs olunan dövrdə Bizans da Kiyev dövləti ilə əlaqələrə can ataraq onu öz siyasi v ə mədəni təsir dairəsinə salmaq istəyirdi. Bu, bir tərəfdən slavyanlar tərəfindən gözlənilən t əhlükənin qarşısını almaq, digər tərəfdən isə slavyanlara pravoslavlığı qəbul etdirməklə, Roma katolik kils əsinin mövqeyini zəiflətmək məqsədi güdürdü. Ümumiyyətlə, Kiyev dövlətinin Bizansla münasib ətlərini birmənalı şəkildə qiymətləndirmək olmaz. İlk baxışdan çox yaxın görün ən və müasir dövrdə hətta Rusiyanın özünü Bizansın varisi sayması qədər əlaqəli görün ən bu iki dövlət arasındakı münasibətlər uzun müddət ziddiyyətli xarakter daşımış və tam m ənada müttəfiqlik xarakteri almamışdır. Açar sözl ər: Şərq, Bizans, slavyanlar, imperiya, münasibətlər
Şərq slavyanlarının digər slavyan xalqları və dövlətləri ilə münasibətləri uzun müdd ət Bizans inperiyası ilə münasibətlər çərçivəsinə daxil olmuşdur. Kiyev feodal dövl ətinin paytaxtı Kiyev şəhəri Bizans, ərəb və Qərb dünyası (xüsusil ə Almaniya və Skandinaviya) arasında əsas ticarət mərkəzinə çevrilmiş oldu. Tezlikl ə burada Bizansdan gələn ədəbiyyat ilə qidalanan mədəniyyət sü- r ətlə inkişafa başladı. Bizans rəssamları və memarları ruslara sənətin sirrlərini öyr ədir, bizanslı din xadimləri isə burada Şərqi Bizans teologiyasını təbliğ ed ərək, yayırdılar (13, 204). Bunun nəticəsində şərq slavyanları qısa müddət ərzində sivilizasiyanın inkişaf edən mərhələsinə qədəm qoydular. Şərq slavyanlarının Bizans imperiyası ilə münasibətlərinin özülündə ilk olaraq ticar ət maraqları və qarətçilik məqsədi durmuşdur. Bizans ərazisi slav- yanlar üçün qiym ətli xəz və gul satışı üçün əla bazar idi, bu malların əvəzində is ə imperiyadan keyfiyyətli və qiymətli parçalar və zinət əşyaları gətirilirdi. Konstan tinopol Şərq slavyanları üçün bir mədəni sivilizasiya-nümunəsi olmaq- la yanaşı, həm də qarətçilik üçün də əlverişli və zəngin bir məkan sayılırdı.
61
M əhz bu baxımdan Kiyev dövlətinin Bizans mülklərinə və Konstantinopol üzə- rin ə yürüşləri IX əsrdən XI əsrin ortalarınadək davam etmişdir (2, 94). B əhs olunan dövrdə Bizans da Kiyev dövləti ilə əlaqələrə can ataraq onu öz siyasi v ə mədəni təsir dairəsinə salmaq istəyirdi. Bununla o, bir tərəfdən imperiya üçün slavyanlar t ərəfindən gözlənilən təhlükənin qarşısını almaq, dig ər tərəfdən isə slavyanlara pravoslavlığı qəbul etdirməklə, Roma katolik kils əsinin mövqeyini zəiflətmək məqsədini güdürdü (8, 84). Bizans imperiyası şərq slavyanlarına münasibətdə Roma imperiyasının əsas prinsipi olan “parçala, hökm sür” prinsipindən də yetərincə istifadə edərək mü əyyən dövrlərdə aqressiv siyasət yeritmişdir. Məsələn, əgər imperator Kons- tantin Baqryanarodnı “Dövləti idarəetmə qaydaları” adlı əsərində oğluna Kiyev dövl
ətinə qarşı peçeneqlərdən istifadə etməyi tövsiyyə edirdisə, digər tərəfdən 945-
ci il sazişinə görə knyaz İqor imperiya sərhədlərini bulqarlardan qorumaq t əəhhüdünü götürürdü (4, 125). İqorun oğlu knyaz Svyatoslav da Dunay bul- qar larına qarşı mübarizədə Bizans tərəfindən istifadə etmişdir (7, 98). Bizansın Şərq slavyanlarına münasibətdə bu prinsipə əsaslanan xarici siyasəti, dem
ək olar ki, Kiyev dövlətinin bütün mövcudluğu ərzində dəyişməz qalmışdır. Kiyev dövl əti ilə Bizans arasındakı münasibətlər həm də onların arasında bağ- lanan müqavil ələrdə də öz ifadəsini tapmışdır. Bizans ilə Kiyev knyazları arasındakı, 911-ci il, 945-ci il v ə 971-ci il müqavilələrinin mətni bu günə qədər gəlib çıxmışdır (Bizans m ənbələrində digər müqavilələr haqqında da xəbərlər verilmişdir). Bizansla bağlanan müqavilələr şərq slavyanlarının dövlətinin pərakəndə, tam sabit olmayan xarakteri haqqında məlumat verir. Belə ki, müqavilələr bir çox hallarda t əkcə “böyük knyazın” adndan deyil, “bütün knyazların” adından, y əni onun vassallarının da adından imzalanırdı. Məsələn, 945-ci il müqavilə- sind ə knyaz İqorun səfirləri ilə yanaşı, onun arvadı Olqanın, oğlu Svyatoslavın da adı çəkilir (6, 128). Müqavil
ələr iki dövlət arasında ittifaqın yaradılması və hərbi yürüşlərin qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı. 911-ci il müqaviləsi rus tacirləri üçün çox əlverişli bir ticarət müqaviləsi olmaqla yanaşı, həm də hərbi məsələləri də əhatə edirdi. Bel ə ki, bu müqavilədə imperiya şərq slavyanları arasından xidmətə əsgər cəlb etməyi öhdəsinə götürürdü (4, 48). 945-ci il müqaviləsi isə ikitərəfli h ərbi öhdəlikləri bir qədər də dəqiqləşdirirdi: “...əgər Kiyev dövləti bizdən dö- yüşçü istəsə, lazım olduğu qədər əsgər verəcəyik.... Əgər bizim dövlətimiz düş- m ənlərimizin üzərinə yürüş etmək üçün sizdən döyüşçü istəsə, sizin böyük knyaz da ... biz ə istədiyimiz qədər döyüşçü verəcək” (5, 130). Bu müqavil ələrdə hərbi əməliyyatların dayanması ilə əlaqədar əsirlərin geri qaytarılması, onlar üçün ödənilən məbləğ məsələləri də öz əksini tapmış- dır. Bu, 911 və 945-ci il müqavilələrinin ən əhəmiyyətli şərtlərindən idi, çünki h əmin illərdə şərq slavyanlarının Bizansa yürüşlərinin əsas məqsədi də elə qul ələ keçirilməsi olmuşdu. Kiyev dövl əti ilə Bizans arasındakı əlaqələrdə əsas amillərdən birini də xristian dininin q əbulu ilə bağlı məsələlər təşkil edir. Tarix elmində uzun müddət
62
bel ə bir fikir hökmrandır ki, Kiyevə xristianlıq Bizans vasitəsilə nifuz etmişdir. Ümumiyy ətlə, Kiyev dövlətinin xristianlaşdırılması mürəkkəb bir proses olmuşdur v ə bu proses “Ötən illərin povesti” səlnaməsində ətraflı təsvir edilmişdir. X-XI əsrlərdə Kiyev dövlətində bir-birilə rəqabət aparan müxtəlif xristian icmaları fəaliyyət göstərmişdir. Başqa sözlə desək, qədim rus xristianlığı v əhdət təşkil etməmişdir, formalaşma mənbəyi də müxtəlif olmuşdur. Bizans- dan əlavə, qədim rus xristianlığının mənbəyi qismində Bolqarstan, Moraviya, Roma, X əzər xaqanlığı da qəbul edilir. Ancaq şərq slavyanları arasında xris- tian lığın yayılması bir mənalı şəkildə Bizansın xidməti hesab edilir (9, 110). Kiyev dövl ətində xristianlığın məhz pravoslav məzhəbinin qəbulu, şüb- h əsiz, Bizans imperiyasının siyasi nüfuzunun yüksəlişi demək idi. X əsrdə Roma katolik kils əsinin mövqeyinin möhkəmləndiyi, Baltikyanı bölgələrə nüfuz etm əyə başladığı bir dövrdə Bizans Avropada özünə dayaq yaratmaqda maraqlı idi. Belə ki, bu dövrdə qərb slavyanları roma və latın mədəniyyəti sif
erasına daxil edilmişdilər. Bizans mədəniyyəti təsiri isə yalnız Bolqar dövl
ətində tam saxlanmışdı ki, buradan da Serbiyaya yayılırdı. Ancaq Bizans öz siyasi v ə mədəni təsirini Xorvatiyaya yaya bilmədi. Çünki tale elə gətirdi ki, c ənub slavyanları parçalandılar: Xorvatiya roma və latın mədəniyyəti sərhədlə- rin ə, Bolqarıstan və Serbiya isə Bizans mədəniyyəti sərhədlərinə yaxın olduqla- rından, anoloji şəkildə bu mədəniyyətlərlə culqaşmış oldular (6, 198). Bizansla daha uğurlu münasibətlər şərq slavyanları ilə yaranmış oldu. Ancaq şərqi slavyan xristianlığı və sivilizasiyasının Bizans xarakterinə baxmayaraq, Kiyev dövl
əti öz xüsusi siyasi sistemini inkişaf etdirmişdir. Bu siyasi sistemin əsasında şəhər dövlətlərin monarxik idarəçilik prinsipləri ilə uzlaşması kimi bir prinsip dayanırdı. Həmçinin Kiyevlə Bizans arasında olan uzun məsafə Qədim Rusu imperiyanın birbaşa müdaxiləsindən qoruyurdu (7, 48). Ümumiyy ətlə, Kiyev dövlətinin Bizansla münasibətlərini birmənalı qiy- m ətləndirmək olmaz. İlk baxışdan çox yaxın olan və müasir dövrdə hətta Ru- siyanın özünü Bizansın varisi sayması qədər əlaqəli görünən bu iki dövlət ara- sındakı münasibətlər uzun müddət ziddiyyətli xarakter daşımış, hətta Kiyev döv- l ətində xristianlıq rəsmi dövlət dini elan edildikdən sonra belə bu münasibətlər tam m ənada müttəfiqlik xarakteri daşımamışdır. Bu bir tərəfdən Bizansın xarici siyas ətinin istilaçı xarakteri ilə bağlı olmuşdursa, digər tərəfdən Kiyev dövlətinin özünün Bizansla münasib ətdə ardıcıl siyasət aparmaması, diplomatiyadan və dinc münasib ətlərdən daha çox hərbə üstünlük verməsi ilə bağlı olmuşdur. Bel əliklə, XI əsrin 2-ci yarısından başlayaraq Kiyev Provaslav kilsəsi Konstantinopolun tam n əzarəti altına düşür. Kiril-Mefodi ənənələrinin itməsin- d ə 1054-cü il kilsə parçalanması da böyük rol oynayır. Bu hadisədən sonra Konstantinopol patriarxlığı Kiyev dövlətində qəti mövqe qazanır. Kiyev dövl ətinin bu dini təmayülü sonralar Rusiyanın siyasi təmayülündə d ə çox böyük rol oynamış oldu. 63
ƏDƏBİYYAT 1.
Вопросы этногенеза и этнической истории славян и восточных романцев. М.: Про- свещение, 1976, 373 с. 2.
гвардия, 2004, 262 с. 3.
Дворник Ф. Славяне в европейской истории и цивилизации. M.: Языки славянской культуры, 2001, 799 с. 4.
5.
Сахаров А.М. Дипломатия Древней Руси. М.:Просвещение, 1980, 320 с. 6.
Седов В.В. Славяне в Раннее Средневековье. М.: Наука, 1995, 480 с. 7.
Левченко М.В. Очерки по истории русско-византийских отношений. М.: Акад. Наук СССР, 1956, 284 с. 8.
Тысячелетие введения христианства на Руси. М.: Наука, 1988, 380 с. 9.
Тихомиров М.Н. Исторические связи России со славянскими странами и Византией. М.: Наука, 1969, 420 с.
Взаимоотношения восточных славян с другими славянскими народами и госу- дарствами долгое время входили в сферу отношений Византийской империи. В основе отношений восточных славян с Византийской империей, в первую очередь, стояли тор- говые интересы и грабительские цели. В указанный период и Византия, стремясь нала- дить связи с Киевским государством, хотела ввести его в сферу своего политического и культурного влияния. Это, с одной стороны, преследовало цель ограничить исходящую со стороны славян угрозу, с другой стороны, заставив славян принять православие, ос- лабить позиции Римской католической церкви. Вообще, нельзя однозначно оценивать отношения между Киевским государством и Византией. Отношения между двумя этими государствами долгое время имели противоречивый характер и в полном смысле слова не носили союзнический характер. Ключевые слова: Восток, Византия, славяне, империя, отношения
S.B.HUSEYNOVA SUMMARY
The relations of eastern Slavs with other Slavic nations and countries belonged to the sphere of the relations of the Byzantine Empire for ages. The main point is to make sure that the relations among them were based on trade interests and predatory missions. During the mentioned period, the Byzantine Empire attempted to establish diplomatic relations with Kiev by intending to keep it under its political and civilized pressure. The bottom line is that, from one side the purpose was based on preventing the forthcoming management by Slavs. The oth- er side of the coin was prostrating the position of the Roman Catholic Church by means of making Slavs adopt orthodoxy. In total context, there does seem to be evidence that relations between Kiev and Byzantine shouldn’t be evaluated unequivocally. This argument could be interpreted to imply that the relations between the two countries had a devastating impact on each other, however, at first sight, their relations seemed very close. Key words: East, Byzantine, Slavs, empire, relations Yüklə 50,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|