Babaxanova Nigar Xan qızı



Yüklə 213,05 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/61
tarix10.11.2017
ölçüsü213,05 Kb.
#9577
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   61

çox əsərləri tapılıb. Türkiyə, Osmanlı imperiyasında yaşayan
Mahmud Şirvaninin, İllaqi adlı əslən Şirvandan olan həkimin
bir neçə təbabət haqqında əsəri aşkar edilib və s.. 
Məlum olan müəlliflərdən isə Hinduşah Naxçıvaninin
riyaziyyata aid əsəri, Təbriz, Ərdəbil alimlərinin, Zən ca ni lə-
 rin, Azərbaycanda geniş məlum olan şəxslərin, Nizaminin,
Füzulinin, Şah İsmayıl Xətainin qədim əlyazmalarının adını
çəkmək olar. Alimin aşkar etdiyi həmin nüsxələr indiyədək
ölkəmizdə olmamışdı. Bütün bunlar bir daha təsdiqləyir ki,
intibah dövründə Azərbaycan beynəlxalq sənəd, kitab və in-
formasiya  mübadiləsindən  qətiyyən  kənarda  qalmayıb,
İtaliya, Almaniya, Fransa ilə sıx mədəni əlaqələrdə olub. 
Tarixdən məlumdur ki, 1694-cü ildən Fransanın Kral
ki tabxanası kitabların dublet nüsxələrinin xarici nəşrlərlə
dəyişdirmək üçün kraldan icazə almış və bu proses 1697-ci
ilə kimi davam etmişdi. Bunun özü də Avropa ölkələrinin
xariclə, o cümlədən Azərbaycanla kitab mübadiləsi apar dı -
ğı na dəlalət edir.
1740-cı ildə Avropa kitabxanaları nəşrlərin beynəlxalq
mü badiləsini aparmaq üçün "Commercium literarium" adlı
mübadilə orqanı təsis etmişdilər. İsveçin Lund Universiteti
tərəfindən idarə olunan bu təşkilat bir neçə illik fəaliyyətdən
sonra ləğv olunmuşdu. 
XIX əsrin əvvəllərində Britaniya hökuməti Fransa ilə
beynəlxalq kitab mübadiləsi bürosu təsis etməyə çalışmış,
lakin bütün təşəbbüslər boşa çıxmışdı. Nəhayət, 1817-ci ildə
Marburqda "Akademischer Tauschverein" adlı alman kitab
ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA
37


mübadiləsi  cəmiyyəti  yaradılmış  və  buraya  Almaniya  ilə
yanaşı İsveç, İsveçrə, Belçika və Niderland Universitetləri
qoşulmuşdu. 1839-cu ildə həmin cəmiyyət vasitəsilə bey nəl -
xalq kitab mübadiləsi aparan ölkələrin sayı 6-ya, Univer si tet -
lə rin sayı isə 24-ə çatmışdı.
1840-cı ildə Parisdə həmin ölkələr tərəfindən bey nəl -
xalq mübadilə üzrə Mərkəzi Ümumi Agentlik yaradılmış,
Fran sa və bəzi Avropa ölkələri arasında nəşrlərin mübadiləsi
daha da intensivləşmişdi.
Sonrakı  illərdə  Vaşinqtonda  Smitson  İnstitutu,  Bel -
çikada Beynəlxalq Kitab Mübadiləsi Komissiyası yaradılmış,
bu da öz növbəsində beynəlxalq kitab mübadiləsinin coğra -
fi yasını bir qədər də genişləndirmişdi.
Nəşrlərin beynəlxalq mübadiləsində müxtəlif cəmiy -
yət lərlə yanaşı ayrı-ayrı şəxslərin də rolu böyük olmuşdur.
Məsələn, Avropada və ABŞ arasında beynəlxalq kitab müba -
di ləsində Normandiyalı Aleksandr Vattemarın böyük zəh -
məti  vardı.  1935-ci  ildə  o,  Fransa  parlamentinə  “Şəxsi
kol lek siyalar, muzey və kitabxanalarda mövcud olan dublet
kitab və incəsənət nümunələrinin ümumi mübadilə sistem-
inin yaradılması haqqında qanun”nun qəbulu üçün petisiya
təqdim etsə də qanunverici orqan sənədi rədd etmiş və belə
bir təsisata ehtiyac olmadığını bildirmişdi. Bunun ardınca
A.Vattemar 1839-cu ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarına gəlmiş
və ABŞ Konqresinə dubletlərin beynəlxalq mübadilə sistem-
ini təklif etmişdi. 17 iyul 1840-cı ildə ABŞ Konqresi onun
“Mədəni irsin beynəlxalq mübadilə sistemi”ni təsdiq edərək
BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ
38


Avropaya 700 cildlik sənəd kütləsinin surətini göndərmişdi.
Əvəzində Belçika, Böyük Britaniya, Portuqaliya və Fransa
kimi ölkələr hökumət sənədlərinin surətlərini Konqresə gön -
dərməyə razılıq vermişdilər. Təkcə 1847-ci ildə A.Vattemarın
səyi nəticəsində Avropadan ABŞ-a 12 ton kitab gətirilmişdi.
Amma bütün bu səylərə baxmayaraq kitabların bey nəl -
xalq mübadiləsində pərakəndəlik davam edir, vahid sistemin
ol maması prosesin inkişafına mane olurdu. Nəhayət, 1875-
ci  ildə  Parisdə  keçirilmiş  konqresdə  16  ölkənin  (İsveçrə,
Belçika, Türkiyə, İspaniya, Dominikan Respublikası, Ru mı -
ni ya, Fransa, Avstriya-Macarıstan, Portuqaliya, Çili, Norveç,
İsveç, Almaniya, Rusiya, İtaliya və ABŞ) nümayəndələri tə -
rəfindən imzalanmış bəyannamə qəbul olundu. Bununla da,
həmin sənədi imzalayan nümayəndələr təmsil etdikləri öl -
kələrin rəhbərliyi qarşısında dövlət hesabına çap edilmiş kar-
toqrafik və coğrafi nəşrlərin, elmi ədəbiyyatın və patentlərin
milli  mübadilə  mərkəzlərinin  (bürolarının)  yaradılması
məsələsini qaldırmaq barədə öhdəlik götürmüş oldular.
1883 və 1886-cı illərdə həmin ölkələr Belçikanın pay -
tax tı  Brüsseldə  biri-birindən  vacib  konfranslar  çağıraraq
beynəlxalq kitab mübadiləsinin hüquqi və təşkilati əsaslarını
möhkəmləndirməyə  nail  oldular.  Beləliklə,  1886-cı  ildə
Brüsseldə beynəlxalq kitab mübadiləsi üzrə 1958-ci ilə kimi
qüv vədə qalmış “A” və “B” konvensiyaları (“A”-“Rəsmi sə nəd -
lər, elmi və bədii ədəbiyyatın beynəlxalq mübadilə haqqında
Brüssel konvensiyası”; “B”- “Rəsmi jurnallar, parlament he -
sabatları və sənədlərinin birbaşa mübadiləsi haqqında Brüs -
ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA
39


 sel konvensiyası”) imzalandı. Bu konvensiyalar beynəl xalq
kitab mübadiləsini tənzimləyən ilk hüquqi sənədlər idi. 
Brüssel  konvensiyasının  qəbul  olunduğu  o  illərdə,
Azərbaycanda ictimai kitabxanalar, habelə bir çox görkəmli
elm və mədəniyyət xadimlərinin şəxsi kitabxanaları meydana
gəlməyə başlamışdı. 1905-1907-ci illərdə Azərbaycan milli
mədəniyyətinin tərəqqisi naminə çalışan ziyalılar, inqilabın
təsiri altında xeyriyyə cəmiyyətləri təşkil edir, kitab nəşrini
yaymağa çalışır, kitabxana və qiraətxanalar açırdılar. XX əsrin
20-ci illərində M.Ə.Sabir adına Kitabxana, Bakı Dövlət Uni-
versitetinin kitabxanası, Azərbaycan Dövlət Kitabxanası və
Mərkəzi Elmi Kitabxana yaradılmışdı. 
1930-40-cı  illərdə  AMEA-nın  Mərkəzi  Elmi  Kitab -
xana sı, Milli Kitabxana və Respublika Elmi-Texniki Kitab xa -
nası beynəlxalq kitab mübadiləsinə qoşuldular. YUNESKO
tərəfindən 1958-ci ildə qəbul olunmuş və SSRİ-də 1962-ci
ildə təsdiq edilmiş konvensiya həmin kitabxanaların beynəl -
xalq kitab mübadiləsini tənzimləyən başlıca sənədə çevrildi. 
Monoqrafiyanın növbəti hissəsində Azərbaycan kitab -
xana larının bu illərdəki beynəlxalq fəaliyyəti öyrə nilə cək,
döv lət  müstəqilliyinin  qazanılmasınadək  kitabxanaların
(Mər kəzi Elmi Kitabxananın nümunəsində) bu sahədə əldə
etdiyi təcrübə, beynəlxalq kitab və informasiya mübadiləsi
prose sin də iştirak tarixi tədqiq ediləcəkdir.
BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ
40


Yüklə 213,05 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   61




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə