Babaxanova Nigar Xan qızı
Yüklə 213,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
ELMİ-MƏDƏNİ MÜBADILƏ SAHƏSİNDƏ BEYNƏLXALQ ƏMƏKDAŞLIĞIN PERSPEKTİVLƏRİ D aha öncəki səhifələrdə, kitabçılıq və kitabxa na çı - lıq sa həsində aparılan əksər beynəlxalq fəaliy yət - lər, onların inkişaf mər hələləri və müasir vəziyyəti, Azər baycan kitabxana işi sahəsində tətbiq olunan və oluna biləcək bey nəl - xalq stan dart ların təsnifatı, beynəlxalq kitab-informasiya resursları barədə məlumat verilmiş, Azərbaycan kitabxana - larının bey nəlxalq informasiya mühitindəki yeri və rolu müəy yən ləş diril mişdir. Monoqrafiyanın bu hissəsində isə mövcud sa hə dəki təc rü bə lərin, modellərin yeni şərtlər kon - tekstində tətbiqinin perspektivlərindən bəhs olunacaqdır. Çünki, kitabxanaların beynəlxalq fəaliyyəti bir proses olaraq tarixin yalnız müəyyən bir mərhələsinə aid olmadığından, məsələn, burjua inqilabları və yaxud renessans dövrü kimi bitmiş proses sayıla bilməz. Demək, bu mədəni fəaliyyətin tərəqqisi və yeni elmi-təcrübi modellərlə zənginləşdirilməsi, yeni in kişaf mərhələsinə qədəm qoyması qaçılmazdır. Yeni mər hə lədə isə beynəlxalq informasiya və kitab müba di lə si - nin apa rılmasının şərtləri və üsulları mütləq dəyişəcək və ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA 211 yaxud mü badilə özü bir proses olaraq başqa bir proseslə əvəzlənə cək dir. Bu ona görə belədir ki, artıq cəmiyyətin özü bir formadan (sənaye cəmiyyətindən) digər formaya (infor- masiya cəmiyyətinə) transformasiya olunur. Beynəlxalq kitab mübadiləsi prosesinin predmeti təkcə kitab deyil. Doğrudur, “kitab mübadiləsi” təyini bunun belə olmaması ilə bağlı təəssürat yarada bilər. Lakin daha əvvəlki fəsildə, “beynəlxalq kitab mübadiləsi” ifadəsinə terminoloji şərh verərkən biz bu barədə danışmış və “kitab” termini ilə istənilən nəşrin, o cümlədən jurnal, qəzet, not və hətta bilik- tutumlu informasiyanın təyin oluna biləcəyi qənaətinə varmışdıq. Çünki, üzərində yazı yazılmış hər hansı daş abidə də, papirus da, dəri də və s. elə kitabdır. “Kitab” sözünün ərəbcə "kətəbə" (yazılmış bir şey) felindən əmələ gəlməsi də bu fikri təsdiqləyir. Burada bir məsələyə də xüsusi diqqət yetirməliyik: kitabxana terminologiyasında “informasiya mübadiləsi” heç də bizim təsəvvürümüzdə olduğu kimi, mə - sə lən, iki ölkənin hüquq-mühafizə orqanları arasında aparı - lan informasiya mübadiləsinə və yaxud dənizdə gəmilərin bir-birini identifikasiya etmək üçün həyata keçirdikləri siqnal mübadiləsinə bənzəmir. Kitabxanaların bir-birinə ötürdüyü informasiya konkret fiziki tutuma malikdir, başqa sözlə bu, hər hansı bir jurnaldan məqalənin sürəti və yaxud bir əl yaz - manın mikrofişi, faksmille nümunəsi ola bilər. Yəni o, is - tənilən halda şifahilikdən uzaqdır. Anlayışların mənasına bir daha diqqət yetirməkdə məqsəd, kitabxanaların biri-birilə və yaxud digər elm-təhsil müəssisələrilə, nəşriyyatlarla həyata BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ 212 ke çirdiyi beynəlxalq kitab mübadiləsinin, elmi-mədəni əmək daşlığın gələcəkdə hansı formaya transformasiya oluna bi lə cəyini müəyyənləşdirməkdir. Çünki bir tərəfdən, aydın - dır ki, yeni cəmiyyət informasiya tutumludur və kitab xana - la rın apardığı informasiya mübadiləsi bu cəmiyyətə yad bir fəaliyyət növü deyil. Digər tərəfdən, aydın olduqdan sonra ki, kitabxanalar sözün əsil mənasında “informasiya” müba - di ləsi aparmırlar, yəni onların barter predmeti gündəlik xə - bər, məlumat tipli, o cümlədən şifahi xarakterli informasiya deyil, əsasən, bilik daşıyan informasiya-nəşrlərdir, bu zaman bir sıra suallar meydana gəlir: 1. Gələcəkdə, iddia olunduğu kimi, kitab olmazsa və ki - tab nəşri dayandırılarsa, kitabxanalar nə ilə və yaxud necə mü badilə aparacaqlar? 2. Elekton kitabxanaların mövcudluğu, yaxud ənənəvi fondların rəqəmsallaşdırılaraq açıq istifadəlilik prinsipi üzrə oxucuların ixtiyarına verilməsi kitabxanalararası mübadilə zərurətini aradan qaldıra bilərmi? Hər iki məsələ olduqca aktualdır və onların birmənalı ca vablandırılması mümkün deyil. Məsələyə bizim baxışımız belədir: əgər doğrudan da gələcəkdə kitab nəşri dayanacaqsa və kitab yalnız incəsənət nümunəsi kimi muzeylərdə qoru - na caqsa, əlbəttə bu zaman kitabxanaların illər boyu mübadilə etdiyi əsas predmet mövcud olmayacaq. Bu isə kitabxana la - rın özlərinin ənənəvi mövcudluğunu sual altına qoyur. Bəzi mənbələrdə qeyd olunur ki, bu proses yaxın 30-40 ildə öz həllini tapacaq və kitab kağız formasında mövcudluğunu ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA 213 itirəcək və bütün ənənəvi kitabxanalar elektron kitabxana - lar la əvəzlənəcək. Düşünürük ki, prosesin bu cür sürətli templə baş verməsi mümkün deyil. Ona görə ki: 1. Ənənəvi kitab 2 min ilə yaxın təkamül yolu keçib və indi gördüyümüz form-faktora düşüb. Kitabın form-faktoru, qabaritləri, erqonomik təsiri insan üçün o qədər uyğundur ki, o, istər psixoloji, istərsə də fiziki cəhətdən kitabla tam vəhdətdədir. Elektron kitabın isə belə bir uğur qazanacağı mümkün görünmür. 2. Nəzəri olaraq düşünsək ki, doğrudan da gələcəkdə bütün kitabxanalar elektronlaşdırılacaq və “ənənəvi fond” anlayışı olmayacaq, hətta belə olan təqdirdə, elektron kitab - ların beynəlxalq mübadiləsinə ehtiyac böyük olacaq. Çünki, gələcəkdə, düşünüldüyü kimi e-kitabların və e-jurnalların tam açıq şəkildə internetdə dərc olunacağı real deyil. Daha öncəki yarımfəsildə beynəlxalq elektron informasiya resurs - larına çıxışın bir çox hallarda ödənişli olması barədə bəhs olunmuşdu. Bu faktın özü də, bir daha təsdiq edir ki, bütün elektron kitab və jurnalların İnternetdə açıq istifadədə olması iqtisadi cəhətdən bu nəşrləri hazırlayan müəssisələrin maraq dairəsində deyil. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, kitab və infor - masiya mübadiləsi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın perspektivləri mövcuddur və onların müəyyənləşdirilməsi informasiya təminatı baxımından olduqca vacib məsə lələr - dən biridir. Lakin bu perspektivlər barədə danışmazdan öncə ilk növbədə, beynəlxalq kitab və informasiya mübadiləsi pro - BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ 214 Yüklə 213,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|