“... Bu (Quran, vəhylər) Rəbbiniz tərəfindən (göndərilmiş) aşkar
dəlillərdir, həm də iman gətirən bir tayfa üçün hidayət və mərhəmətdir”.
4
“Quran oxunan zaman onu dinləyin və susun ki, (onun sayəsində) sizə
rəhm olunsun!”
5
1
Dəlil əl-muslim fi bilad əl-ğurbə, səh.27-37.
2
Təhrim surəsi, 6-cı ayə.
3
Tövbə surəsi, 71-ci ayə.
4
Əraf surəsi, 203-cü ayə.
5
Əraf surəsi, 204-cü ayə.
11
Qurani-Məcidlə yaxından ünsiyyətdə olan insanın həyatında bu ünsiyyət
nəticəsində nələrinsə artması və azalması labüddür, o cümlədən, hidayət nurunun,
haqq yolda sabitqədəmliyin artması və mənəvi korluğun və azğınlığın azalması.
1
Əmin olun ki, Qurani-Kərimin dəyərlərinə sahib olanlar əsla mənəvi
yoxsulluq və acizliklə üzləşməz, sahib çıxmayanlar isə heç bir vəchlə mənəvi
zənginliyə nail ola bilməzlər. Ondan xəstəliklərinizə şəfa tapmaq üçün yardım alın
və çətinliklərlə üzləşdikdə ondan mədəd umun. Qurani-Kərimdə ən böyük mənəvi
xəstəlik olan küfr (allahsızlıq), azğınlıq, mənəviyyatsızlıq probleminin həlli yolları
öz əksini tapmışdır. Diləklərinizi Allahdan Onun kitabının vasitəçiliyi ilə diləyin,
onun sevgisi ilə Rəbbinizə üz tutun və onu insanlardan istədiklərinizi əldə etmək
üçün alətə çevirməyin. Bəndələrin Allaha qovuşmaq yolunda ona bərabər başqa bir
vasitəçisi yoxdur. Bilin ki, bu ilahi kitab, şübhəsiz, vəsatəti qəbul olunan bir
şəfaətçi, təlimləri təsdiqlənmiş bir kəlamdır. Qurani-Kərim qiyamət günü kimə
şəfaətçilik etsə, onun şəfaəti mütləq qəbul ediləcəkdir.
2
Kim gəncliyindən Qurani-Məcidlə ünsiyyətə nail olarsa, bu ali ilahi kəlam
onun ruhuna nüfuz edər, Allah (c.c.) da onu müqərrəb mələklərinə yoldaş edər və
qiyamət günü Quran onu cəhənnəm əzabından qoruyar.
3
Daha yaxşı olar ki, müsəlman səfərlərində faydalı və daşınması asan olan
qısahəcmli təfsir əsərlərini də özü ilə götürsün.
2) Vacib namazlarını vaxtlı-vaxtında qılmalı, imkan daxilində nafilə
(müstəhəb) namazları da qılmağa çalışmalıdır. Sevimli Peyğəmbərimiz (s) Mutə
döyüşünə yollanan Abdullah ibn Rəvahəyə Mədinəni tərk edərkən tapşırıqlarını
verdikdə buyurmuşdu: “Sən elə bir diyara yollanırsan ki, oranın sakinləri Allaha
(c.c.) olduqca az səcdə edirlər. Buna görə də, sən orada Allaha bacardığın qədər
çox səcdə et!”
4
1
Bax: Nəhc əl-bəlağə (Sübhi Salehin redaktəsi ilə), səh.252.
2
Bax: öncəki mənbə.
3
Usul əl-kafi, c.2, səh.603.
4
Vəsail əş-şiə, c.4, səh.87-105.
12
Zeyd Şəhham İmam Sadiqə (ə) istinadən Allahın elçisinin (s) belə
buyurduğunu nəql edir: “Allah yanında ən sevimli əməl namazdır. Namaz
peyğəmbərlərin vəsiyyətlərində öz əksini tapan son tapşırıqdır”.
1
Möminlərin əmiri (ə) də namazla bağlı tövsiyələrini açıqlayaraq
buyurmuşdur: “Namaza qarşı intizamlı, diqqətli olun, bacardığınız qədər çox
namaz qılın və namaz vasitəsilə Allaha yaxınlaşmağa çalışın. Namaz möminlər
üçün müəyyən vaxtlarda vacib edilmiş ibadətdir. Məgər cəhənnəm sakinlərindən,
“sizi cəhənnəmə gətirən nə oldu?” – deyə soruşulduqda onların verəcəkləri cavabı
eşitməmisinizmi? Onlar: “Biz namaz qılanlardan deyildik”, – deyəcəklər.
Həqiqətən, namaz günahları ağac yarpaqları tək insan ruhundan qopararaq
üzərindən tökür, itaətsizlik zəncirlərini çürümüş ip kimi doğrayır. Allahın elçisi (s)
namazı insanın qapısının önündəki xəyali bir hamama və onun isti suyuna
bənzədərək soruşardı ki, məgər bir insan gündə beş dəfə həmin hamamda çimərsə,
bu təmizlikdən sonra onda hansı çirkdən, çirkinlikdən əsər-əlamət qala bilər?!”
2
3) İmkan daxilində bir sıra duaları, münacatları və zikrləri də oxumalıdır.
Dua və zikr insana günahlarını, nöqsanlarını xatırladır, onu tövbəyə sövq edir,
xoşagəlməz işlərdən uzaq durmağa çağırır və onun üçün yaxşı əməllərtək axirət
azuqəsinə çevrilir. İmam Səccada mənsub olan “Səhifeyi-Səccadiyyə”dəki dualar,
Kumeyl ibn Ziyadın duası, Ramazan ayının duaları, o cümlədən Əbu Həmzə
Somalinin duası, səhər duası, həftənin günlərinin özünəməxsus duaları və digər
dua və zikrlər məhz bu keyfiyyətlərə malikdir. Hər bir müsəlmanın özünüislah
yolunda belə dua və zikrlərə ehtiyacı vardır, xüsusilə də, qeyri-müsəlman
ölkələrində məskunlaşdıqda.
4) Yaşadığı ölkədə fəaliyyət göstərən müsəlman ictimai təşkilatları ilə sıx
əlaqələr qurmalı, onların fəaliyyətində yaxından iştirak etməlidir. Adətən, mübarək
Ramazan ayında, dini bayram və əlamətdar günlərdə həmin təşkilatlar tərəfindən
dini maarifləndirmə xarakteri daşıyan yığıncaqlar təşkil olunur. Digər tərəfdən
1
Öncəki mənbə, səh.38.
2
Nəhc əl-bəlağə, səh.317.
13
müsəlmanlar belə əlamətdar günləri öz evlərində də qeyd etməli, yaşatmalıdırlar,
xüsusilə də, müsəlman ictimai təşkilat, müəssisə və mərkəzlərinin mövcud
olmadığı cəmiyyətlərdə.
5) Qərb ölkələrində İslam araşdırmaları mövzusunda keçirilən tədbirlərdə,
konfranslarda, simpoziumlarda iştirak etməlidir.
6) İslami biliklərin öz əksini tapdığı əsərləri, dövri nəşrləri müntəzəm olaraq
əldə edərək oxumalı və mənimsədiyi biliklərdən başqalarını da faydalandırmağa
çalışmalıdır.
7) İlahiyyatçı alimlərin, ruhanilərin min bir zəhmətlə, bəzən yuxusuz qalaraq
hazırladığı, onların dəyərli və önəmli nəsihətlərini özündə ehtiva edən çıxışlarının
audio və video lentlərini (habelə, günümüzdə CD, VCD, DVD və digər resursları
tərc.
) diqqətlə dinləməli, izləməlidir.
8) Mənəviyyatsızlığın hökm sürdüyü yasaq əyləncə məkanlarına getməkdən,
mənfi təsirləri olan televiziya proqramlarına baxmaqdan, xüsusilə də, proqramları
İslam mədəniyyəti və dəyərləri ilə uzlaşmayan televiziya kanallarını izləməkdən
imtina etməlidir.
9) Allah yolunda qarşılıqlı hidayətə nail ola biləcəyi dostlar qazanmalıdır. O,
dostlarını, dostları da onu haqq yoldan sapmaqdan qorumalıdır. Boş vaxtlarını
həmin dostları ilə faydalı şəkildə dəyərləndirməlidir ki, bununla həm nalayiq
dostluqların, həm də təcrid və izolyasiyanın mənfi nəticələrindən qorunmuş olsun.
İmam Sadiq (ə) ata-babalarına istinadən İslam Peyğəmbərinin (s) belə
buyurduğunu nəql edir: “Müsəlman üçün İslamdan sonra ilahi dəyərlərə əsaslanan
dostluq münasibətləri qurduğu din qardaşına bərabər ikinci bir nailiyyət
tanımıram”.
Müyəssər adlı bir ravi nəql edir ki, İmam Sadiqlə (ə) görüşlərimizdən
birində məndən soruşdu: “Dostlarınızla xəlvətə çəkilərək müxtəlif məsələləri
müzakirə edirsinizmi?” “Bəli, biz tez-tez bir araya gələrək söhbətləşir və müzakirə
olunası mövzuları müzakirə edirik” – deyə cavab verdim. İmam (ə) isə buyurdu:
“And olsun Allaha ki, mən də sizin bəzi söhbətlərinizdə, müzakirələrinizdə iştirak
etmək istəyirəm. Allaha and olsun ki, mən sizi, ruhunuzu sevirəm. Siz Allahın və
14
Onun mələklərinin dinindəsiniz. Beləliklə, təqva və səylərinizlə bizə yardımçı
olun!”
1
10) Hər gün özünü sorğuya çəkməli, hər həftə gördüyü işləri xatırlamalıdır.
Yaxşı işlər gördüyü halda Allaha şükr etməli və yaxşı əməllərinin sayını artırmağa
çalışmalı, gördüyü işlər, xoşagəlməz əməllərə rast gəldiyi halda isə Allahdan
bağışlanma diləyərək tövbə etməli və həmin hərəkətlərin bir daha
təkrarlanmayacağına dair özünə söz verməlidir.
Əziz Peyğəmbərimiz (s) Əbuzərə tövsiyələrindən birində buyururdu:
“Əbuzər, sorğuya çəkilməzdən öncə özün özünü sorğuya cəlb et. Bu, sabahın
(qiyamətin) sorğu-sualı üçün yaxşı bir hazırlıqdır. Əməllərini tərəziyə qoyulmamış
özün ölç və uca Allahdan heç nəyin gizli qalmayacağı günün təqdimatına hazır ol.
Əbuzər, kimsə özünü şərikin öz şəriki ilə mühasibəsi kimi sorğuya çəkərək
əməllərini incələmədikcə təqvalı ola bilməz. İnsan qidasının, geyiminin haradan
gəldiyini, halal, yoxsa haram olduğunu bilməlidir”.
2
İmam Kazim (ə) bu məsələnin önəminə toxunaraq buyurmuşdur: “Hər gün
nəfsini sorğuya çəkərək əməllərinin hesabını tutmayan, yaxşı işlər gördüyü halda
uca Allahdan belə əməllərinin artırmasını istəməyən, pis işlər gördükdə isə
Allahdan (c.c.) bağışlanmaq diləməyən, tövbə etməyən şəxs bizdən deyil”.
3
11) Qurani-Kərimin və eləcə də İslam şəriətinin əksər orijinal mənbələrinin
dili olan ərəb dilini öyrənməyə çalışmalıdır. Bununla yanaşı, ərəb dili milyonlarla
müsəlmanın və eləcə də bir çox böyük din xadimlərinin ana dilidir. Qeyri-
müsəlman ölkələrində təhsil alan tələbələr öyrəndikləri başqa əcnəbi dillərlə yanaşı
öz dinlərini, dini dəyərlərini, tarixlərini və mədəniyyətlərini yaxından tanımaq
üçün ərəb dilini də mənimsəməyə çalışmalıdır.
12) Gənc nəslin təlim-tərbiyəsinə həssas yanaşmalıdır. Müsəlmanlar öz
övladlarını, həm oğlanlarını, həm də qızlarını Quran sevgisi ilə böyüdərək qiraət
1
Usul əl-kafi, c.2, səh.187.
2
Şeyx Tusi, Əmali, c.2, səh.19.
3
Cami əs-səadat, c.3, səh.94.
15
müsabiqələrin təşkili və müxtəlif istiqamətli mədəni fəaliyətlərlə bu məqsədə nail
ola bilərlər.
Mühacirətdə yaşayan müsəlmanlar öz övladlarını kiçik yaşlarından ibadətə
adət etdirməklə, yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə (dürüstlük, şücaət, əhdə vəfa,
humanizm və s.) yiyələndirməklə həyata hazırlamalı və onları özləri ilə dini
tədbirlərə və dini-araşdırma mərkəzlərinə aparmalıdırlar. İslamın, müsəlmanların
düşmənlərini onlara tanıtdırmalı, azyaşlı və gənc müsəlman övladları arasında
dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin güclənməsinə çalışmalı və dini-ictimai
tədbirlərin təşkilində maddi və mənəvi yardımlarını onlardan əsirgəməmlidirlər.
Əmək və çalışqanlığını onlara sevdirməlidirlər ki, onlar da öz növbəsində
İslamı daha yaxından tanıyaraq gələcəkdə müstəqil həyatlarını dini dəyərlər
üzərində qura bilsinlər.
Bu yerdə düşüncələrimə bir az ara verərək pəncərədən səmaya boylandım.
Hər tərəfdən bir-birinə yaxınlaşaraq yaşıl məxmərin üzərinə hörülmüş təmiz, lifi
didilmiş panbığa bənzəyən ağ buludlar görürdüm. Olduqca gözoxşayan bir
mənzərə idi. Gözlərim doyanadək tamaşa etdim. Bulud parçaları hərəkətdə idilər,
bir-birinə yaxınlaşır, qarışır, sonra ayrılaraq bir-birlərinə yol verir, daha sonra
uzaqlaşaraq gözdən itirdilər.
Sonra yenidən “Qərb ölkələrində necə yaşamalıyam?” sualı zehnimdə
canlanmağa başladı. Dini-etiqadi mənsubiyyətimi qoruyaraq əcnəbi mədəniyyətə
assimilyasiya olunmamaq üçün, digər tərəfdən isə sosial həyatımda çıxılmaz
vəziyyətlərə düşməmək üçün nə etməliyəm? Sonra özümə başqa bir sualla
müraciət etdim: Aralarına yeni qoşulduğum cəmiyyətin üzvləri mənim haqqımda
nəyə əsaslanaraq mühakimə yürüdəcəklər?
Mən daima müxtəlif millətlərdən olan turistlərin baş çəkdiyi öz doğma
vətənimdə, şəhərimdə bir qayda olaraq turistlərin davranışlarına əsaslanaraq
onların milli mədəniyyəti haqqında özümdə təsəvvür formalaşdırırdım. Bir turist
xoş əxlaq nümayiş etdirərdisə, onun həmvətənlərinin yaxşı insanlar olduğunu,
xoşagəlməz hərəkətlərini gördüyüm müsafir və turistlərin soydaşlarının da onlara
bənzədiklərini düşünürdüm. Beləliklə, bu yanaşma prinsipinə əsasən, qərblilər də
16
mənim davranışlarım əsasında müsəlman və İslam mədəniyyəti haqqında
mühakimə yürüdəcək və həmin davranışları bütün müsəlmanlara aid edəcəklər.
Mən sözündə və əməlində dürüst, əhdinə sadiq, əmanətə xəyanət etməyən bir insan
olsam, nümunəvi əxlaq nümayiş etdirsəm və qanunvericiliyə, ictimai əxlaq
qaydalarına riayət etsəm, ehtiyac sahiblərinə yardım etsəm, qonşularla xoş
davransam və bir sözlə öz davranışlarımda Həzrət Məhəmmədi (s) örnək götürərək
onun təlim və göstərişlərini həyata keçirsəm (onun əxlaq təliminə əsasən, dinin
özəyi xoş əxlaqdır), müsəlman olmayan insanlarla münasibətlərimi məhz bu
qaydada tənzimləsəm, onların mühakiməsi belə olacaqdır: İslam əxlaqi kamilliklər
dinidir.
Lakin onlara yalan danışsam, sözümün üstündə durmasam, xoşagəlməz
davranışlarımla ətrafımdakı insanları qorxuya düşürsəm, cəmiyyətdə sabitliyi
pozsam, qonşulara pislik etsəm, ticarətdə qarşı tərəfi aldatsam, əmanətə xəyanət
etsəm, bu münasibətlə üzləşən insanlar deyəcəklər ki, İslam ardıcıllarına gözəl
xislətlər öyrədə bilməyən bir dindir.
Elə bu məqamda pilotun elanı məni dərin fikirdən ayırdı: “Hal-hazırda
Almaniya hava məkanındayıq və Londona doğru hərəkət etməkdəyik”. Elanı
dinlədikdən sonra çantamı açdım, yarımçıq qalan fikirlərimi tamamlamaq, cavabını
gözləyən suallarıma cavab tapmaq üçün əlimə keçən bir kitabdan yardım almaq
qərarına gəldim. Həmin kitabda İmam Sadiqin (ə) buyurduğu beş hədis diqqətimi
cəlb etdi:
1) İmam (ə) öz ardıcıllarına buyururdu: “Bizim (Əhli-beyt) üçün zinət olun
(insanlar içində üzümü ağardın), üzqarası olmayın (adımıza ləkə gətirməyin)! Bizi
insanlara sevdirin, onları (xoşagəlməz əməllərinizlə) bizə düşmən etməyin!”
2) Başqa bir dəyərli kəlamında isə buyururdu: “Xeyirli, faydalı işlərdə bir-
biri ilə yarışanlardan olun. Tikansız budaq kimi olun. Sələfləriniz iman ağacının
tikansız budaqları, yarpaqları olmuşdur. Mən budaqsız, yarpaqsız tikan olmaqdan
qorxuram. Rəbbinizə doğru səsləyin, insanları İslama gətirin, İslamdan
uzaqlaşdırmayın. Sələfləriniz insanları İslama rəğbətləndirir, müsəlman edirdilər,
onları İslamdan bezdirərək uzaqlaşdırmırdılar”.
17
3) Bir hədisində isə sözünü dinləyən, əməl edən ardıcıllarına salam
göndədikdən sonra buyururdu: “Sizə Allah qarşısında təqvalı olmağı, dininiz
xüsusunda xətalardan, günahlardan çəkinməyi, Allah yolunda çalışmağı, sözündə
dürüst, əmanətə sadiq olmağı, səcdələrinizi artırmağı, uzatmağı, yaxşı qonşu
olmağı tövsiyə edirəm. Məhəmməd (s) məhz belə bir ayin gətirmişdir. Sizə əmanət
edənin əmanətinə, əməlisaleh və ya əxlaqsız olmasından asılı olmayaraq xəyanət
etməyin. Allahın elçisi (s): “hətta əmanət iynə və sap belə olsa, onu qoruyaraq
sahibinə qaytarın” – deyə əmr edərdi. Qohumlarınızla əlaqə saxlayın, onların
dəfnindən iştirak edin, xəstələrinə baş çəkin və onların qarşısındakı vəzifələrinizə
əməl edin. Aranızdan biri dinində təqvalı, sözündə dürüst, əmanətə vəfalı olarsa,
insanlara xoş davranarsa, insanlar da “bu cəfəridir (Cəfər Sadiqin (ə) ardıcılıdır)”
deyərsə, bu məni sevindirər. İnsanların onun xoş əxlaqını “bu Cəfərin tərbiyəsidir”
– deyə qiymətləndirməsi məni məmnun edər. Əks təqdirdə isə hər hansı birinizin
hər bir xoşagəlməz hərəkəti mənim adıma xələl gətirəcək və insanlar deyəcəklər:
“budur Cəfərin tərbiyəsi!” Atam danışardı ki, hətta bəzi qəbilələrdə Əlinin (ə)
ardıcılları qəbilənin gözbəbəyi sayılaraq aralarında əmanətə ən vəfalı, hüquqlara ən
düzgün qaydada riayət edən, sözündə ən dürüst insanlar kimi tanınmışlar. İnsanlar
ona vəsiyyət edərək, əmanətlərini ona tapşırardılar. Qəbilə üzvlərindən həmin şəxs
barəsində soruşulduqda deyərdilər: “Onun tayı-bərabəri yoxdur, o əmanətə ən
sadiq, sözündə ən dürüst insandır”.
4) Başqa bir hədisdə isə İmam Sadiq (ə) belə buyurur: “Namazlarınızı
məsciddə qılmalı, qonşularınızla xoş davranmalı, düzgün şahidlik etməli, dəfn
mərasimlərində iştirak etməlisiniz. İnsanlarla ünsiyyətdə olmaq labüddür. Bəşər
cəmiyyətinin heç bir üzvü təcrid həyatı yaşaya bilməz və Adəm oğullarının həyatı
bir-birindən asılıdır”.
5) Müaviyə ibn Vəhəbin, “öz yaxınlarımızla, eləcə də yadlarla necə
davransaq, təqdirəlayiq hesab olunardı?” – sualına cavab olaraq İmam Sadiq (ə)
buyurmuşdu: “Ardıcılı olduğunuz imamların davranışlarına baxın. Onlar xəstə
insanlara baş çəkər, dünyasını dəyişənlərin dəfnində iştirak edər, ehtiyac olduqda
18
onların lehinə və əleyhinə doğru şahidlik edər, özlərinə əmanət edilənləri
qoruyaraq sahiblərinə qaytarardılar”.
1
Bu beş hədisi diqqətlə oxuduqdan sonra özümü bir qədər rahat hiss etdim.
İmam Cəfər Sadiqin (ə) ardıcıllarına vəsiyyət və tövsiyə məzmunu ehtiva edən bu
hədisləri yükümü bir qədər yüngülləşdirmiş, real bir sosial həyat proqramı təqdim
etmiş və ictimai davranışın təməl prinsip və qaydalarını müəyyənləşdirmişdi. O an
qərara aldım ki, qürbət ölkədə qarşıma çıxan önəmli hadisələri, aktual məsələləri
qeydlər dəftərimdə qeyd edərək ilk fürsətdə fiqh ədəbiyyatının və mövcud
mənbələrin yardımı ilə həmin problemləri həll edim. Cavab və çıxış yolu tapa
bilmədiyim sual və problemlərlə bağlı isə təqlid etdiyim müctəhidə müraciət
edərək onun fətvasını öyrənim. Beləliklə, Allahın (c.c.) yardımı ilə bu və ya digər
bir qərb ölkəsində nə əxlaq, nə də fiqh (şəriət) sahəsində mənim üçün həll
olunmamış heç bir problem qalmayacaqdı.
Bu minvalla qarşıma çıxan məsələlərlə bağlı şəriət hökmlərini bir-bir qeyd
edir, mövcud yazılı mənbələrdə, o cümlədən əməliyyə risaləsində cavabını tapa
bilmədiyim sualları isə müctəhidə ünvanlayırdım.
Qeydlərin əsasında hazırladığım kitab iki hissədən ibarətdir: ibadətlər və
müamilələr. “İbadətlər” hissəsində qərb ölkələrində məskunlaşan müsəlmanlar
üçün daha aktual olan məsələləri özündə ehtiva edən şəriət hökmləri və sual-
cavablar yeddi fəsildə öz əksini tapmışdır:
1) Qeyri-müsəlman ölkələrinə mühacirət və həmin ölkələrdə məskunlaşmaq;
2) Təqlid;
3) Təharət və nəcasət;
4) Namaz;
5) Oruc;
6) Həcc;
7) Cənazə və dəfn.
1
Vəsail əş-şiə, c.12, səh.6; Usul əl-kafi, c.2, səh.636.
19
Hər fəsil əhatə etdiyi mövzu ilə bağlı qısa bir giriş, qürbət ölkədə yaşayan
müsəlmanların ən çox ehtiyac duyduğu şəriət hökmləri və ən aktual sual-cavabları
özündə ehtiva edir.
“Müamilələr” adlanan ikinci hissə aşağıdakı fəsillərdən ibarətdir:
1) Qidalar
2) Geyimlər
3) Müsəlman immiqrant və yaşadiği ölkənin qanunverciliyi
4) Biznes və sərmayə
5) İctimai əlaqələr və sosial münasibətlər
6) Səhiyyə və tibb
7) Ailə həyati və nikah
8) Gəncləri maraqlandiran məsələlər
9) Qadinlari maraqlandiran məsələlər
10) Musiqi, müğənnilik və rəqs
11) Müxtəlif mövzular.
İkinci hissədə də hər fəsil qısa bir giriş, həmin fəslin əhatə etdiyi mövzu ilə
əlaqədar ən önəmli şəriət hökmləri və ən aktual suallara Həzrət Ayətullah əl-uzma
Sistaninin fətvaları əsasında verilən cavabları əhatə edir.
Əsərin sonunda isə iki əlavəyə
1
yer verilmişdir:
1) Yeyinti sənayesində istifadə olunan başlica haram qida maddələri
2) Yeyilməsi halal olan bəzi pulcuqlu balıqlar.
Kitab istifadə olunan mənbələrin siyahısı və mündəricat ilə başa çatır.
Dostları ilə paylaş: |