ON BİRİNCİ FƏSİL
MÜXTƏLİF MÖVZULAR
Əziz oxucular! Bu fəsildə siz öncəki fəsillərin əhatə etdiyi mövzularla
birbaşa bağlılığı olmayan, lakin müxtəlif aktual məsələlərlə əlaqədar olan bir sıra
şəriət hökmləri və eləcə də həmin məsələlər ətrafında verilən sualların cavabları ilə
tanış olacaqsınız.
Məsələ 568. Yeni doğulan körpələri Allaha (c.c.) bəndəlik məzmunu ifadə
edən adlarla adlandırmaq müstəhəbdir. Həmçinin, övladlarımıza peyğəmbərimiz
Həzrət Məhəmmədin (s) və digər peyğəmbərlərin adlarını, eləcə də Əli, Həsən,
Hüseyn, Cəfər, Talib, Həmzə, Fatimə adlarını vermək bəyənilən, onları İslam və
Əhli-beytə (ə) düşmən mövqeyi ilə tanınan şəxslərin adları ilə adlandırmaq isə
bəyənilməyən bir haldır.
Məsələ 569. Oğlan və ya qız olmasından asılı olmayaraq iki yaşınadək
(hicri-qəməri təqvimi ilə) övladı böyütmək, onun təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olmaq
ata və ananın bərabər hüquqlarındandır və atanın bu iki il ərzində uşağı anasından
ayırmağa haqqı yoxdur. İki yaşından sonra isə bu haqq ataya məxsusdur, lakin
istihbabi (müstəhəb) ehtiyata əsasən, o yeddi yaşınadək övladını onu dünyaya
gətirən anasından ayırmamalıdır.
193
Məsələ 570. Uşağın (oğlan və ya qız olmasından asılı olmayaraq) iki yaşı
tamam olmadan valideynləri nikah müqaviləsinin pozulması (ləğv edilməsi və ya
etibarsız hesab edilməsi), yaxud boşanma nəticəsində ayrılarsa, ana başqa bir
şəxslə evlənmədikcə övladının yetişdirilməsi və tərbiyəsində iştirak etmək
hüququnu itirmir və ata ilə ana bu bərabər hüquq və vəzifələrini razılıq əsasında
növbə ilə, yaxud hər hansı bir şəkildə birgə icra etməlidirlər.
Məsələ 571. Ana həyat yoldaşından ayrılaraq başqa bir şəxslə evləndiyi
halda isə uşağın böyüdülməsində və tərbiyəsində iştirak hüququnu itirir və
sözügedən hüquq və vəzifələr atanın üzərinə düşür.
Məsələ 572. Uşağı böyütmək (qəyyumluq) hüquqları uşağın həddi-buluğa
çatması, yetişkinləşməsi ilə sona çatır və bu dövrdən etibarən heç kəsin, hətta
valideynlərinin də onun üzərində qəyyumluq hüququ yoxdur. O, oğlan və ya qız
olmasından asılı olmayaraq müstəqil (qərarlar qəbul edə və onları icra edə bilən)
şəxs hesab edilir. Həddi-buluğa çatmış, yetişkin övlad valideynlərindən hər hansı
biri və ya üçüncü bir şəxslə yaşamaq hüququna malikdir. Lakin valideynlərin
qayğıkeşlikləri səbəbindən ondan ayrı yaşamaqdan narahat olduqları halda
şəriətimiz (dini dəyərlərimiz) ona valideynlərindən ayrı yaşamağa icazə vermir.
Valideynləri arasında seçim etmək qarşısında qaldığı halda isə ana ilə yaşamaq
daha doğru hesab edilir.
Məsələ 573. Ata dünyasını dəyişdikdə həddi-buluğa çatanadək övladın
qəyyumluq hüququ anaya məxsusdur.
Məsələ 574. Ana övladının üzərində qəyyumluq hüququna sahib olduğu
dövrdə vəfat edərsə, bu hüquq yalnız ataya məxsus olur.
Məsələ 575. Valideynlərin uşaqlarını böyütmək hüquqları olduğu kimi
uşaqların da tərbiyə almaq hüququ vardır və valideynlər bu vəzifədən imtina
etdikləri halda icbari şəkildə sözügedən vəzifənin icrasına məcbur edilməlidirlər.
Məsələ 576. Valideynlərinin hər ikisini itirdiyi (ata-anası vəfat etdiyi, yaxud
itkin düşdüyü) halda uşağı böyütmək (ona qəyyumluq) hüququ ata tərəfdən olan
babasına verilir.
194
Məsələ 577. Valideynlər, yaxud qəyyumluq hüququ olan başqa şəxslər
övladı böyütmək və tərbiyə etmək vəzifəsini şəriət tərəfindən məqbul hesab
ediləcək qaydada icra edəcəyinə əmin olduqları üçüncü bir şəxsə həvalə edə
bilərlər.
Məsələ 578. Uşağı böyütmək (qəyyumluq) hüququna sahib olan
valideylərin, yaxud başqa şəxslərin əqli sağlamlığının yerində olması, uşağın
sağlamlığı üçün təhlükə törətməməsi (keçici xəstəliklər kimi halların mövcud
olmaması) və müsəlman olması şərt hesab edilir. Buna əsasən, ata kafir, ana isə
müsəlman olduğu halda uşağın qəyyumluq hüququ yalnız anaya, ana kafir, ata
müsəlman olduğu halda isə ataya məxsusdur.
Məsələ 579. Valideynlərin nəfəqə təminatı (zəruri yaşayış ehtiyaclarının
təmin edilməsi) oğlan övladının borcudur.
Məsələ 580. Oğlan və ya qız olmasından asılı olmayaraq övladların nəfəqə
təminatı atanın vəzifəsidir.
Məsələ 581. Yaxın qohumların yaşayış ehtiyaclarının təminatının vacib
hesab edilməsi üçün onların yoxsul olması, yəni qida, geyim, məişət əşyaları və
avadanlıqları, eləcə də yaşayış yeri kimi ehtiyaclarını ödəyə bilməməsi şərtdir.
Məsələ 582. Şəriət təəfindən yaxın qohumların nəfəqə təminatı üçün
müəyyən çərçivə təyin edilməmişdir. Vacib buyurulan nəfəqə təminatı zaman və
məkan şəraiti çərçivəsində onların mövcud durumunu nəzərə almaqla qida, geyim,
məişət əşyaları və yaşayış yeri kimi zəruri yaşayış ehtiyaclarını ödəməkdir.
Məsələ 583. Nəfəqə təminatını ödəməli olan şəxs bundan imtina edərsə,
təminat haqqı olan şəxs hətta zalım hakimə (yəni ədalət və hüququn aliliyinin
qorunmadığı cəmiyyətlərdə hüquq-mühafizə orqanlarına) müraciət etmək bahasına
olsa belə onu öz vəzifəsinin icrasına məcbur edə bilər. Məcburiyyətlə də öz haqqını
əldə edə bilmədikdə isə şəriət hakiminin icazəsi ilə onun əmlakından nəfəqə
həcmində mənimsəyə bilər. Bu da mümkün olmadığı halda isə hakimə müraciət
etməklə onun adına borc götürə bilər və həmin borcu ödəmək nəfəqə ödəməli olan
şəxsin vəzifəsidir. Hakimə müraciət etmək mümkün olmadığı halda isə hər hansı
195
bir ədalətli möminə müraciət edərək nəfəqə ödəməli olduğu şəxsin adına borc
götürə bilər və həmin şəxsin bu borcu ödəməsi vacibdir.
Məsələ 584. Əgər haqq dinin və onun müqəddəs hökmlərinin (şəriətinin)
qorunması (bərpası) və ya müsəlmanların heysiyyətinin, yaxud torpaqlarının
qorunması bir və ya dəstə insanın öz sərvətlərinin bir qismini bu uğurda
xərcləməsinə bağlıdırsa, onların bu yolda öz imkanlarını səfərbər etməsi vacibdir
və bu yolda xərclədiklərinin qarşılığını gözləməyə haqları çatmır və kimdənsə
mükafat tələb edə bilməzlər.
İndi isə gəlin Ayətullah əl-üzma Sistaniyə ünvanlanan bir sıra suallar və
onların cavabları ilə tanış olaq:
Məsələ 585. Həzrət Məhəmmədin (s), keçmiş peyğəmbərlərin və Əhli-beyt
imamlarının həyatına, yaxud tarixin müqəddəs sirlərinə dair filmlərin
hazırlanmasına və telekanallarda və kinoteatrlarda göstərilməsinə şəriətin
münasibəti necədir?
Cavab: Onların şəxsiyyətinə qarşı dərin ehtiram prinsipinin qorunduğu və
insanlarda həmin müqəddəs şəxsiyyətlərə qarşı mənfi düşüncələr yarada biləcək
məqamlara yer verilmədiyi halda heç bir əngəl yoxdur.
Məsələ 586. Qurani-Kərimin nüsxəsini, ruzi-bərəkət, sağlamlıq və əmin-
amanlıqla bağlı müxtəlif zikr və duaların yazıldığı müxtəlif əşyaları kafirlərə
bağışlamaq olarmı?
Cavab: Həmin nüsxə və əşyaların hörmətsizliyə məruz qalmayacağı, əksinə
dəyər verilərək ehtiramının lazımı şəkildə qorunacağı halda heç bir əngəl yoxdur.
Məsələ 587. Əlimizdə artıq lazım olmayan və üzərində Allahın müqəddəs
adlarının, yaxud məsumların adlarının və ya Quran ayələrinin öz əksini tapdığı bir
sıra vərəqlər, dəftərlər vardır. Onları şəriətdə tələb olunduğu kimi dənizə, yaxud
çaya atmaq imkanımız isə yoxdur. Yaşayış və iş yerlərindəki zibil qutularındakı
zibillərin də hara aparıldığı haqqında məlumatımız yoxdur. Bu halda nə etməliyik?
Cavab: Onları zibil qutularına atmaq olmaz. Çünki bu istənilən halda
hörmətsizlik anlamı daşıyır. Lakin həmin yazıları kimyəvi maddələrlə də olsa
196
təmizləmək, yaxud təmiz bir yerə basdırmaq və ya cıraraq torpaqdan seçilməyəcək
dərəcədə kiçik parçalara ayırmaq olar.
Məsələ 588. Hal-hazırda cəmiyyətimizdə geniş yayılan surətilə istixarə
etmək şəriətin buyurduğu, bəyəndiyi bir əməldirmi və sədəqə verdikdən sonra
istixarənin nəticəsinin istixarə edənin (yaxud etdirənin) istəyi ilə üst-üstə düşməsi
üçün onun təkrarlanmasının bir zərəri varmı?
Cavab: İstixarə çaşqınlıqla üzləşdikdə hətta dərindən düşündükdən və
başqaları məsləhətləşdikdən sonra da seçim edə, yaxud bir qərara gələ bilmədikdə
ümid işığı görmək niyyəti ilə atılan bir addımdır və yalnız vəziyyət dəyişdikdə,
yaxud sədəqə verdikdən sonra yenidən istixarə edilə bilər.
Məsələ 589. Müvəkkillərinizə dini rüsumlardan hansı məbləğ çərçivəsində
xərcləməyə icazə vermişsiniz?
Cavab: İcazətnamələrimizdə onların yığdıqları dini rüsumların üçdə bir
hissəsini, yaxud yarısını şəriət tərəfindən müəyyən edilmiş istiqamələrdə
xərcləmələrinə icazə verildiyi öz əksini tapmışdır. Lakin bu o demək deyildir ki,
dini rüsumları yığmağa icazə verdiyimiz şəxs (müvəkkil) həmin məbləği şəxsi
əmlakı kimi mənimsəyərək istədiyi kimi xərcləyə bilər. Hətta bəzən
müvəkkillərimizə yığdıqları rüsumlardan özlərinə ümumiyyətlə heç nə götürməyə
icazə verilmir. Məsələn, müvəkkil seyid olarsa və yığdığı zəkatlar seyid
olmayanlar tərəfindən verilərsə, ona həmin zəkatdan özü üçün götürməyə, yaxud
xərcləməyə icazə verilmir.
Beləliklə, əgər müvəkkil vicdanının və Allahın qarşısında özünün əməliyyə
risaləsində də öz əksini tapan qaydalar çərçivəsində həmin dini rüsumlardan
yararlanmaq haqqına sahib olduğunu görərsə, o cümlədən, şəriətin qəbul etdiyi
anlayış çərçivəsində yoxsul və zəkatın, yaxud xümsün seyidlərə aid hissəsinin
(yalnız seyid olduğu halda), yaxud da rəddi-məzalimin
1
verilməli olduğu
1
“
Rəddi-məzalim
”
qul haqqının qaytarılması deməkdir. İnsan borc, yaxud qəsb yolu ilə alaraq mənimsədiyi və
sonralar haqq sahibinin ölməsi, yaxud tapılmaması səbəbilə ona qaytara bilmədiyi pul və ya əmlakı, yaxud
xərclədiyi halda onun mislini (məbləğini dəqiq xatırlamadığı halda isə təqribi hesabla) təqlid etdiyi müctəhidin icazə
ilə onun adından yoxsullara sədəqə verməlidir.
197
şəxslərdən olarsa, həmin rüsumlardan yalnız ehtiyacı olan qədər və məişət
durumuna müvafiq həcmdə özünə götürə və ya xərcləyə bilər.
Həmçinin, o, şəriətin ictimai cəhətdən faydalı hesab etdiyi bir işlə məşğul
olaraq haqq dinin ucalması istiqamətində fəaliyyət göstərərsə, bu baxımdan da
xümsün İmama aid hissəsindən dinə göstərdiyi xidmətinə müvafiq həcmdə zəhmət
haqqı ala bilər.
Heç bir vəchlə yığdığı dini rüsumlardan özünə müəyyən məbləğdə götürmək
haqğina sahib olmadıqda isə həmin vergilərin icazətnamədə göstərilən məbləğini
şəriət tərəfindən müəyyən edilən istiqamətlərdə xərcləməlidir.
Məsələ 590. Əgər mükəlləfin təqlid etdiyi müctəhidin nümayəndəsinə
barəsində dini rüsumları düzgün istiqamətdə məsrəf etdiyinə dair xəbərlər
nəticəsində güvəni sarsılarsa:
a) Həmin xəbərlərin doğruluğuna əmin olmadığı halda insanlar arasında bu
haqda danışa biləmi? Bəs əmin olduğu halda necə?
b) onun etibarlı bir adam olmadığına əmin olanadək dini rüsumlarını ona
verməlidirmi?
Cavab: Hər iki halda həmin xəbərləri insanlara arasında yaymasına icazə
verilmir. Lakin ikinci halda təqlid etdiyi müctəhidi lazımı tədbirləri görməsi üçün
tam gizlilik çərçivəsində məsələdən xəbərdar edə bilər.
b) dini vergilərinə gəlincə, onları icazətnamə əsasında dürüstlüyünə,
rüsumların bir qismini nəzərdə tutulan istiqamətdə xərcləyərək, qalan hissəsini isə
təqlid etdiyi müctəhidə gödərdiyinə əmin olduğu şəxsə ödəməlidir.
Məsələ 591. Mərcəi-təqliddən icazə almadan xümsün səhmi-imam (İmamın
haqqı) adlanan yarı hissəsini onu razı salacaq işlərdə sərf emək olarmı?
Cavab: Bu yolverilməz hesab olunur və imamın razılığı üçün ələm
müctəhidin də icazə verməli olduğu nəzərə alındıqda ondan icazə almadan xümsün
İmamın haqqı olan hissəsini xərcləmək İmamın (ə.f.) razılığını qazandırmaz.
Məsələ 592. On minlərlə möminin bir tikə çörəyə və bir dəst geyimə möhtac
olduğunu nəzərə alaraq xümsün imamın haqqı olan hissəsini xeyriyyəçilik
fəaliyyətlərinə sərf etmək olarmı?
198
Cavab: Xümsün imamın haqqı olan hissəsini şəriətdə müəyyən olunan
istiqamətlərdə önəm prinsipini (prioritetləri) nəzərə almaqla istifadə etmək
lazımdır və bu prioritetlərin müəyyən edilməsi məsələyə hər bir cəhətdən vaqif
olan ələm fəqihin səlahiyyətlərinə daxildir.
Məsələ 593. Bəzən yeməkdən sonra qabları yuyarkən düyü dənələri suya
qarışaraq kanalizasiya borusuna axır. Miqdarından asılı olmayaraq yemək
qalıqlarının kanalizasiya borusuna axıdılmasının qarşısını almaq vacibdirmi?
Nəzərə almaq lazımdır ki, hər dəfə buna riayət etmək çox çətindir.
Cavab: Boşqab və ya digər qablarda qalan qida qalıqları heç olmazsa,
heyvanların qidalanmasında belə istifadə edilə bilərsə, onları bu şəkildə israf
etməyə icazə verilmir. Lakin olduqca az miqdardadırsa və ya qida kimi qəbulu
sağlamlığa zərərli hesab edilərsə, insanların nəzərində Allahın nemətlərinə qarşı
hörmətsizlik hesab edilmədiyi halda zibil qutusuna tökmək olar.
Məsələ 594. Bir şair poeziya gecəsi təşkil edərək istədiyi şəxsləri həmin
məclisə dəvət edə bilərmi? Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin yığıncağa gələnlər
arasında hicabsız qadınlar da olacaqdır.
Cavab: Bunun üçün öz-özlüyündə heç bir əngəl yoxdur. Lakin o öz
növbəsində şərtləri çərçivəsində əmr be və nəhy əz münkər vəzifəsini icra
etməlidir.
Məsələ 595. Məktəblərdə şagirdlərdən insan və ya heyvan rəsmləri çəkmək
tələb olunur. Şagirdlər bu tələbdən imtina etdikdə çətinliklə üzləşdikləri halda
onların sözügedən rəsm tapşırıqlarını yerinə yetirmələrinə icazə verilirmi? Bəs
tapşırıq rəsm deyil, heykəltaraşlıq işindən ibarət olsa necə?
Cavab: Təsviri incəsənət, yəni rəsm tamamilə sərbəstdir. Lakin vacib
ehtiyata əsasən, canlıların heykəlini hazırlamaq olmaz. Sözügedən tapşırığın tədris
proqramının tərkib hissəsi olması vacib ehtiyat hökmünü pozmağa bəraət
qazandırmır. Zərurət halları, o cümlədən məktəbdən uzaqlaşdırılma kimi normal
durumlarda ciddi sıxıntı hesab edilən arzuolunmaz nəticələrin qarşısının alınması
halları isə istisna təşkil edir.
199
Məsələ 596. Tamamilə çılpaq qadın və ya kişini təcəssüm etdirən heykəlləri
almaq olarmı? Həmçinin, heyvan fiqurunu təsvir edən heykəlləri alaraq dekorasiya
kimi istifadə etmək olarmı?
Cavab: İkinci halla bağlı məhdudiyət yoxdur. Birinci sualda göstərilən halda
isə fəsada (əxlaqi-mənəvi pozğunluğa) rəvac verəcəyi təqdirdə şəriət buna icazə
vermir.
Məsələ 597. Əl və ya fincan falına baxanlar insanın hazırkı durumu və
gələcəyi haqqında bəzi öncəgörmə iddiaları ilə çıxış edirlər. Xüsusilə, falına
baxılan şəxsin bu öncəgörmələrə inanaraq addım atdığı hallarda şəriət buna icazə
verirmi?
Cavab: Sözügedən öncəgörmələr əsassız hesab edildiyindən öncəgörmə
iddiasında olan şəxslərə qətiyyət və əminliklə gələcəkdən xəbər verməyə, eləcə də
falına baxılan şəxslərə də şəri, yaxud əqli dəlil əsasında hərəkət etməli olduqları
məqamlarda onların öncəgörmələrinə əsaslanaraq hərəkət etməyə icazə verilmir.
Məsələ 598. Maqnetik yuxu (hipnoz seansı) və ruh çağırmağa şəriətimiz
icazə verirmi?
Cavab: Şəriətin zərərə (fiziki, psixoloji, maddi və s.) uğradılmasını qadağan
etdiyi (toxunulmazlıq hüququ olan) şəxslərə zərər yetirdiyi hallarda haram hesab
edilir.
Məsələ 599. Möminlərin problemlərini həll etmək üçün cindarlıq etməyə
icazə verilirmi?
Cavab: Bu xüsusa da öncəki məsələyə aid olan şəriət hökmü şamil olunur.
Məsələ 600. Sahiblərinin icazəsi ilə xoruz, yaxud buğa kimi heyvanları
döyüşdürmək, onların yarışını təşkil etmək olarmı?
Cavab: Maddi zərərçəkməyə səbəb olmadıqca icazə verilir, lakin məkruh
(bəyənilməz) hesab edilir.
Məsələ 601. Bəzi hallarda haramlıq hökmünün qüvvədən düşməsinə səbəb
olan “çətin vəziyyət” anlayışı üçün bir çərçivə mövcuddurmu? Məsələn, qiymət
artışı haram hökmü verilən bir işin icrasını “çətin vəziyyət” adı altında şəriət
200
tərəindən icazəli hesab etməyə əsas verirmi? Nəzərə almaq lazımdır ki, qiymət
artışı problemini çətinliklə, yaxud borc bahasına da olsa həll etmək mümkündür.
Cavab: Bu xüsusda müxtəlif vəziyyətlərlə qarşılaşmaq mümkündür və
meyar normal durumlarda dözülməz hesab edilən şiddətli məşəqqət (çətinlik)
anlayışının özünü doğrultmasıdır.
Məsələ 602. Fiqhi ədəbiyyatda öz əksini tapan “qızıl noxud” anlayışı qızılı
ölçmək üçün istifadə olunan misqal və qram kimi müasir çəki vahidləri ilə hansı
miqdarı ifadə edir?
Cavab: “Noxud” zərgər misqalının 24-də bir hissəsinə bərabərdir və çəkisi
(müasir ölçü vahidləri ilə) də məlumdur.
1
Dostları ilə paylaş: |