Bakı Dövlət Universiteti
Yüklə 329,5 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 04№-li "Qeyri-maddi aktivlər" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir: Kredit üzrə
- Debet üzrə 08
- 05 №-li "QEYRİ-MADDİ AKTİVLƏRİN AMORTİZASİYASI (KÖHNƏLMƏSİ)" HESABI
- 05 №-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası (köhnəlməsi)" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir
- 10№-li "Materiallar" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir: Kredit üzrə
97 icarə öhdəlikləri 01 Əsas vəsaitlər 02 Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası) 97 icarə öhdəlikləri Qeyri-maddi aktivlərin uçotu və amortizasiyası (köhnəlməsi) 04№-li "Qeyri-maddi aktivlər" hesabı müəssisələrin mülkiyyətində olan qeyri-maddi aktivlərin mövcudluğu və hərəkəti haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Obyektlərin qeyri-maddi aktivlərə aid edilmə qaydası və onların tərkibi qanunverici və başqa normativ aktlarla nizamlanır. Qeyri-maddi aktivlər qeyri dövriyyə aktivlərinin ayrılmaz hissəsidir. Müəssisənin qeyri-maddi aktivlərinə təsərrüfat fəaliyyətində uzun müddət istifadə edilən, gəlir gətirən torpaq sahələrindən, təbii ehtiyatlardan istifadə hüquqları, patentlər, lisenziyalar, “Nou-hau”, proqram məhsulları, inhisar və imtiyaz (üstünlük) hüquqları (xüsusi fəaliyyət növünə verilən lisenziyalar da daxil olmaqla), təşkilati xərclər, ticarət markaları, əmtəə nişanları və s. aiddir. Qeyri-maddi aktivlərin uçotu Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 20 oktyabr 1995-ci il tarixli, İ-94 saylı əmri ilə təsdiq olunmuş «Müəssisələrin mühasibat uçotunun Hesablar Planı və onun tətbiqinə dair Təlimat»a uyğun olaraq aparılır. Qeyri-maddi aktivlər uçot və hesabatda onların alınmasına və planlı məqsədlərə işlənməsi üçün düzəldilib yararlı hala salınmasına çəkilən xərclərlə (ilkin dəyərlə) əks etdirilir və istifadə edildikcə onların dəyəri istismar müddətindən asılı olaraq müəssisə tərəfindən müəyyən edilmiş xüsusi köhnəlmə normaları əsasında hər ay köhnəlmə hesablanaraq məhsulun maya dəyərinə, tədavül xərclərinə silinməklə ödənilir. Faydalı istifadə müddətini müəyyən etmək mümkün olmayan qeyri-maddi aktivlər üzrə köhnəlmə normalan 10 il müddətinə müəyyən edilir.
- təsisçilər tərəfindən müəssisəyə nizamnamə kapitalı kimi qoyulan obyektlər üzrə tərəflərin razılığına əsasən; - digər müəssisə və şəxslərdən pulla əldə edilmiş obyektlər üçün bu obyektlərin əldə edilməsi və hazır vəziyyətə gətirilməsi üzrə faktiki məsrəflərdən asılı olaraq; - digər müəssisə və şəxslərdən əvəzsiz alınmış obyektlər üçün müəssisənin daim fəaliyyətdə olan qiymətlərinə komissiyanın müəyyən etdiyi dəyərlə. Qeyri-maddi aktivlərin qalığı və hərəkətinin uçotu 04№-li «Qeyri-maddi aktivlər» sintetik hesabında aşağıdakı sənədlərə əsasında icra olunur:
Qəbul olunan və çıxan qeyri-maddi aktivlərin ilkin sənədlərində onların ətraflı rekvizitləri - yəni onların faydalı istifadə olunma vaxtı, ilkin dəyərləri, amortizasiya hesablanması qaydaları, istifadəyə verilmə tarixi, çıxmasının tarixi və səbəbi əks olunmalıdır. 04№-li «Qeyri-maddi aktivlər» hesabı üzrə analitik uçot qeyri-maddi aktivlərin növləri və ayrı-ayn obyektləri üzrə aparılır. Bununla əlaqədar olaraq hər bir obyekt üzrə xüsusi formada kart tərtib olunur. Müəssisəyə daxil olan bütün qeyri-maddi aktivlər kapital qoyuluşu hesab olunmaqla 08№-li «Kapital qoyuluşları» hesabının 6№-li «Qeyri-maddi aktivlərin əldə edilməsi» subhesabında əks olunur. Səhmdarlar cəmiyyətlərində səhmdar tərəfindən nizamnamə kapitalı kimi verdiyi qeyri-maddi aktiv.br tərəflərlə razılaşdırılmış qiymətlərlə 04№-li «Qeyri-maddi aktivlər» hesabının debetinə və 75№-li «Təsisçilərlə hesablaşmalar» hesabının kreditinə yazılış aparılır. Hesablanmış amortizasiya ayırmaları birbaşa 04№-li "Qeyri-maddi aktivlər" hesabının kreditinə (05№-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası" hesabından istifadə etmədən) silinən obyektlərdən başqa bütün qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası 05№-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası" hesabında uçota alınır. Təsisçilər tərəfindən müəssisəyə nizamnamə kapitalı kimi qoyulan qeyri-maddi aktivlər mədaxil edildikdə 04№-li "Qeyri-maddi aktivlər" hesabının debetində və 75№-li "Təsisçilərlə hesablaşmalar" hesabının kreditində əks etdirilir. Digər müəssisə və şəxslərdən pulla əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlər 04№-li «Qeyri-maddi aktivlər» hesabının debetinə və 08№-li «Kapital qoyuluşları» hesabının kreditinə yazılmaqla mədaxil edilir. Dövlət orqanlarından maddi yardım kimi, digər müəssisə və şəxslərdən əvəzsiz alınmış qeyri-maddi aktivlərin mədaxili 04№-li «Qeyri-maddi aktivlər» hesabının debetində. 87№-li «Əlavə kapital» hesabının kreditində əks etdirilir. Qeyri-maddi aktivlər müəssisədən məxaric olunduqda - yəni satıldıqda. Silindikdə, əvəzsiz olaraq başqasına verdikdə 48№-li «Sair aktivlərin satışı» aktiv-passiv hesabında uçota almır. 48№-li hesabın kreditində satılan qeyri-maddi aktivin satış qiyməti əks olunur. Həmin hesabın kreditində köhnəlmə məbləği do əks olunmalıdır. 48№-li «Sair aktivlərin satışı» hesabının debetində məxaric olunan vəsaitin ilkin dəyəri əks olunur. Bütün hallarda qeyri-maddi aktivlərin məxaric olunmasında uçotda aşağıdakı yazılışlar aparılır: Debet hesab 48 «Sair aktivlərin satışı»; Kredit hesab 04 «Qeyri-maddi aktivlər». Toplanmış köhnəlmə (amortizasiya) üzrə: Debet hesab 05 «Qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsi»: Kredit hesab 48 «Sair aktivlərin satışı» 48№-li «Sair aktivlərin satışı» hesabı üzrə debet (zərər) və ya kredit (gəlir) qalığı cari hesabat dövründə 80№-li «Mənfəət və zərər» hesabına silinir. Yəni mənfəət üzrə: Debet 48 «Sair aktivlərin satışı»; Kredit 80 - «Mənfəət və zərərlər». Zərərlər üzrə: Debet 80 «Mənfəət və zərərlər»; Kredit 48 «Sair aktivlərin satışı». Qeyri-maddi aktivlər uzun müddət istifadə olunur və öz dəyərlərini tədricən istehsal olunmuş məhsulların dəyərinə keçirir. Bununla əlaqədar olaraq müəyyən olunmuş normalar üzrə qeyri-maddi aktivlərə hər ay köhnəlmə (amortizasiya) hesablanır. Qeyri-maddi aktivlərə köhnəlmə hesablanarkən 20№-li «Əsas istehsalat», 25№-li «Ümumi təsərrüfat xərcləri» və sairə digər istehsalat xərclərini əhatə edən hesabların debetinə və 05№-li «Qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsi» hesabının kreditinə yazılış aparılır. Qeyri-maddi aktivlərin ayrı-ayrı obyektləri üzrə köhnəlmənin hesablanması onların səmərəli istifadə olunması müddəti ərzində yerinə yetirilir. Qeyri-maddi aktivlər xaric olunduqda (satıldıqda. silindikdə, əvəzsiz olaraq verildikdə və s.) onlar üzrə hesablanmış köhnəlmə məbləği 05№-li «Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası (köhnəlməsi)» hesabının debetindən 48№-li «Sair aktivlərin satışı» hesabının kreditinə silinir. Bir qayda olaraq qeyri-maddi aktivlərin istifadə olunması müddəti təsərrüfat subyektlərinin özləri tərəfindən obyektin uçotda əks olunması vaxtından başlayır. Bir sıra hallarda qeyri-maddi aktivlərin istifadə olunması müddəti onların daxil olduğu vaxtdan istifadə olunmanın son vaxtı üzrə müəyyən olunur. Bu kimi obyektlərə patentlər. lisenziyalar və s. aid edilir. Qeyri-maddi aktivlərin bəzi obyektləri üzrə isə faydalı istifadə olunma vaxtı onların müəssisəyə gəlir gətirmək üçün olan vaxtı üzrə müəyyən olunur. Qeyri-maddi aktivlər üzrə köhnəlmənin hesablanması obyektin daxil olduğu vaxtın növbəti ayının 1-dən etibarən aparılır və hesablanma obyektin tam uçotdan çıxdığı dövrə qədər davam etdirilir. Qeyri-maddi aktivlərə hesablanmış köhnəlmə (amortizasiya) mühasibat uçotunda hesablanma vaxtı üzrə əks olunmalıdır. Hətta əməliyyatın hesablanıb uçotda əks olunması müəssisənin hesabat dövründəki fəaliyyətindən asılı olmayaraq icra olunur. Qeyri-maddi aktivlər üzrə mühasibat uçotunun amortizasiyasının təşkilində iki mühüm məsələ həll olunur. Əvvəla qeyri-maddi aktivlərin dəyərinin azalması əks olunur, ikincisi yeni yaranmış məhsul dəyərində qeyri-maddi aktivin müəyyən hissə dəyəri uçotda öz əksini tapır.
qoyuluşları 48 Sair aktivlərin satışı 58 Qısamüddətli maliyyə qoyuluşları 87 Əlavə kapital Debet üzrə 08 Kapital qoyuluşları
55 Banklarda olan xüsusi hesablar
05 №-li "QEYRİ-MADDİ AKTİVLƏRİN AMORTİZASİYASI (KÖHNƏLMƏSİ)" HESABI 05№-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası (köhnəlməsi)" hesabı müəssisənin mülkiyyətində olan qeyri-maddi aktivlərin köhnəl-məsi üzrə məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsinin həcmi onların ilk dəyərindən və səmərəli istifadə müddətindən asılı olaraq (müəssisənin fəaliyyət müddətindən artıq olmayaraq) müəyyən edilmiş normalar üzrə hər ay hesablanır. Səmərəli istifadə müddətini müəyyən etmək mümkün olmayan qeyri-maddi aktivlərin köhnəlmə norması, on il müddətinə müəyyən edilir (müəssisənin fəaliyyət müddətindən artıq olmayaraq). Qeyri-maddi aktivlər üzrə hesablanmış köhnəlmə məbləği istehsal məsrəflərini (tədavül xərclərini) uçota alan hesabların debetində, 05№-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası (köhnəlməsi)" hesabının kreditində əks etdirilir. Qeyri-maddi aktivlərin ayrı-ayrı obyektləri üzrə köhnəlmənin hesablanması onların səmərəli istifadə müddəti ərzində yerinə yetirilir. Qeyri-maddi aktivlər xaric olduqda (satıldıqda, silindikdə, əvəzsiz olaraq verildikdə və s.) onlar üzrə hesablanmış köhnəlmə məbləği 05№-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası (köhnəlməsi)" hesabının debetindən, 48№-li "Sair aktivlərin satışı" hesabının kreditinə silinir. 05№-li "Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası (köhnəlməsi)" hesabı üzrə anali-tik uçot qeyri-maddi aktivlərin növləri və ayrı-ayrı obyektləri üzrə aparılır.
29 Xidmətedici istehsalat və təsərrüfatlar 31 Gələcək dövrlərin xərcləri
Materialların uçotu İstehsal ehtiyatlarının ən mühüm formalarından biri materiallar sayılır. İstehsaldakı rolundan asılı olaraq materiallar aşağıdakı qruplara bölünür:
Xammal və materiallar istehsal olunan məhsulların tərkibində əsas hissəni təşkil edir. Köməkçi materiallar istehsal əməliyyatının icra olunmasında təsərrüfat-texniki vəzifəni yerinə yetirir. Material qiymətlilərinin qorunub saxlanması üzərin-də təsirli nəzarəti təmin etmək üçün müəssisələrdə təchizatın təşkili, anbar və çəki-ölçü təsərrüfatının vəziyyəti mühüm əhəmiyyətə malikdir. Materialların saxlanma-sı üçün ayrılmış anbarlarda lazımi şərait yaradılmalı, anbarlarda işləyən anbar mü-dirləri ilə əmlakın qorunması ilə əlaqədar olaraq maddi-məsuliyyət haqqında müqavilə bağlanmalı və anbarlarda aparılan material uçotu, onların qorunması və saxlanmasını təmin etməlidir. Anbarlarda material uçotunun aparılması məqsədilə anbar uçotu cədvəlindən (M -12 №-li forma) istifadə edilir. Həmin uçotda hər bir materialın təsnifatı, nöm-rəsi, onun xarakteristikası, saxlanma yeri, hərəkəti və qalığı, ehtiyat norması əks olunur. Hər bir əməliyyatdan sonra materialın qalığı müəyyən olunur ki, bu da material ehtiyatlarına dair istənilən vaxtda informasiya əldə etmək mümkündür. Materialların daxil olması və istifadəsi üzrə ilkin sənədlər mühasibatlığa daxil olur. Həmin sənədlərin düzgün rəsmiləşdirilməsi ətraflı yoxlanılır və uçotda əks olunur. Material ehtiyatlarının faktiki maya dəyəri mal satanların kreditə verdikləri həmin ehtiyatlar üçün faizləri, təchizat, xarici iqtisadi təşkilatlara ödənilən əlavələr (üstəliklər), komisyon haqları, mal birjaları xidmətlərinin dəyəri, gömrükxana rüsumu, kənar təşkilatların qüvvələri ilə həyata keçirilən daşınma, saxlanma xərcləri və sair xərclər daxil edilməklə onların alınmasına çəkilən xərclərdən (əlavə dəyər vergisi çıxılmaqla) asılı olaraq müəyyən edilir. İstehsala silinən material ehtiyatlarının faktiki maya dəyəri ehtiyatların qiymətləndirilməsinin metodlarından biri ilə (orta maya dəyəri üzrə; vaxta görə birinci alınanların maya dəyəri üzrə; vaxta görə sonuncu alınanların maya dəyəri üzrə) müəyyənləşdirilir. Materiallar 10№-li "Materiallar" hesabında onların əldə edilməsinin (tədarükünün) faktiki maya dəyəri, yaxud uçot qiyməti ilə uçota alınır. Materialın əldə edilməsinin (tədarükünün) faktiki maya dəyəri, onların əldə edilmə (tədarük) qiyməti üzrə dəyərindən və həmin sərvətlərin tədarükü və müəssisəyə daşınması xərclərindən ibarətdir. Materialların tədarükü və müəssisəyə daşınması üzrə xərclərin tərkibinə daxil edilən xərclərin siyahısı müvafiq normativ aktlarla nizama salınır. Kənd təsərrüfatı məhsulları (çuğundur, süd, yun, pambıq, kətan, dəri xam-malı, quş, heyvan və s.) tədarük və emal edən müəssisələrdə, habelə material və konstruksiyalar tədarük edən tikinti müəssisələrində göstərilən sərvətlərin tədarükü və müəssisəyə (tikintiyə) daşınması üzrə xərclər sərvətlərin əldə edilməsinin (tədarükünün) faktiki maya dəyəri-nə daxil edilənədək 44№-li "Tədavül xərcləri" hesabında (əgər müəssisədə xüsusi tədarük aparatı varsa) uçota alınır. Kənd təsərrüfatı müəssisələri 10№-li "Materiallar" hesabında cari il ərzində özləri istehsal etdikləri məhsulu həmin il ərzində (illik hesabat kalkulyasiyasının tərtibinə qədər) plan maya dəyəri ilə uçota almalıdırlar. illik hesabat kalkulyasiyası tərtib olunandan sonra materialların plan maya dəyəri düzəldilərək faktiki maya dəyərinə çatdırılır. Materiallar uçot qiyməti ilə (plan maya dəyəri, alış (tədarük) qiyməti, orta alış qiyməti və, s.) uçota alınan zaman onların faktiki maya dəyəri ilə uçot qiyməti arasındakı fərq 16№-li "Materialların dəyərin-də olan kənarlaşmalar" hesabında əks etdirilir. Materialların sintetik uçotu onların təsnifatına uyğun olaraq mühasibat uçotunda əks olunur. Müəssisəyə məxsus olan xammal, material, yanacaq, ehtiyat hissələri, tara və baş-qa sərvətlərin mövcudluğu və hərəkəti haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün 10№-li «Materiallar» aktiv hesabı müəyyən olunmuşdur. Həmin hesaba aşağıdakı subhesablar açıla bilər: 10-1 "Xammal və materiallar" 10-2 "Satın alınmış yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar, konstruksiyalar və detallar" 10-3 "Yanacaq" 10-4 "Tara və tara materialları" 10-5 "Ehtiyat hissələri" 10-6 "Sair materiallar" 10-7 "Emal üçün kənara verilmiş materiallar" 10-8 "Tikinti materialları" və başqaları. 10-1 "Xammal və materiallar" subhesabında: istehsal edilən məhsulun əsasını təşkil edərək onun tərkibinə daxil olan, yaxud onun hazırlanmasının zəruri komponentlərindən biri olan xammal və əsas materialların (o cümlədən tikinti müəssisələrindəki tikinti materiallarının); məhsul istehsalında iştirak edən, yaxud təsərrüfat ehtiyacları, texniki məqsədlər və istehsal prosesinə yardım üçün istifadə olunan köməkçi materialların; emal və s. üçün tədarük edilmiş kənd təsərrüfatı məhsullarının mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. 10-2 "Satın alınmış yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar, konstruksiyalar və detallar" subhesabında buraxılan məhsulu (tikintini) komplektləşdirmək üçün istehsal kooperasiyası qaydasında əldə edilən emalına, yaxud yığılmasına məsrəflər tələb olunan satın alınmış yarımfabrikatların, hazır komplektləşdirici məmulatların (tikinti müəssisəsində tikinti konstruksiyaları və detallarının) mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. Komplektləşdirmək üçün əldə edilən, lakin dəyəri məhsulun maya dəyərinə daxil edilməyən məmulatların uçotu 41№-li "Mallar" hesabında aparılır. Elmi-tədqiqat və konstruktor müəssisələrində müəyyən elmi-tədqiqat, yaxud konstruksiya mövzusu üzrə elmi (eksperimental) işləri aparmaq üçün zəruri komplektləşdirici məmulatlar kimi kənardan alınmış xüsusi avadanlıqlar, alətlər, ləvazimatlar və digər cihazların uçotu da 10-2 "Satın alınmış yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar, konstruksiya və detallar" subhesabında aparılır. Ümumi təyinatlı avadanlıq və cihazlar 10№-li "Materiallar" hesabında uçota alınmayaraq əsas vəsaitlərin, yaxud azqiymətli və tezxarabolan əşyaların tərkibində əks etdirilir. 10-3 "Yanacaq" subhesabında nəqliyyat vasitələrinin istismarı, istehsalın texnoloji ehtiyacları, enerji istehsalı və binaların qızdırılması üçün nəzərdə tutulan neft məhsullarının (neft, dizel yanacağı, ağ neft, benzin və s.) və sürtgü materiallarının, bərk (kömür, torf, odun və s.) və qaz şəkilli yanacaqların mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. Neft məhsullarından istifadə talonlarının uçotu da bu subhesabda aparılır. 10-4 "Tara və tara materialları" subhesabında bütün növ taraların (təsərrüfat inventarı kimi istifadə olunanlardan başqa), habelə taraları hazırlamaq, təmir etmək üçün istifadə olunan materialların, hissələrin (yeşik və çəlləklərin düzəldilməsi üçün hissələr və s.) mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. Yüklənmiş malların mühafizəsini təmin etmək məqsədi ilə vaqonlar, barjlar və gəmilərin əlavə avadanlıqlarla təmin edilməsi üçün nə-zərdə tutulmuş əşyalar 10-1 "Xammal və materiallar" subhesabında uçota alınır. Ticarət, satış və təchizat müəssisələri dolu və boş taraların uçotunu 41№-li "Mallar" hesabında aparırlar. 10-5 "Ehtiyat hissələri" subhesabında əsas fəaliyyət ehtiyacları ilə əlaqədar əldə edilmiş, yaxud hazırlanmış maşınların, avadanlıqların, nəqliyyat vasitələrinin və s. köhnəlmiş hissələrinin dəyişdirilməsi və təmir edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş ehtiyat hissələrinin, habelə ehtiyatda və dövriyyədə olan avtomobil şinlərinin mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. Müəssisələrin təmir bölmələrində, texniki dəyişmə məntəqələri və təmir zavodlarında yaradılan tam komplektli maşınlar, avadanlıqlar, mühərriklər, qovşaqlar, aqreqatlar üzrə mübadilə fondunun uçotu da bu subhesabda aparılır. Maşınların təkərlərində və ehtiyatında olan, onların inventar dəyərinə daxil edilən avtomobil şinləri (şin, kamer, sağanaqdakı lent) əsas vəsaitlərin tərkibində uçota alınır. 10-6 "Sair materiallar" subhesabında istehsal tullantılarının (metal yonqarı, kəsiyi və parçası); düzəlməsi mümkün olmayan zay məhsulların; əsas vəsaitlərin xaric olmasından əldə edilən, lakin material, yanacaq və ehtiyat hissələri (metal qırıntıları, tullantı xammal) kimi həmin müəssisədə istifadəsi mümkün olmayan material qiymətlilərinin; köhnəlmiş şinlərin və rezin tullantılarının və s. mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. Möhkəm yanacaq kimi istifadə olunan istehsal tullantıları və ikinci material qiymətliləri 10-3 "Yanacaq" subhesabında uçota alınır. 10-7 "Emal üçün kənara verilmiş materiallar" subhesabında e-mal üçün kənara verilən və gələcəkdə onlardan hazırlanası məmulatların maya dəyərinə daxil edilən materialların hərəkətinin uçotu aparılır. Kənar müəssisələr tərəfindən materialların emalı üzrə ödənilmiş məsrəflər bilavasitə həmin emaldan əldə edilən məmulatları uçota alan hesabların debetinə yazılır. 10-8 "Tikinti materialları" subhesabından tikinti aparan müəssisələr istifadə edirlər. Bu subhesabda tikinti və quraşdırma işləri prosesində bilavasitə istifadə olunan tikinti hissələrinin hazırlanması, bina və tikililərin hissə və qurğularının quraşdırılması və bəzədilməsi üçün lazım olan materialların, həmçinin tikinti ehtiyacları üçün zəruri olan digər material qiymətlilərinin (partlayıcı maddələr və s.) mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. Kənd təsərrüfatı müəssisələri toxumların, yemlərin və əkilməli materialların (alınan və özündə istehsal olunan), mineral gübrələrin, kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərər vuran ziyanvericilərə və xəstəliklərə qarşı mübarizədə istifadə olunan zəhərli kimyəvi maddələrin, kənd təsərrüfatı heyvanlarında olan xəstəliklərə qarşı mübarizədə istifadə olunan dərmanların, bioloji və kimyəvi maddələrin və s. uçotunu aparmaq üçün 10№-li "Materiallar" hesabına xüsusi subhesablar aça bilər. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 20 oktyabr 1995-ci il tarixli İ-94 №-li əmri ilə təsdiq olunmuş «Müəssisələrin mühasibat uçotunun Hesablar Planı və onun tətbiqinə dair Təlimatda» müəyyən olunduğuna görə mühasibat uçotunun müəssisələr tərəfindən qəbul olunmuş təşkili qaydalarından asılı olaraq materialların daxil olması 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" və 16№-li "Materialların dəyərində olan kənarlaşmalar" hesablarından istifadə etməklə, yaxud etməməklə əks etdirilə bilər. Birinci halda, malsatanlardan daxil olmuş hesablaşma sənədlərinə əsasən bu və ya digər dəyərlilərin haradan daxil olmasından və materialların tədarükü və daşınmasına çəkilən məsrəflərin xarakterindən asılı olaraq 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" hesabının debetinə, 60№-li "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar", 20№-li "Əsas istehsalat", 23№-li "Köməkçi istehsalatlar", 71№-li "Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar", 76№-li "Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar" və s. hesabların kreditinə yazılış edilir. Bu zaman 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" hesabının debetinə, 60№-li "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar" hesabının kreditinə yazılışlar materialların müəssisəyə nə vaxt daxil olmasından asılı olmayaraq (malsatanlardan hesablaşma sənədlərinin daxil olmasından əvvəl və ya sonra) aparıl-malıdır. Müəssisəyə həqiqi daxil olmuş materialların mədaxili 10№-li "Materiallar" hesabının debetində, 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" hesabının kreditində əks etdirilir. Ayın axırına yolda qalan, yaxud malsatanın anbarından daşınılma-yan materialların da (həmin dəyərliləri anbara daxil etmədən) dəyəri ayın axırında 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" və 10№-li "Materiallar" hesablarında əks etdirilir. Növbəti ayın əvvəlində bu məbləğlər "storno" edilərək 15№-li "Materialların tədarükü və əl-də edilməsi" hesabının debeti üzrə cari uçotda saxlanılır. 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" hesabında müəyyən edilmiş qalıq ayın axırında 16№-li "Materialların dəyərində olan kənarlaşmalar" hesabının debetinə silinir. Ayın axırına yolda qalan, yaxud malsatanın anbarından daşınıl-mayan materialların dəyərinə dair ayın sonunda 10№-li "Materiallar" və 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" hesabları üzrə yazılış aparılmaya da bilər. Bu zaman müəssisəyə həqiqi daxil olan materialların uçot qiymətləri üzrə dəyəri ilə həmin material-ların əldə edilməsinin (tədarükünün) faktiki maya dəyəri arasındakı fərq 16№-li "Materialların dəyərində olan kənarlaşmalar" hesabının debetinə silinir. 15№-li "Materialların tədarükü və əldə edilməsi" hesabı üzrə qalıq ayın axırına material qiymətlilərinin yolda olmasını göstərir. İkinci halda bu və ya digər qiymətlilərin mədaxili haradan daxil olmasından, onların tədarükü və müəssisəyə daşınması xərclərinin xarakterindən asılı olaraq 10№-li "Materiallar" hesabının debetində, 60№-li "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar", 20№-li "Əsas istehsalat", 23№-li "Köməkçi istehsalatlar", 71№-li "Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar", 76№-li "Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar" və s. hesabların kreditində əks etdirilir. Bu zaman materiallar, malsatanlardan onların daxilolma vaxtından (hesablaşma sənədlərinin alınmasından əvvəl və ya sonra) asılı olmayaraq mədaxil edilir. Ayın axırına yolda qalmış, yaxud malsatanın anbarından daşınılmamış dəyəri ödənilməmiş materiallar ayın axırında 10№-li "Materiallar" hesabının debetində və 60№-li "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar" hesabının kreditində (bu qiymətliləri anbara mədaxil etmədən) əks etdirilir. Növbəti ayın əvvəlində bu məbləğlər "storno" edilərək debitor borcu kimi 60№-li "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar" hesabında saxlanılır. İstehsalat və təsərrüfat məqsədləri üçün həqiqətən istifadə olunan materiallar 10№-li "Materiallar" hesabının kreditinə, istehsala məsrəflərin uçotunu aparmaq üçün nəzərdə tutulan və digər müvafiq hesabların debetinə silinir. Materialların kənara satışı 48№-li "Sair aktivlərin satışı" hesabının debetində və 10№-li "Materiallar" hesabının kreditində əks etdirilir. Eyni zamanda bu materiallara görə malalanlardan müəssisəyə çatası məbləğdə 62№-li "Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar" hesabının debetinə və 48№-li "Sair aktivlərin satışı" hesabının kreditinə yazılış edilir. 10№-li "Materiallar" hesabı üzrə analitik uçot materialların adları (növü, çeşidi, ölçüsü və s.) və saxlanma yerləri üzrə aparılır. 10№-li "Materiallar" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir: Kredit üzrə Yüklə 329,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|